Ông Đặng Bùi Khuê, giám đốc đào tạo kiêm chuyên gia thẩm tra khí nhà kính của Bureau Veritas trò chuyện trực tuyến với Bloomberg Businessweek Việt Nam vào 8h30 tối ngày cuối tháng Tám. “Tôi đang giúp đo lường và báo cáo lượng khí thải các bon cho công ty Formosa ở Hà Tĩnh. Quý III và IV là thời gian làm việc cao điểm, đặc biệt khi thị trường đang ngày càng nóng,” ông cho biết.

Thành lập từ năm 1828 tại Pháp, Bureau Veritas hiện hoạt động tại 140 quốc gia. Đến Việt Nam từ năm 1997, công ty cung cấp các dịch vụ thử nghiệm, giám định và cấp chứng nhận, trong số đó có chứng nhận tín chỉ các bon. Hiểu đơn giản, Bureau Veritas là bên được các tổ chức phát hành tín chỉ các bon quốc tế uỷ thác để thẩm tra trực tiếp các dự án phát triển bởi các doanh nghiệp. Sau khi được Bureau Veritas xác nhận đạt chuẩn, doanh nghiệp đứng sau dự án này sẽ được phép bán các tín chỉ trên sàn giao dịch của tổ chức phát hành, với giá bán dao động theo từng nhóm và thị trường bày bán.

Trong hơn 20 năm qua, Việt Nam ghi nhận xấp xỉ 300 dự án bán tín chỉ các bon theo hai cơ chế bắt buộc và tự nguyện. Nhóm cơ chế bắt buộc – với việc buôn bán tín chỉ các bon xuất phát từ cam kết của các quốc gia - từng nổi lên từ những năm 2000, sau khi Việt Nam ký Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu. Khoảng 40,2 triệu tín chỉ các bon từ 150 dự án theo cơ chế Phát triển Sạch (Clean Development Mechanism) của Liên hợp quốc đã được mua bán trên toàn cầu.

Không kém cạnh, các dự án tín chỉ các bon theo cơ chế tự nguyện (không thuộc khuôn khổ cam kết của các quốc gia) do hai tổ chức phát hành phổ biến trên thế giới là Verra và Gold Standard cũng lặng thầm phát triển. Việt Nam có 118 dự án tự nguyện được mua bán trên sàn giao dịch của Verra và Gold Standard, theo dữ liệu từ Bloomberg cập nhật tới cuối tháng 9.2023, giúp đền bù hơn 15 triệu tấn các bon cho khách hàng và mang về khoảng 70 triệu đô la Mỹ cho các đơn vị phát triển dự án.

“Tuy nhiên nhóm cơ chế bắt buộc hiện đã rơi vào tình trạng bão hoà,” ông Khuê của Bureau Veritas nhận định. Nguyên nhân nằm ở việc các dự án chủ yếu đều thuộc mảng năng lượng tái tạo và mảng này đã đạt tới tỉ lệ tối đa mà cơ chế Phát triển Sạch (CDM) của Liên hợp quốc cho phép. Quan trọng hơn, Liên minh châu Âu và Nhật Bản, hai nơi có thể mua tín chỉ các bon theo cơ chế CDM, lần lượt rút khỏi thị trường. Việc này dẫn tới sự kiện giá tín chỉ các bon sụp đổ vào năm 2012 và khiến niềm tin thị trường giảm sút đáng kể, theo nhận định của ông Kazunari Kainou, thành viên ban điều hành cơ chế CDM của Công ước khung Liên hợp quốc về Biến đổi Khí hậu.

Sau hơn hai thập niên, cụm từ “tín chỉ các bon” lại một lần nữa nóng lại vào năm 2021 khi Thủ tướng Phạm Minh Chính cam kết Việt Nam sẽ đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại hội nghị Thượng đỉnh về biến đổi khí hậu (COP26). Thực hiện cam kết, hàng loạt chủ trương, chính sách đã được triển khai, trong đó bộ Tài nguyên và Môi trường được giao chủ trì, tổ chức vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ các bon trong ba năm kể từ năm 2025.

Ở giai đoạn hiện tại, những đơn vị đi thẩm tra như Bureau Veritas nhận được nhiều yêu cầu từ khách hàng, chẳng hạn khách hàng Nhật tìm mua tín chỉ các bon từ trồng cây cao lương. Tuy vậy rào cản pháp lý vẫn đang là một thách thức họ cần vượt qua. “Chúng tôi mong muốn các bộ, ban ngành xem xét và cải thiện tính pháp lý rõ ràng hơn, để tạo sự thúc đẩy cho các dự án ngay từ bước ban đầu," đại diện Bureau Veritas cho biết.

Mặt khác, thay cho các dự án năng lượng tái tạo, những khu rừng xanh mướt của Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành nguồn cấp tín chỉ các bon mới theo hướng bền vững hơn. Vốn có khả năng trung hoà hầu hết nhóm khí thải, tín chỉ các bon từ rừng có giá trị cao hơn 10-20 lần so với tín chỉ các bon từ năng lượng tái tạo (vốn có giá trung bình gần năm đô la Mỹ/tín chỉ) và có thể khai thác đến 100 năm, thay vì tối đa 21 năm như các loại dự án khác.

Tuy vậy không có bữa ngon nào là miễn phí. Để có thể thu lời, đơn vị phát triển sẽ phải khai thác tối thiểu 10 ngàn mét vuông rừng, đồng nghĩa chi phí thực hiện lớn, thời gian cam kết lâu dài và phải làm việc với nhiều địa phương mới được quyền khai thác rừng. “Khi đến địa phương, chúng tôi phải chuyển toàn bộ tài liệu từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Hiểu rõ tín chỉ là gì, có hình thù ra sao bằng tiếng Việt vốn đã khó rồi,” giám đốc thương mại của một doanh nghiệp nước ngoài phát triển dự án tín chỉ quy mô 600 ngàn héc ta rừng tại miền Bắc Việt Nam, cho biết mà không muốn tiết lộ danh tính.

Hiện tại, chưa có nhiều công ty ở Việt Nam cam kết trung hòa các bon vào năm 2050, thời điểm chính phủ cam kết đạt phát thải ròng bằng 0. Khi sàn giao dịch tín chỉ đi vào hoạt động và càng sát mốc 2050, nhiều khả năng nhu cầu mua tín chỉ các bon sẽ tăng lên đáng kể. “Đến khi đó loại hàng hoá vô hình này sẽ trở thành một loại tài nguyên quốc gia mới,” ông Đặng Bùi Khuê nhận định.