“Ban đầu tôi cũng không thực sự quá quan tâm tới phát triển bền vững cho đến khi chứng kiến đứa cháu trai năm tuổi của mình nhặt được chai nhựa rỗng trong lúc rong chơi trên biển,” Marina Trần Vũ, sáng lập Equo chia sẻ trong một quán cà phê ở TP.HCM sử dụng hoàn toàn ống hút thân thiện môi trường do Equo sản xuất trong buổi sáng đầu năm 2024. “Hình ảnh đó làm tôi suy nghĩ rất nhiều.”

Khởi nghiệp với một giải pháp bền vững, nhưng hành trình của Marina lại khá chông chênh. Marina, thuộc thế hệ 8X, trở về Việt Nam trong tình trạng không công việc, không bạn bè, rời xa người thân và chấm dứt mối tình kéo dài tám năm của mình ở Canada. "Mọi chuyện lúc đó thực sự tồi tệ,” cô kể về giai đoạn cuối năm 2018. Ý tưởng khởi nghiệp đến với cô một cách vô tình khi phát hiện ống hút bằng cỏ trong ly nước ép dưa hấu lúc nghỉ chân tại quán cà phê ở Sài Gòn. Với 13 năm kinh nghiệm làm marketing (tiếp thị) tại các tập đoàn lớn trên toàn cầu như Unilever, LG, cô có thói quen hình thành ý tưởng và xây dựng sản phẩm để giải quyết các vấn đề của xã hội. “Điều làm tôi bất ngờ là Việt Nam có nguồn nguyên liệu tự nhiên dồi dào như gạo, dừa, cỏ bàng, tre, cà phê, mía,” Marina chia sẻ, “Equo lúc đó giống như một tia sáng.” Được ghép lại từ Eco - sự thân thiện với môi trường, Status Quo - trạng thái hiện tại, Equo được hiểu là lý tưởng tạo ra các sản phẩm có tác động tối thiểu đến môi trường.

Ra đời tháng 4.2020, Equo bắt đầu trên Kickstarter, nền tảng trực tuyến hỗ trợ các dự án khởi nghiệp. “Điều tuyệt vời là bạn không cần có sản phẩm hoàn thiện khi khởi tạo chiến dịch,” Marina nói. “Tất cả chúng tôi có lúc đó chỉ là một vài sản phẩm mẫu cùng hình ảnh được thiết kế chỉnh chu.” Dự án gọi được 15 ngàn đô la Mỹ, vượt mục tiêu chín ngàn đô la Mỹ ban đầu đề ra trong vòng ba ngày khởi động. Thành công nhỏ ban đầu mang lại nguồn động lực to lớn cho cả đội. Với một vài phép tính đơn giản, “chúng tôi đã nghĩ đây có thể là mô hình kinh doanh triệu đô,” Marina tươi cười kể lại.

Tưởng rằng mọi chuyện suôn sẻ như các phép tính. Chỉ vài tháng kể từ khi ra mắt, hơn 90 nước công bố phong tỏa để đối phó với đại dịch Covid-19. Các hàng quán đều đóng cửa. “Tất cả mọi người, bao gồm cả tôi, đều sốc.” Cánh cửa cơ hội tưởng chừng khép lại nếu không có thương mại điện tử. Lời giải cho Equo mang tên Amazon. “Chúng tôi đã sống sót,“ Marina chia sẻ, “95% doanh số bán hàng (của Equo) trong năm 2021 đến từ kênh Amazon.”

Khi các thị trường mở cửa trở lại, chiến lược của họ tập trung vào nhóm nhà hàng, quán cà phê và khách sạn. Theo công ty, 40% doanh số hiện tại từ Việt Nam, còn lại là thị trường nước ngoài như Mỹ và châu Âu.

“Chúng tôi tập trung xây dựng thương hiệu với cảm xúc tích cực,” Marina chia sẻ. Thay vì cách truyền thông bằng hình ảnh chú rùa đáng thương ở đại dương và “cố gắng biến bạn thành khách hàng với cảm giác tội lỗi,” Marina chia sẻ. “Với Equo, bạn không cần thay đổi hoàn toàn thói quen, chỉ cần bắt đầu với chiếc ống hút nhỏ trong chiếc ly nhựa. Từng bước trở thành một phần của phát triển bền vững. Đó là cảm xúc mà chúng tôi muốn xây dựng với khách hàng và đối tác.”

Sau ba năm hoạt động, doanh số của Equo tăng hơn 50% trong năm 2023, đạt gần 30 triệu chiếc ống hút. Theo báo cáo của IPOS, Việt Nam có hơn 300 ngàn nhà hàng và quán cà phê, 40% thuộc TP.HCM trong năm 2023. Nếu chỉ xét theo số lượng cửa tiệm cà phê và nhà hàng, TP.HCM có thể tiêu thụ khoảng 450 triệu ống hút hằng năm.

2023 được coi là “thời kì ngủ Đông” của startup Việt Nam. Theo báo cáo của BambuUP công bố năm 2023, trong chín tháng đầu năm 2023, tổng giá trị các thương vụ giảm 13%, đạt tổng cộng 427 triệu đô la Mỹ. “Nhà đầu tư ưu tiên bài toán kinh tế thực tế hơn cả tốc độ tăng trưởng,” bà Nguyễn Hương Quỳnh, giám đốc điều hành BambuUP, chia sẻ. “Các mô hình kinh doanh không đáp ứng được nhu cầu thị trường, tối ưu được chi phí, không có công nghệ lõi và không có hệ sinh thái thì sẽ dễ bị loại khỏi cuộc đua sớm.”

Bà Quỳnh cũng cho hay, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đã bước vào “giai đoạn thanh lọc”, các startup cần có mô hình kinh doanh phù hợp, khả năng thích ứng, tập trung vào điểm khác biệt và tham gia vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở.

“Năm 2023 là một năm khó khăn với chúng tôi. 2024 dự báo sẽ vẫn có nhiều thách thức. Chúng tôi chỉ biết tiếp tục tiến về phía trước,” Marina chia sẻ theo sau một hơi thở dài và nụ cười tươi.

Nhà sáng lập Equo, người từng được nhận giải thưởng Women of the Future Southeast Asia (Phụ nữ tương lai Đông Nam Á) 2023 hạng mục các doanh nhân sáng giá, chia sẻ: “Cá nhân hoá vô cùng quan trọng. Không chỉ là việc thiết kế riêng cho từng ống hút, mà còn bao gồm việc đóng gói bao bì.”

Việc “nói không” với rác thải nhựa và ống hút nhựa bùng lên vào năm 2018, sau hàng loạt các chiến dịch “không ống hút” đến từ các ông lớn như McDonald's, IKEA và Starbucks, nhằm thúc đẩy phát triển bền vững cho thế hệ tương lai. Kết hợp với Starbucks Việt Nam, tại Sài Gòn vào năm 2019, nghệ sĩ Benjamin Von Wong đã gây ấn tượng với công chúng bằng tác phẩm nghệ thuật “Rẽ sóng biển nhựa”, được tạo lên từ 168 ngàn chiếc ống hút đã qua sử dụng. “Tôi không nghĩ điều mình làm quá lớn lao, bằng cách chậm rãi nhưng chắc chắn, đưa mọi người tiến lại gần hơn với phát triển bền vững,” Von Wong chia sẻ với Bloomberg Businessweek Việt Nam trong khi tham dự triển lãm của diễn đàn Kinh tế thế giới 2024 tại Davos, Thuỵ Sĩ.

Khái niệm về “phát triển bền vững” không nhiều, nhưng cách hành động của mỗi cá nhân thì không giới hạn. Có người chọn tái chế đồ đã qua sử dụng, người thì giảm thiểu rác thải, thậm chí không mua quần áo, giày dép mới, hay chỉ đơn giản là tắt điện trong một giờ đồng hồ… “Dù cách nào đi nữa, phát triển bền vững cần sự bền vững và thực tế,” Marina giải thích, “từng bước mỗi ngày, thay vì chỉ thực hiện trong một thời gian ngắn.”

Thị trường toàn cầu của ống hút thân thiện với môi trường, theo tính toán bởi FMI, đạt 10,71 tỉ đô la Mỹ năm 2023, có thể vươn lên 22,07 tỉ đô la vào năm 2033 với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm ở mức 7,5%. FMI chỉ ra, tại châu Âu và thế giới đang có xu hướng thay thế ống hút nhựa một lần bằng ống hút có khả năng tự phân huỷ hoặc tái chế. Báo cáo chỉ ra đây là “cơ hội khổng lồ” cho các đơn vị cung cấp ống hút thân thiện với môi trường. Equo đặt mục tiêu doanh thu trong năm 2024 tăng gấp 4 so với năm 2023.

Ngoài ống hút, chiếm 70% doanh thu của Equo, đội ngũ cũng đang phát triển dòng sản phẩm xanh khác bao gồm: Dụng cụ thức ăn (dao, muỗng, nĩa), ly, hộp đựng thức ăn mang đi, có cả túi vải và bút chì mầm cây. “Hiện giờ chúng tôi không chỉ tập trung ống hút hay phân khúc cao cấp,” Marina nói. “Mục tiêu là cố gắng đáp ứng nhiều nhu cầu khác nhau từ người tiêu dùng với giá thành thấp nhất.”