Liệu thế giới có thể đoàn kết để chấm dứt khủng hoảng ô nhiễm nhựa?

Giải pháp

Liệu thế giới có thể đoàn kết để chấm dứt khủng hoảng ô nhiễm nhựa?

Khi vòng đàm phán cuối cùng về hiệp ước nhựa toàn cầu bắt đầu tại Hàn Quốc, các quốc gia vẫn chia rẽ về việc liệu có nên giới hạn sản xuất loại vật liệu phổ biến này hay không.

Ô nhiễm nhựa tại Cộng hòa Dominica. Hình ảnh: Mario De Moya F/Getty Images

Tác giả: Leslie Kaufman và Aaron Clark

18 tháng 12, 2024 lúc 3:11 PM

Vòng đàm phán cuối cùng của cuộc thương lượng do Liên hiệp quốc bảo trợ nhằm giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa mở màn ở Hàn Quốc giữa chia rẽ sâu sắc về đòi hỏi phải ngăn chặn dòng thác ngày càng dữ dội loại vật liệu này, đe dọa sẽ làm đổ vỡ cuộc mặc cả đã kéo dài hai năm.

Vấn đề căng thẳng nhất trong các cuộc đàm phán bắt đầu ngày 25.11 ở Busan và bộc lộ rõ tại phiên khai mạc, là có thể nhất trí để hạn chế sản xuất những loại hóa chất và nhựa nhất định hay không, hay dàn xếp gói thỏa thuận tài chính nhằm cải thiện năng lực thu gom và tái chế.

“Như quý vị đã thấy, tôi không hề trông đợi đàm phán sẽ dễ dàng,” bà Inger Andersen, giám đốc điều hành chương trình Môi trường Liên hiệp quốc, trong cuộc họp báo giữa hai phiên buổi sáng và buổi chiều.

Sản xuất nhựa sẽ tăng khoảng 60% lên thành 736 triệu tấn vào năm 2040, theo tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), trong khi rất nhiều nghiên cứu đã cho thấy loại vật liệu này độc hại ra sao khi tích tụ trong môi trường tự nhiên và cơ thể người.

2000x1333(1).jpg — Người dân thu gom nhựa tái chế từ sông Citarum bị ô nhiễm nặng nề ở Bandung, Tây Java, Indonesia. Hình ảnh: Timur Matahari/AFP

Liên minh gồm gần 70 nước, có cả Rwanda, Na Uy và Anh, đang vận động cho một hiệp ước “nhiều tham vọng hơn” nhằm quản lý các hóa chất độc hại và loại bỏ dần các sản phẩm nhựa sử dụng một lần gây ô nhiễm nhất, như muỗng dĩa.

Nhưng Saudi Arabia, Iran, Nga và một số nước sản xuất dầu (nhựa làm từ các hóa chất phái sinh của nhiên liệu hóa thạch) phản đối quyết liệt. Họ lập luận rằng nhựa là vật liệu quan trọng cho tăng trưởng bền vững, nói ví dụ, do nhựa nhẹ hơn và nhờ vậy giúp giảm nhiên liệu vận tải, và tình trạng ô nhiễm không phải do bản thân vật liệu này, mà là do cách tiêu dùng và xử lý sau đó. Trong các vòng đàm phán trước, các nước này đã phản đối những điều khoản có tính ràng buộc và dùng thủ thuật ngoại giao để ngăn biểu quyết ở ủy ban đàm phán.

“Một số yếu tố không thuộc về hiệp ước này, như các hóa chất liên quan và nguồn cung ứng,” đại diện Nga nói trong phiên khai mạc.

Những đại biểu nhiều tham vọng do đó đã rất thất vọng. Và một số người cảnh báo nếu không đạt được tiến bộ thật sự về hạn chế có tính ràng buộc, cuộc thương lượng có thể lâm vào bế tắc.

Anne Beathe Tvinnereim, trưởng đoàn Na Uy. *Nguồn: Bộ Ngoại giao Na Uy*

“Vấn đề sản lượng là lằn ranh đỏ với nhiều nước. Cần phải giải quyết vấn đề đó,” Anne Beathe Tvinnereim, trưởng đoàn Na Uy ở Busan và là bộ trưởng Phát triển Quốc tế của nước này, nói trước khi đàm phán bắt đầu.

“Nếu không giải quyết được các loại hóa chất độc hại và gây ô nhiễm nhất, thì vấn đề quản lý rác thải cũng là vô ích,” bà nói và so sánh làm vậy chẳng khác nào “lau sàn mà vẫn mở vòi nước.”

Lượng nhựa ngày càng tăng ngoài môi trường là điều khó thể không để ý. Ở các nước đang phát triển, rác thải nhựa gây nghẹt bãi biển và sông ngòi, giết chết thiên nhiên hoang dã. Trong tháng này, dòng rác thải nhựa ở Cộng hòa Dân chủ Congo thậm chí đã khiến nguyên một đập thủy điện phải ngưng hoạt động, dẫn tới mất điện diện rộng. Nhựa cũng chiếm khoảng 4% lượng khí nhà kính toàn cầu, theo Liên hiệp quốc.

Khi phân rã, nhựa trở thành vi nhựa, và đã xuất hiện trong sữa, mô não, và máu người. Nghiên cứu cho thấy có liên hệ giữa một hóa chất dùng trong nhựa, bisphenol F, với tình trạng IQ thấp ở trẻ em.

Vi nhựa hiện đâu đâu cũng có, từ vực sâu của rãnh Mariana ở Thái Bình Dường tới núi tuyết Everest. Một nghiên cứu mới đây thấy rằng hạt nhựa phân tán trong không khí thậm chí có thể tác động lên quá trình hình thành mây và dẫn tới mưa lớn hơn.

Một đống rác nhựa ở Gorakshep, khu vực Sagarmatha, Nepal. *Hình ảnh: Mailee Osten-Tan*

Các cuộc thăm dò cho thấy dư luận rộng rãi ủng hộ hạn chế ô nhiễm nhựa. Ở 32 nước, trung bình 90% những người được hỏi ủng hộ quy định toàn cầu cấm các hóa chất trong nhựa nguy hại cho sức khỏe con người và môi trường, theo Ipsos; 87% nói giảm lượng nhựa sản xuất ra trên toàn cầu là quan trọng.

Nhưng lợi ích của hoạt động sản xuất nhựa rất lớn. Các tổ chức ngành nhựa đã vận động quyết liệt chống lại việc áp trần sản lượng. Họ nói vấn đề là 2,7 tỉ người đang sống mà không có giải pháp xử lý rác thải phù hợp, và nguồn tài chính cho các giải pháp đó mới nên là ưu tiên ở Busan.

Thỏa thuận toàn cầu do đó nên “tập trung vào xoay vòng, coi nhựa đã sử dụng là nguồn tài nguyên giá trị, chứ không phải rác thải,” Benny Mermans, chủ tịch hội đồng nhựa thế giới và phó chủ tịch phụ trách bền vững ở Chevron Phillips Chemical, nói trong một tuyên bố trước các cuộc đàm phán.

Một nhân viên của Trex Co. đứng bên những bales nhựa đã qua sử dụng, mà công ty tái chế thành vật liệu lát sàn. *Hình ảnh: Nathan Howard/Bloomberg*

Khoảng một nửa đồ nhựa là đồ sử dụng một lần. Trên toàn cầu, chỉ 9,5% nhựa được tái chế. Các công ty hóa dầu như Exxon Mobil ủng hộ tái chế nhiều hơn, bao gồm “tái chế hiện đại” với sản phẩm khó phân rã, như giấy gói kẹo. Nhựa tái chế có thể đắt đỏ và gây ô nhiễm, và các nỗ lực mở rộng quy mô tái chế tới nay đều thất bại.

Khi năng lượng tái tạo và điện khí hóa làm giảm nhu cầu dầu mỏ, tăng trưởng của ngành hóa dầu được kỳ vọng sẽ giúp các hãng dầu bù đắp vào, nên sản xuất nhựa trở thành phương án dự phòng quan trọng cho các nước sản xuất dầu và ngành nhiên liệu hóa thạch. Nhu cầu dầu mỏ cho công nghiệp hóa dầu có thể tăng gần gấp đôi tính tới năm 2050, theo BloombergNEF.

“Ngành dầu mỏ và khí đốt coi đây là kế hoạch B, hay phương án lối thoát của họ, trong cuộc chuyển đổi năng lượng,” Dharmesh Shah, nhà vận động cấp cao ở trung tâm Luật pháp Môi trường Quốc tế, tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở ở Washington, DC, và Geneva, phân tích.

Lập trường của Mỹ và Trung Quốc

Với tư cách nền kinh tế và nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới, Mỹ có ảnh hưởng rất lớn lên các cuộc thương lượng, nhưng họ sẽ làm gì và với mục đích thế nào ở Busan là điều còn chưa rõ ràng. Vào tháng Tám, có tin nói chính quyền Biden sẽ ủng hộ mục tiêu toàn cầu hạn chế sản xuất nhựa. Giới môi trường đã rất phấn khích, trong khi giới lãnh đạo kinh doanh ngành này lên án lập trường đó.

Nhưng nay ông Donald Trump, vốn vận động với lời hứa sẽ khoan dầu nhiều hơn và rút nước Mỹ khỏi hiệp định khí hậu Paris, đã đắc cử tổng thống. Hơn nữa, mọi hiệp ước quốc tế sẽ không thể thông qua nếu chưa được thượng viện Mỹ phê chuẩn, nơi phe Cộng hòa đang nắm quyền kiểm soát.

Một tuần sau, đoàn đại biểu Mỹ tổ chức họp báo với các tổ chức phi lợi nhuận muốn có hành động kiểm soát nhựa quyết liệt hơn và nói với họ rằng “khó lòng” thiết lập được mức trần cứng với sản lượng, theo các thành viên của liên minh Break Free From Plastic (Thoát khỏi nhựa) có mặt ở cuộc gặp.

Hội đồng Chất lượng Môi trường Nhà Trắng thì nói trong một tuyên bố rằng Mỹ vẫn cam kết “đảm bảo công cụ tham vọng, có tính ràng buộc pháp lý trên toàn cầu nhằm xử lý ô nhiễm nhựa dựa trên cách tiếp cận toàn diện với toàn bộ vòng đời của nhựa.”

“Thái độ đó đơn giản là chưa đủ,” Sarah Martik, giám đốc điều hành trung tâm Công lý mỏ than, một tổ chức vận động ở Pennsylvania, nói. Bà bày tỏ lo ngại rằng lập trường đấy có thể “làm chệch hướng” cuộc thương lượng.

Lập trường không rõ ràng của Mỹ và chiến thắng của phe Cộng hòa trong cuộc bầu cử đã khiến các đại biểu chuyển sang những vấn đề khác.

Họ nói rằng để hướng tới hiệp ước tham vọng, ràng buộc về pháp lý, thì vấn đề là ảnh hưởng của các nền kinh tế mới nổi như Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi, vốn cũng là những khách hàng lớn của dầu mỏ và khí đốt.

“Nếu quý vị là người tiêu dùng lớn, thì quý vị có sức ảnh hưởng để quyết định mình sẽ tiêu dùng gì,” theo bà Juliet Kabera, tổng giám đốc cơ quan Quản lý Môi trường Rwanda và là một nhà thương lượng chủ chốt ở Busan. “Quý vị sẽ có thể buộc nhà sản xuất làm ra đúng thứ quý vị muốn, vì họ cần thị trường của quý vị.”

2000x1334(2).jpg — Các tình nguyện viên trải túi nhựa ra để phơi khô tại một trung tâm tái chế ở Rayong, Thái Lan. *Hình ảnh: Bloomberg*

Trung Quốc là nước sản xuất nhựa lớn nhất thế giới và có quan hệ thương mại chặt chẽ với Saudi Arabia, nguồn nhập khẩu phần lớn dầu mỏ của họ. Công ty dầu khí nhà nước Saudi Aramco đang đầu tư vào nhiều nhà máy ở Trung Quốc chuyên xử lý dầu thô thành hóa chất từ dầu.

Nhưng ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia Trung Quốc (NDRC) năm nay đã ban hành hướng dẫn ưu tiên các hóa chất chuyên dụng, trong khi hạn chế phát triển những nhà máy nhỏ làm các loại nhựa phổ thông, theo những nhà vận động môi trường. Họ cho rằng với Trung Quốc, thỏa thuận cắt giảm năng suất nhựa trên toàn cầu có thể là điều hợp lý.

Thỏa thuận không mất lòng ai

Trong phiên khai mạc ngày 25.11, các đại biểu đã thông qua việc dùng một thỏa thuận “bất thành văn” được công bố vào cuối tháng Mười bởi chủ tịch ủy ban đàm phán, Luis Vayas Valdivieso (Ecuador), làm cơ sở cho những cuộc trao đổi ở Busan. Một tài liệu 70 trang trước đó là kết quả của nhiều cuộc thương lượng cũng có thể sẽ tiếp tục được dùng làm cơ sở đàm phán.

Thỏa thuận chưa thành văn bản bị một số tổ chức phi chính phủ chê là không có hạn chế nào mang tính ràng buộc, nhưng những người khác nói đó là con đường tốt nhất khả dĩ hiện nay. “Nó là khởi đầu rất tốt vì chẳng ai vừa lòng cả,” Erin Simon, phó chủ tịch và giám đốc mảng rác thải nhựa và doanh nghiệp ở tổ chức bảo tồn thiên nhiên World Wildlife Fund, nói, và cho rằng thỏa thuận “có thể đạt được” trong vòng một tuần sau đàm phán.

Các nước châu Phi đã đi đầu trong nỗ lực giảm nhựa dùng một lần, và một số nước ở châu lục này đã ban hành hay cam kết các chính sách giảm lượng tiêu thụ. Hiệp ước mới có thể ấn định các lệnh cấm ở quy mô quốc tế và tạo ra động lực để nhựa dùng một lần tuân thủ quy định về cấu phần hóa học có tính phổ quát, để dễ tái chế hơn.

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất là quy định về hợp chất hóa học và chất phụ gia dùng trong nhựa mà nghiên cứu đã cho thấy là có hại. Những chất này gồm BPA và các bisphenol khác, phthalate và các chất phụ gia chống cháy PBDE. Những người vận động cho môi trường nhiều tham vọng muốn lập danh sách mục tiêu các hóa chất có tiền sử gây hại cho môi trường hay có khả năng gây hại cho con người, rồi cấm từng chất một.

Tất nhiên, toàn bộ những chuyện này khó lòng giải quyết được trong một tuần lễ ở Busan. Một số đại biểu nói kịch bản tốt nhất sẽ là các nước đồng ý với một khuôn khổ có tính ràng buộc về thương lượng tiếp tục liên quan tới nhựa, giống như thế giới từng làm với các hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu COP.

“Chúng tôi biết sẽ không thể đạt được mọi thứ mình muốn và mọi thứ thế giới cần,” Simon nói. Nhưng bà cho rằng điều tối quan trọng là “dù thỏa thuận có ra sao” ở Busan, “nó sẽ có thể được củng
cố qua thời gian, để phát triển lên từ đó.”

Đọc nhiều

30 doanh nghiệp trong nước đáng theo dõi năm 2025

iKame đưa game Việt ra thế giới bằng công thức mới

Thuế quan của Trump: Hỗn loạn ở một hãng giao nhận

Techcombank đặt mục tiêu tăng trưởng tín dụng 16,4%, tiếp tục hướng tới nhóm đối tượng thu nhập khá

VPBank đặt mục tiêu tăng trưởng tín dụng 25%, nợ xấu xuống dưới 3% năm 2025

Thuế quan của Trump giáng đòn mạnh vào ngành sản xuất châu Á

Những bộ pin khổng lồ đang thay đổi lưới điện toàn cầu

Không dễ cứu thị trường bất động sản Trung Quốc

Mỹ và Trung Quốc nối lại đàm phán thương mại giữa căng thẳng thuế quan

Câu chuyện đầu tư của ba thế hệ

Lý do khó đo lường tác động của AI đối với năng suất lao động

Muốn đi xa, hãy đi cùng nhau

Khi EVN hai vai, hai gánh

Hai nỗi lo của hàng xuất khẩu sang Mỹ

Cơn sốt matcha toàn cầu khiến Nhật Bản rơi vào tình trạng thiếu hụt

Theo phattrienxanh.baotainguyenmoitruong.vn

https://phattrienxanh.baotainguyenmoitruong.vn/lieu-the-gioi-co-the-doan-ket-de-cham-dut-khung-hoang-o-nhiem-nhua-52672.html