Từ những cam kết không bao giờ bị phá vỡ đến những tuyên bố chiến lược mang tính mơ hồ, sự thật trong chính trị luôn là một khái niệm đầy biến động. Khi tổng thống nói dối: Lịch sử của sự lừa dối chính thức và hậu quả của nó (When Presidents Lie: A History of Official Deception and Its Consequences), cuốn sách của nhà báo kiêm học giả Eric Alterman, là một nghiên cứu sắc sảo về cách các đời tổng thống Mỹ thao túng sự thật và những tác động lâu dài của những lời dối trá ấy đối với chính sách đối ngoại, nền kinh tế và niềm tin của công chúng.

Alterman không đưa ra một phán xét đạo đức về các tổng thống Mỹ mà tiếp cận vấn đề từ góc độ lịch sử và chính sách. Cuốn sách tập trung vào bốn trường hợp điển hình của sự lừa dối ở cấp nguyên thủ quốc gia:

Franklin D. Roosevelt và những cam kết mập mờ trong Thỏa thuận Yalta, đặt nền móng cho sự phân chia quyền lực thời Chiến tranh Lạnh.

John F. Kennedy với cách xử lý khéo léo nhưng không hoàn toàn minh bạch trong cuộc Khủng hoảng Tên lửa Cuba.

Lyndon B. Johnson và việc phóng đại “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ”, một yếu tố then chốt đẩy Mỹ vào cuộc chiến Việt Nam.

Ronald Reagan và vụ Iran-Contra, khi chính quyền Mỹ bí mật bán vũ khí cho Iran để tài trợ cho các lực lượng nổi dậy ở Trung Mỹ.

Dưới góc nhìn của Alterman, những lời nói dối này không chỉ là công cụ chính trị tạm thời mà còn tạo ra những vòng xoáy hậu quả kéo dài hàng thập kỷ. Các Tổng thống có thể đạt được những mục tiêu trước mắt, nhưng trong dài hạn, những hệ lụy về lòng tin, chính sách và vị thế quốc gia là không thể tránh khỏi.

Dù được viết cách đây gần hai thập kỷ, Khi tổng thống nói dối vẫn mang đến nhiều liên hệ sâu sắc với thế giới chính trị ngày nay.

Alterman cho thấy rằng, một khi các nhà lãnh đạo chọn cách che giấu hoặc bóp méo sự thật, họ không chỉ làm xói mòn lòng tin của công chúng mà còn tạo ra một chuỗi sự kiện không thể kiểm soát. Điều này đặc biệt đúng trong bối cảnh địa chính trị hiện đại, nơi sự thiếu minh bạch trong chính sách đối ngoại có thể dẫn đến những bất ổn nghiêm trọng.

Tình hình Nga-Ukraine, căng thẳng Mỹ-Trung hay những tranh cãi về chính sách thương mại toàn cầu đều là minh chứng rõ nét. Khi các chính phủ tìm cách kiểm soát thông tin và định hướng dư luận, sự thật trở thành một mặt hàng có thể được định giá và phân phối theo ý đồ chính trị.

Trong thời đại kỹ thuật số, sự lừa dối không còn giới hạn ở những phát ngôn chính thức mà còn mở rộng ra mặt trận truyền thông xã hội, nơi thông tin sai lệch có thể lan truyền với tốc độ chưa từng có. Cách mà chính quyền các nước xử lý thông tin về dịch bệnh, biến đổi khí hậu hay chiến lược quân sự đều thể hiện một thực tế: kiểm soát nhận thức công chúng đã trở thành một phần không thể thiếu trong quản trị quốc gia.

Cuốn sách của Alterman đặt ra một câu hỏi quan trọng: Phải chăng sự dối trá đã trở thành một đặc điểm cố hữu của chính trị hiện đại, nơi những “sự thật thay thế” (alternative facts) có thể thay đổi cục diện quyền lực?

Một trong những kết luận đáng chú ý của Alterman là: Tổng thống không chỉ là những người kể chuyện, họ là những kiến trúc sư của thực tế chính trị. Khi họ chọn cách điều chỉnh sự thật để phục vụ một mục tiêu chiến lược, họ không chỉ thay đổi hiện tại mà còn đặt ra tiền lệ cho những thế hệ sau.

Điều này khá đúng trong bối cảnh chính trị Mỹ đương đại, nơi niềm tin của công chúng vào chính phủ đã suy giảm đến mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ. Một khảo sát gần đây cho thấy, chỉ 20% người Mỹ tin rằng chính phủ luôn hoặc thường xuyên hành động vì lợi ích tốt nhất của công chúng—một con số cho thấy sự hoài nghi đang lan rộng hơn bao giờ hết.

Trong một thế giới nơi quyền lực chính trị ngày càng gắn chặt với khả năng kiểm soát thông tin, những bài học từ Khi Tổng Thống Nói Dối trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Không còn là câu chuyện của những thập kỷ trước, vấn đề mà Alterman đặt ra đang diễn ra ngay lúc này—trên các bản tin, trong các cuộc bầu cử, và trong những quyết sách định hình tương lai.

Không chỉ là một tác phẩm lịch sử, Khi tổng thống nói dối là một nghiên cứu quan trọng về bản chất của quyền lực và sự thật trong chính trị. Alterman không chỉ đơn thuần ghi chép lại những vụ lừa dối của các Tổng thống Mỹ mà còn đặt ra câu hỏi lớn: Liệu chính trị có thể vận hành mà không cần đến những sự thật bị bóp méo? Và nếu không, đâu là ranh giới giữa sự dối trá chiến lược và sự phản bội lòng tin của công chúng?

Dành cho những độc giả quan tâm đến chính trị, kinh tế và truyền thông, cuốn sách này là một lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: Trong một thế giới ngày càng phức tạp, việc thấu hiểu bản chất của thông tin không chỉ là một kỹ năng, mà còn là một nhu cầu sống còn.