Phán quyết bất lợi có thể buộc chính quyền Trump phải hoàn lại hơn 100 tỉ USD tiền thuế, gỡ bỏ gánh nặng lớn đối với các nhà nhập khẩu Mỹ, và làm suy yếu công cụ kinh tế chủ chốt mà ông từng sử dụng trong các cuộc đối đầu thương mại.

Trong phiên điều trần kéo dài gần ba giờ ngày thứ Tư, Tòa án Tối cao ngụ ý sẵn sàng áp đặt giới hạn đối với chương trình kinh tế của ông Trump, đánh dấu lần đầu tiên cơ quan này trực tiếp xem xét tính hợp pháp của quyền lực hành pháp mà ông sử dụng kể từ khi nhậm chức. Ba thành viên thuộc phe bảo thủ đã chất vấn việc ông Trump viện dẫn Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế hàng chục tỉ USD mỗi tháng.

Chánh án John Roberts nhận định rằng việc áp thuế là “một hình thức đánh thuế người dân Mỹ, và đó luôn là quyền lực cốt lõi của Quốc hội”. Thẩm phán Neil Gorsuch cho thấy khả năng ông sẽ bỏ phiếu chống lại tổng thống, trong khi bà Amy Coney Barrett đặt ra những câu hỏi chi tiết cho cả hai bên.

Một phán quyết bất lợi cho ông Trump sẽ buộc phải hoàn lại hơn 100 tỉ USD tiền thuế, giảm gánh nặng cho các doanh nghiệp nhập khẩu Mỹ đang gánh khoản phí này, và làm suy yếu công cụ mà ông Trump đã sử dụng để gây áp lực lên các đối tác thương mại. Đây cũng sẽ là lần phản kháng mạnh mẽ nhất của Tòa án Tối cao đối với việc ông Trump mở rộng quyền lực vượt xa so với các đời tổng thống trước.

Ba thẩm phán tự do gồm Elena Kagan, Sonia Sotomayor và Ketanji Brown Jackson cũng bày tỏ nghi ngờ về tính hợp pháp của chính sách thuế này. Theo lịch trình xét xử nhanh chưa từng có, phán quyết có thể được đưa ra ngay cuối năm nay.

Adam White, học giả về luật Hiến pháp tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, nhận xét: “Tôi đến phiên tranh luận nghĩ rằng chính quyền sẽ gặp khó khăn, và tôi rời đi với cảm giác y hệt. Kịch bản có khả năng cao nhất là họ sẽ thua vụ này”.

Từ đầu năm đến nay, Tòa án Tối cao vốn do phe bảo thủ kiểm soát đã nhiều lần tạm thời ủng hộ ông Trump, cho phép ông thực thi chính sách mới trong khi các vụ kiện đang diễn ra. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên tòa xem xét trực tiếp tuyên bố quyền lực mở rộng của tổng thống.

Không khí phiên điều trần diễn ra khá thoải mái so với thường lệ, với nhiều tràng cười vang lên. Ở một khoảnh khắc, bà Kagan còn trêu chánh án Roberts khi ông nhầm lẫn giữa bà và thẩm phán Sotomayor. “Không, cô ấy là Sotomayor. Cô ấy vừa hỏi xong rồi,” bà Kagan nói đùa.

Vụ kiện liên quan đến chính sách thuế “Ngày Giải phóng” mà ông Trump ban hành ngày 2.4, áp mức thuế từ 10% đến 50% lên hầu hết hàng nhập khẩu vào Mỹ tùy theo nước xuất xứ. Ông Trump nói rằng các mức thuế này cần thiết để xử lý tình trạng thâm hụt thương mại kéo dài, đồng thời còn áp thuế riêng lên hàng hóa từ Canada, Mexico và Trung Quốc nhằm chống nạn buôn bán fentanyl.

Ông Trump cho rằng các mức thuế được cho phép theo Đạo luật IEEPA năm 1977, trao cho tổng thống quyền đối phó với khủng hoảng an ninh, đối ngoại hoặc kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, đạo luật này không đề cập trực tiếp đến thuế quan, chỉ nói rằng tổng thống có thể “điều tiết việc nhập khẩu tài sản” khi cần.

Thẩm phán Gorsuch tỏ ra lo ngại trước lập luận rằng Quốc hội đã giao toàn bộ quyền hiến định về thuế quan cho tổng thống. Ông hỏi: “Theo lập luận của chính phủ, điều gì ngăn Quốc hội giao toàn bộ trách nhiệm điều tiết thương mại đối ngoại, thậm chí tuyên chiến, cho tổng thống?”

Bà Barrett đặt câu hỏi liệu cụm từ “điều tiết việc nhập khẩu” có đủ căn cứ để tổng thống áp thuế hay không. Bà hỏi: “Có tiền lệ nào khác trong luật mà cụm từ này được hiểu là trao quyền đánh thuế không?”

Cả Barrett và thẩm phán Brett Kavanaugh đều đặt câu hỏi vì sao Quốc hội lại cho phép tổng thống cấm toàn bộ thương mại với một quốc gia, nhưng lại không cho phép áp thuế hạn chế hơn. “Điều đó nghe có vẻ khá bất thường,” ông Kavanaugh nói.

Bà Barrett cũng hỏi về cách hoàn tiền nếu các mức thuế bị tuyên vô hiệu: “Tôi nghĩ điều đó có thể sẽ rất hỗn loạn”. Luật sư của các công ty khiếu kiện, Neal Katyal, thừa nhận việc hoàn trả sẽ “rất phức tạp” nhưng khẳng định “thiệt hại kinh tế nghiêm trọng không thể là lý do để làm sai luật”.

Chính quyền Trump lập luận rằng “thâm hụt thương mại tăng vọt đã đẩy nước Mỹ đến bờ vực khủng hoảng an ninh kinh tế quốc gia”. Ba tòa án cấp dưới đã phán quyết các mức thuế là trái luật.

Chánh án Roberts ám chỉ ông xem vụ này thuộc phạm vi “học thuyết các vấn đề trọng đại” (major questions doctrine), theo đó các cơ quan hành pháp cần có sự cho phép rõ ràng của Quốc hội mới được thực hiện những hành động có ảnh hưởng lớn về kinh tế hoặc chính trị. Ông nói: “Lý lẽ được viện dẫn ở đây là để biện minh cho việc áp thuế lên bất kỳ sản phẩm nào, từ bất kỳ quốc gia nào, ở bất kỳ mức nào, trong bất kỳ khoảng thời gian nào. Có vẻ như đó là quyền lực quá lớn”.

Các chuyên gia pháp lý cho rằng tòa có khả năng sẽ giới hạn quyền áp thuế của ông Trump. “Một số thẩm phán bảo thủ chất vấn mạnh cả hai phía, khiến khó đoán kết quả, nhưng với mức độ phản bác các luận điểm của chính quyền, khả năng cao là các mức thuế sẽ bị bác bỏ,” bà Liza Goitein, chuyên gia về quyền hạn khẩn cấp tại Trung tâm Brennan (Đại học New York), viết trên mạng xã hội.

Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent cho biết chính quyền “đã đưa ra lập luận mạnh mẽ và thuyết phục về sự cần thiết phải sử dụng quyền hạn thuế theo IEEPA để ứng phó với các tình trạng khẩn cấp mà Tổng thống Trump tuyên bố”.

Buổi điều trần thu hút sự chú ý lớn tại Washington, với sự có mặt của các quan chức như Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick, Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer, cùng nhiều nghị sĩ và thậm chí cả danh hài John Mulaney.

Nếu thua kiện, chính quyền Trump cho biết vẫn có thể áp thuế trở lại thông qua các công cụ pháp lý khác phức tạp hơn. Các mức thuế đối với thép, nhôm và ô tô được ban hành theo một đạo luật khác nên không bị ảnh hưởng trực tiếp.

Các vụ án liên quan gồm “Trump v. V.O.S. Selections, 25-250,” và “Learning Resources v. Trump, 24-128.”

— Với sự hỗ trợ của Justin Wise, Hadriana Lowenkron và Zoe Tillman