William Clayton, doanh nhân từng phục vụ nhiều đời tổng thống Mỹ và là một trong những kiến trúc sư chủ chốt của Kế hoạch Marshall, không phải người ủng hộ thuế quan. Ông xem các rào cản thương mại được dựng lên trong thời kỳ Đại suy thoái là một trong những “tội ác lớn nhất thế kỷ.” Thật khó tưởng tượng một người tin rằng tự do thương mại quan trọng không kém viện trợ và cam kết an ninh từ Mỹ như Clayton sẽ chấp nhận những nỗ lực tái cấu trúc thương mại của ông Donald Trump.

Những biến động do Nhà Trắng dưới thời ông Trump tạo ra, với việc nâng thuế lên mức cao chưa từng thấy kể từ đạo luật Smoot-Hawley năm 1930, chắc chắn sẽ để lại hậu quả, dù cái giá có thể chưa đến ngay bây giờ. Nền kinh tế toàn cầu chưa chịu những hậu quả nghiêm trọng nhất như nhiều người từng cảnh báo hồi tháng 4. Dòng vốn đổ vào tài sản Mỹ vẫn ổn định, bất chấp tâm lý “bán tháo tài sản Mỹ”. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) không cho rằng tăng trưởng toàn cầu sẽ đột ngột sụp đổ, và lạm phát cũng chưa bùng phát. Vậy là Mỹ đã tránh được cú sốc, hay “ngày tận thế” chỉ là đang đến chậm?

Điều đáng chú ý là các quốc gia khác không đua nhau đáp trả Mỹ. Ngoại trừ Trung Quốc, quốc gia vừa ăn miếng trả miếng, vừa kiềm chế để điều chỉnh theo nhịp của Nhà Trắng, phần còn lại của thế giới gần như không có hành động trả đũa nào. “Không thể gọi là chiến tranh khi chỉ một bên ra tay,” các nhà kinh tế JPMorgan Chase nhận định. “Tác động chính đến tăng trưởng toàn cầu là từ việc Mỹ tăng thuế. Chúng tôi từng dự báo sẽ có các biện pháp trả đũa rộng rãi từ các đối tác thương mại của Mỹ, nhưng điều đó đã không xảy ra. Ngược lại, một số rào cản đối với hàng hóa Mỹ thậm chí đã được gỡ bỏ.”

Dĩ nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc không có thiệt hại. Niềm tin doanh nghiệp giảm, dù chưa sụp đổ. Đầu tư vào tài sản cố định sẽ bị hạn chế. Và dù khả năng suy thoái vẫn còn đó, một kịch bản tích cực hơn hoàn toàn có thể xảy ra.

Sự lạc quan dè dặt này là bước lùi so với những cảnh báo u ám trước đó. Chủ tịch ECB Christine Lagarde từng thúc giục lãnh đạo thế giới chuẩn bị cho kịch bản tồi tệ nhất, nơi Mỹ trở thành thế lực đối đầu, kéo thế giới vào một cuộc xung đột kinh tế kinh hoàng. Thủ tướng Singapore Lawrence Wong không giấu nổi sự thất vọng: Thuế quan không phải những gì bạn bè làm với nhau.

Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada, ông Mark Carney, tuyên bố mối quan hệ với Mỹ “sẽ không bao giờ được như trước.” Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vẫn theo sát các động thái của Mỹ, nhưng cũng nhẹ nhàng hơn và sẵn sàng hành động khi cần. Tuần này, Washington và Bắc Kinh vừa gia hạn tạm tăng thuế thêm 90 ngày, tiếp nối một loạt lần hoãn tương tự trước đó.

Ấn Độ, quốc gia được nhiều chuyên gia đánh giá sẽ thay thế vai trò của Trung Quốc khi nền kinh tế Bắc Kinh chững lại, là một trong số ít nền kinh tế lớn chưa đạt được thỏa thuận với ông Trump. Nhưng Thủ tướng Narendra Modi cũng không chọn cách ăn miếng trả miếng, hay thể hiện ý định “dằn mặt” doanh nghiệp Mỹ. Thống đốc Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ bác bỏ tuyên bố của ông Trump rằng thương mại của Mỹ với Ấn Độ đã “chết”, và nhấn mạnh vai trò của Ấn Độ trong tăng trưởng toàn cầu, khoảng 18%, so với 11% của Mỹ. IMF xác nhận những con số này. Nhưng ông đã quên mất rằng, xét về quy mô tuyệt đối, Mỹ vẫn vượt xa Ấn Độ.

Brazil, một quốc gia mới nổi đầy tiềm năng nhưng luôn vấp ngã trên đường phát triển, cũng từ chối cúi đầu. Tổng thống Luiz Inacio Lula da Silva phản đối việc lệ thuộc vào Mỹ và muốn được đối xử như một đối tác ngang hàng. Nhưng ông Trump lại không hài lòng về vụ kiện người tiền nhiệm của Lula vì các cáo buộc âm mưu đảo chính. Brazil đang tìm cách thay thế đồng USD và rất coi trọng quan hệ thương mại với khối BRICS. Nhiều thành viên và các nước muốn gia nhập BRICS đều đã ký thỏa thuận với ông Trump, hoặc sẽ sớm làm vậy. Và Brazil cũng sẽ phải nhượng bộ theo một cách nào đó.

Vậy ông Trump có đang thực sự thắng thế? Các trợ lý của ông tin rằng thị trường tiêu dùng Mỹ quá hấp dẫn để bất kỳ nước nào dám bỏ qua, và có thể họ đã đúng. Nhưng nếu cho rằng Mỹ sẽ không chịu thiệt hại nào thì là quá ngây thơ.

Những các quốc gia từng bị làm nhục ngày hôm nay sẽ không quên điều này mai sau. Các nền kinh tế châu Á sẽ tiếp tục mở rộng, và lời gọi mời liên kết chặt chẽ hơn của Trung Quốc sẽ ngày càng hấp dẫn. Những nỗ lực phá hủy trật tự hiện tại của ông Trump có thể sẽ phản tác dụng. Dù chưa phải trong năm nay.

William Clayton tin rằng việc thúc đẩy thương mại giữa các nước Tây Âu bị tàn phá sau chiến tranh cũng quan trọng không kém việc tái thiết cơ sở hạ tầng. Theo cuốn The Marshall Plan: Dawn of the Cold War của Benn Steil, Clayton khẳng định Mỹ “phải là người cầm trịch.” Ông hiểu rằng sự gián đoạn kinh tế do chiến tranh bị đánh giá thấp, và chỉ có chủ nghĩa tư bản mới có thể phục hồi châu Âu, ngăn chặn nguy cơ sụp đổ chính trị tại các quốc gia trọng yếu này.

Ngày nay, nhóm của ông Trump đang khoe khoang về việc tái cấu trúc lại hệ thống được xây dựng từ lý tưởng hậu thế chiến đó. Nhưng chính quyền Nhà Trắng nên nhớ một điều, kiêu căng tất bại.