Mark Carney giành chiến thắng trong cuộc đua trở thành Thủ tướng tiếp theo của Canada, đưa cựu thống đốc ngân hàng trung ương vào vị trí lãnh đạo đất nước trong bối cảnh chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang đe dọa tương lai kinh tế của quốc gia này.

Cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada và Ngân hàng Trung ương Anh đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lãnh đạo Đảng Tự do Canada với gần 86% số phiếu. Quá trình chuyển giao quyền lực từ Justin Trudeau sang Carney dự kiến sẽ diễn ra trong vài ngày tới, và có khả năng ông sẽ kêu gọi một cuộc tổng tuyển cử ngay sau đó.

Ông Carney, 59 tuổi, lên nắm quyền vào thời điểm Nhà Trắng đang gây biến động trên thị trường toàn cầu và trong quan hệ thương mại với các đối tác của Mỹ thông qua các thông báo thuế quan ngày càng khó lường.

Chỉ trong ba ngày của tuần trước, ông Trump đã áp thuế 25% đối với hầu hết hàng hóa từ Canada và Mexico, sau đó hoãn một tháng đối với những mặt hàng tuân thủ thỏa thuận thương mại Bắc Mỹ, rồi lại đe dọa áp thuế mới đối với gỗ và sữa của Canada. Howard Lutnick, bộ trưởng Thương mại Mỹ, tuyên bố hôm Chủ nhật rằng mức thuế 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu sẽ có hiệu lực vào ngày 12.3.

Canada phụ thuộc lớn vào thương mại với Mỹ, trong khi Trump bày tỏ ý định sử dụng "sức mạnh kinh tế" để biến Canada thành bang thứ 51 của Mỹ. Những hành động này đã châm ngòi cho làn sóng phẫn nộ trong công chúng Canada, khiến người tiêu dùng tẩy chay hàng hóa Mỹ và yêu cầu chính phủ tìm kiếm các đối tác thương mại mới. Trudeau đã cảnh báo rằng các mối đe dọa của Trump đối với chủ quyền Canada cần được xem xét nghiêm túc.

Tại sự kiện công bố lãnh đạo Đảng Tự do Canada vào ngày 9.3, ông Justin Trudeau tuyên bố: "Nước Mỹ không phải Canada. Và Canada, dù trong bất kỳ hình thức nào, sẽ không bao giờ là một phần của nước Mỹ."

Ông Carney cũng nhấn mạnh quan điểm này trong bài phát biểu chiến thắng: "Chúng tôi không tìm kiếm cuộc chiến này, nhưng người Canada luôn sẵn sàng khi có kẻ thách thức. Vì vậy, người Mỹ đừng nhầm lẫn: trong thương mại, cũng như trong khúc côn cầu, Canada sẽ chiến thắng."

Ông Carney cam kết giữ nguyên các biện pháp thuế quan trả đũa đối với hàng hóa Mỹ cho đến khi "người Mỹ thể hiện sự tôn trọng và đưa ra cam kết đáng tin cậy về thương mại tự do và công bằng." Ông cho biết toàn bộ số tiền thu được từ thuế quan sẽ được dùng để bảo vệ người lao động.

Ngoài ra, Carney hứa sẽ đầu tư vào những lĩnh vực then chốt nhằm đưa nền kinh tế Canada trở thành mạnh nhất trong Nhóm G7, bao gồm xây dựng các tuyến thương mại mới với các đối tác đáng tin cậy và biến Canada thành "siêu cường năng lượng."

Trong suốt cuộc đua giành ghế lãnh đạo, Carney đã tự khắc họa mình là một nhà quản lý khủng hoảng dày dạn kinh nghiệm, từng lãnh đạo các ngân hàng trung ương vào những thời điểm quan trọng—tại Canada trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu và tại Anh trong giai đoạn hỗn loạn của Brexit. Tuy nhiên, ông chưa có nhiều kinh nghiệm chính trị và hiện không giữ ghế trong Quốc hội.

Carney, người đã từ chức Chủ tịch Brookfield Asset Management Ltd. và Bloomberg Inc. để tham gia tranh cử, cam kết tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới cho Canada và loại bỏ các rào cản thương mại nội địa. Ông cũng tuyên bố sẽ hủy kế hoạch tăng thuế lãi vốn của Đảng Tự do, xóa bỏ thuế carbon đối với người tiêu dùng và tận dụng nguồn lực tài chính liên bang để đầu tư vào các dự án quy mô lớn.

Ông còn đề xuất chia ngân sách liên bang thành hai phần—một ngân sách vận hành mà ông cam kết sẽ cân bằng, và một ngân sách chi tiêu cho đầu tư, cho phép phân bổ hàng chục tỉ đô la vào cơ sở hạ tầng nhằm nâng cao năng suất.

"Chúng ta có thể mang lại cho mình nhiều hơn những gì Donald Trump có thể lấy đi," Carney tuyên bố. "Đây sẽ không còn là tình trạng kinh doanh như thường lệ. Chúng ta sẽ phải làm những điều chưa từng tưởng tượng, với tốc độ nhanh hơn bao giờ hết."

Canada bắt buộc phải tổ chức tổng tuyển cử trước tháng 10, nhưng với tình trạng mong manh của Đảng Tự do trong Quốc hội—nơi họ chiếm chưa đến 50% số ghế—cuộc bầu cử có thể diễn ra sớm hơn dự kiến.

Carney phải quyết định giữa việc kêu gọi một cuộc bầu cử vào mùa Xuân—điều này sẽ khiến Canada rơi vào trạng thái chính phủ lâm thời trong nhiều tuần, trong lúc cuộc chiến thương mại có thể đang leo thang—hoặc cố gắng tìm kiếm sự ủng hộ từ ít nhất một đảng đối lập để tiếp tục điều hành trong một khoảng thời gian.

Việc Trudeau từ chức, Carney ra tranh cử và những đe dọa từ Trump đã giúp Đảng Tự do cải thiện đáng kể vị thế trong các cuộc thăm dò dư luận, sau hơn một năm bị Đảng Bảo thủ dẫn trước với khoảng cách lớn. Trong nhiều tuần qua, Đảng Bảo thủ đã liên tục tung ra các chiến dịch công kích nhằm vào Carney.

Lãnh đạo Đảng Bảo thủ, Pierre Poilievre, cáo buộc Carney không minh bạch về các cam kết và lợi ích kinh doanh của mình, kêu gọi ông công khai toàn bộ tài sản tài chính để tránh xung đột lợi ích. Đảng Bảo thủ cũng chỉ trích Carney vào tháng trước khi ông cố gắng giảm nhẹ vai trò của mình trong quyết định chuyển trụ sở Brookfield sang New York vào năm ngoái—khi đó, ông vẫn là Chủ tịch của công ty này.

Carney phản công Poilievre trong bài phát biểu của mình, nhắc lại lời đe dọa của lãnh đạo Đảng Bảo thủ vào năm 2022 về việc sa thải Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada, Tiff Macklem—một tuyên bố mà Poilievre đã không nhắc lại trong những năm gần đây. Carney cho rằng Poilievre sẽ "hủy hoại Ngân hàng Trung ương Canada vào thời điểm nền kinh tế đang bất ổn nghiêm trọng." Ông cũng chỉ trích cách tiếp cận của Poilievre đối với chính sách khí hậu.

Carney đã vượt qua các đối thủ trong cuộc đua lãnh đạo, bao gồm cựu Bộ trưởng Tài chính Chrystia Freeland, cựu Lãnh đạo Hạ viện Karina Gould và doanh nhân Frank Baylis. Freeland chính là người đã giáng đòn chí mạng vào sự nghiệp chính trị của Trudeau bằng lá thư từ chức gây chấn động hồi tháng 12. Ba tuần sau, Trudeau tuyên bố sẽ rời ghế.

Trong bài phát biểu có thể là cuối cùng trên cương vị Thủ tướng, Trudeau kêu gọi các thành viên Đảng Tự do sẵn sàng đối mặt với "thách thức mang tính tồn vong" từ Mỹ: "Hãy nhớ rằng, nền dân chủ không phải điều hiển nhiên. Tự do không phải điều hiển nhiên. Ngay cả Canada cũng không phải điều hiển nhiên."