Bản Master Plan mới nhất của Tesla, như tôi từng nhận định, quá mơ hồ để được xem là một kế hoạch thực sự. Tuy nhiên, các chi tiết đã được công bố ngay sau đó trong một tài liệu ủy quyền dành cho cổ đông. Thực chất, đó là một bản lập luận dài để biện minh cho kế hoạch trả lương mới trị giá khoảng 1.000 tỉ USD dành cho giám đốc điều hành Elon Musk. Tài liệu này vừa nhằm củng cố thông điệp mới của Tesla, vừa, dù có thể vô tình, nhắc nhở mọi người về sự yếu kém trong hệ thống quản trị của công ty.

Trong hai năm qua, mảng kinh doanh xe điện cốt lõi của Tesla đã chuyển từ tăng trưởng sang suy giảm, trong bối cảnh công ty đối mặt với hàng loạt trở ngại như sự thất bại của Cybertruck và thương hiệu ngày càng bị chính trị hóa, đều gắn liền với Musk. Thế nhưng, hội đồng quản trị dường như chỉ tập trung vào việc khôi phục gói thưởng hàng chục tỉ USD cho Musk từng được phê duyệt năm 2018 nhưng sau đó bị tòa án Delaware bác bỏ vì xung đột lợi ích và thiếu minh bạch.

Hội đồng quản trị đã kêu gọi cổ đông thông qua lại gói thưởng này, dù tòa án Delaware về cơ bản đã tuyên bố nó không còn giá trị. Đồng thời, họ đề xuất chuyển địa điểm đăng ký doanh nghiệp của Tesla sang Texas. Sau đó, hội đồng đã trao cho Musk một phần thưởng “tạm thời” dưới dạng cổ phiếu hạn chế, hiện trị giá khoảng 32 tỉ USD. Musk sẽ được hưởng nếu công ty thất bại trong vụ kháng cáo ở Delaware và ông tiếp tục giữ vai trò trong hai năm nữa. Giờ đây, hội đồng lại đưa ra một gói cổ phiếu mới gồm nhiều đợt thanh toán, mô phỏng gói năm 2018 nhưng với các ngưỡng cao hơn nhiều, do vốn hóa của Tesla hiện đã vượt quá 1.000 tỉ USD.

Mục tiêu mới yêu cầu Musk nâng vốn hóa thị trường của Tesla lên 8.500 tỉ USD trong vòng tối đa 10 năm, tức gần gấp đôi giá trị hiện tại của Nvidia. Các tiêu chí đi kèm bao gồm nâng lợi nhuận Ebitda điều chỉnh lên 400 tỉ USD, cao gấp 26 lần con số 12 tháng gần nhất, và hoàn thành những mục tiêu sản phẩm cụ thể như sản xuất 1 triệu robot và triển khai dịch vụ robotaxi.

Dù kết quả sau này ra sao, gói thưởng vẫn đóng vai trò quan trọng: Giúp Tesla thay đổi cách công chúng nhìn nhận công ty, không còn chỉ là hãng xe điện, mà là một tập đoàn công nghệ tập trung vào AI, xe tự lái và robot. Đây là những thị trường có tiềm năng gần như chỉ bị giới hạn bởi trí tưởng tượng. Tuy vậy, cần lưu ý rằng dù trải qua nhiều biến động, giá cổ phiếu Tesla hiện chỉ cao hơn 29% so với ba năm trước, thấp hơn một nửa mức tăng của chỉ số S&P 500.

Ngay cả kết quả mờ nhạt đó cũng phản ánh niềm tin tuyệt đối: Hệ số P/E kỳ vọng của Tesla đã tăng gấp ba. Master Plan mới thực chất là cái cớ để trình bày gói thưởng, và ngược lại, gói thưởng lại mang đến chút “trọng lượng” cho kế hoạch trong mắt nhà đầu tư.

Nhiều người cho rằng khi vốn hóa Tesla đã tăng mạnh kể từ 2018, việc Musk bị tước gói thưởng khi đó là không công bằng. Nhưng cũng là nói quá nếu cho rằng ông chưa được đền đáp xứng đáng, bởi Musk hiện vẫn nắm 12,4% cổ phần Tesla. Tỉ lệ này có được sau khi ông đã bán ra khoảng 39 tỉ USD cổ phiếu trong giai đoạn thâu tóm Twitter, chưa tính đến khoản thưởng tạm thời mới. Theo tài liệu ủy quyền, đến cuối tháng 8, Musk đã dùng số cổ phiếu Tesla trị giá 79 tỉ USD làm tài sản thế chấp cho các khoản vay cá nhân. Điều này vừa trái ngược với phát ngôn của ông trên X hồi tháng 7, vừa cho thấy ông không hề túng thiếu đến mức phải xoay xở tiền đổ xăng máy bay vào cuối tháng.

Tuy nhiên, điều đáng nói là toàn bộ tranh cãi về sự công bằng đang che lấp một thực tế quan trọng: Hội đồng quản trị mới là nguyên nhân khiến gói thưởng năm 2018 bị bác bỏ. Và dù gói thưởng mới gần như chắc chắn sẽ được thông qua nếu bị kiện tại Texas, nó vẫn tiếp tục phơi bày sự yếu kém kéo dài của hội đồng này.

Đây là đoạn đáng chú ý nhất trong toàn bộ tài liệu ủy quyền:

“Trong quá trình đàm phán, ông Musk nhấn mạnh rằng nếu tiếp tục ở lại Tesla, một điều kiện tiên quyết là ông phải nắm ít nhất 25% quyền biểu quyết tại công ty và nhận được cam kết sẽ được trả công xứng đáng cho những đóng góp trong quá khứ, theo đúng gói thưởng CEO năm 2018. Ông Musk cũng nói rằng nếu không có các cam kết đó, ông có thể theo đuổi những lĩnh vực khác, nơi ông có thể nắm quyền kiểm soát lớn hơn.”

Cổ phiếu Tesla đang giữ giá nhờ niềm tin vào sự thiên tài của một người, và sẽ thật đáng tiếc nếu người đó rời đi. Ở một khía cạnh nào đó, điều này hoàn toàn đúng: Tesla được định giá hơn 1.000 tỉ USD chủ yếu dựa trên niềm tin vào Musk, chứ không phải dựa trên lợi nhuận đang suy giảm. Nhưng những phần khác trong tài liệu cũng cho thấy cái giá và sự phi lý của tình thế “con tin” này.

Điều rõ ràng nhất là Musk thực tế đã theo đuổi các dự án khác, cụ thể là xây dựng đế chế trí tuệ nhân tạo mang tên xAI. Thậm chí, còn có một đề xuất khác trong danh sách biểu quyết cổ đông nhằm xin phép Tesla đầu tư vào xAI. Đề xuất này được đưa ra bởi một nhà đầu tư cá nhân tuyên bố nắm giữ “ít nhất” khoảng 0,000000002% cổ phần Tesla, và hội đồng quản trị không đưa ra bất kỳ khuyến nghị nào. Trong khi đó, Musk công khai ủng hộ đề xuất, dù nó liên quan đến một công ty cá nhân đang phát hành trái phiếu có lợi suất “rác” lên tới 12,7%.

Điều trớ trêu nhất lại nằm ở vấn đề kế nhiệm Musk. Tesla đã niêm yết được 15 năm, và tài liệu ủy quyền khẳng định hội đồng thường xuyên rà soát kế hoạch kế nhiệm. Tuy nhiên, việc hàng loạt lãnh đạo cấp cao đã rời đi, cùng gói thưởng nghìn tỉ USD mới nhằm giữ chân Musk, cho thấy các cuộc rà soát đó chỉ mang tính hình thức.

Đáng chú ý, một trong những điều kiện của gói thưởng mới là Musk phải tự xây dựng một “khung kế hoạch kế nhiệm” cho chính mình để có quyền biểu quyết với số cổ phiếu trong hai đợt thanh toán cuối. Liệu hội đồng quản trị có tiếp tục quá trình rà soát kế hoạch kế nhiệm như trước? Chắc chắn là có. Dù sao thì đến lúc đó, Tesla cũng sẽ được định giá ít nhất 7.500 tỉ USD. Và có lẽ chẳng ai còn bận tâm đến những vấn đề “cỏn con” đó nữa, phải không?