PGS.TS Lê Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ Môi trường và VLXD (Bộ Xây dựng), nhìn nhận: “Ngành VLXD Việt Nam có quy mô sản xuất lớn, năng lực cạnh tranh tăng nhanh nhưng đang đối mặt sức ép rất lớn về môi trường. Mỗi năm ngành sản xuất khoảng 120 triệu tấn xi măng, 830 triệu m² gạch ốp lát, 26 triệu sản phẩm sứ vệ sinh, 330 triệu m² kính xây dựng – đây đều là nhóm sản phẩm tiêu hao năng lượng, tài nguyên và phát thải lớn.”

Thiếu tiêu chí sản phẩm xanh: Điểm nghẽn lớn nhất

Một trong những rào cản khiến doanh nghiệp VLXD gặp khó trên hành trình Net Zero chính là chưa có bộ tiêu chí rõ ràng để xác định thế nào là sản phẩm xanh đạt chuẩn.

Đại diện Công ty Xi măng SCG Việt Nam chia sẻ, dù đã chủ động cắt giảm 30% lượng phát thải CO2 bằng công nghệ thu hồi nhiệt năng, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, phát triển sản phẩm low carbon, nhưng khi đưa sản phẩm ra thị trường, doanh nghiệp vẫn lúng túng vì thiếu thủ tục xin xác nhận.

Theo ông Trương Bỉnh Hồ, Phó Giám đốc Quan hệ khách hàng và Truyền thông SCG, cho biết, hiện mỗi bộ ngành quản lý một phần quy định về VLXD xanh, nhưng chưa có quy chuẩn thống nhất. Doanh nghiệp cần một đầu mối cấp phép, chứng nhận để minh bạch quá trình sản xuất và tiếp cận thị trường.

Tương tự, ngành sơn cũng đối diện khó khăn về tiêu chí. Ông Nguyễn Thanh Hải, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Hóa dầu Công nghệ cao HI-PEC, nói thẳng: “Chuyển sang sơn không phát thải CO2 là bắt buộc, nhưng hiện nay, khái niệm sơn xanh, sơn sinh thái… vẫn mơ hồ. Nếu không có khung chuẩn, mạnh ai nấy làm thì việc kiểm soát phát thải chỉ là hình thức.”

Gánh nặng chi phí, áp lực cạnh tranh

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, chi phí sản xuất VLXD ngày càng tăng do giá than, điện, nhiên liệu biến động, trong khi sức tiêu thụ nội địa giảm vì bất động sản trầm lắng. “Nhiều doanh nghiệp xi măng hiện đang hoạt động dưới công suất thiết kế, thậm chí thua lỗ kéo dài”, ông Thành cho biết.

Để duy trì năng lực cạnh tranh, doanh nghiệp buộc phải đầu tư công nghệ xanh, tiết kiệm năng lượng, tuần hoàn nguyên liệu – những hạng mục cần vốn lớn nhưng chưa được tiếp cận đầy đủ tín dụng ưu đãi. Chính phủ đã có các chính sách giảm thuế clinker từ 10% xuống 5% nhằm hỗ trợ xuất khẩu, song thị trường quốc tế cũng ngày càng siết tiêu chuẩn carbon, đòi hỏi doanh nghiệp phải chứng minh “tính xanh” ngay từ đầu vào.

Các doanh nghiệp như SCG hay HI-PEC đều khẳng định sẵn sàng đầu tư dài hạn cho mục tiêu Net Zero, nhưng đồng loạt kiến nghị Nhà nước sớm ban hành bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn sản phẩm xanh, gắn với các chuẩn mực quốc tế như ISO. Đây là điều kiện để doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận các chuỗi cung ứng lớn, đáp ứng yêu cầu thị trường xuất khẩu.

Ông Nguyễn Thanh Hải chia sẻ: “Nếu không có tiêu chí chung, doanh nghiệp sẽ mất định hướng. Đầu tư công nghệ xanh mà thiếu chứng nhận, thiếu khung đo lường, thì chỉ là đầu tư mạo hiểm.”

PGS.TS Lê Trung Thành cho rằng, thách thức hiện nay cũng chính là động lực buộc các doanh nghiệp VLXD phải tái cấu trúc, tăng tốc R&D, đào tạo nhân lực và nâng cao năng lực quản trị. “Chuyển đổi xanh không còn là khuyến khích, mà đã là điều kiện bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại và xuất khẩu”, ông Thành nhấn mạnh.

Ngành VLXD đang đứng trước lựa chọn then chốt: hoặc thích nghi để bám trụ trong chuỗi giá trị toàn cầu đang ngày càng khắt khe về phát thải carbon, hoặc tiếp tục chậm chân và bị loại khỏi thị trường. Với SCG, HI-PEC hay bất kỳ doanh nghiệp nào khác, đích đến Net Zero chỉ có thể thành hiện thực khi chính sách, tiêu chuẩn và tín dụng xanh thực sự đồng hành cùng doanh nghiệp.