Tăng trưởng chậm hơn và tình trạng kém hiệu quả kéo dài sẽ không giết chết nền kinh tế, nhưng cũng không thể gọi là một chiến thắng.

Khi nghe tin Quân đội Lục địa giành thắng lợi quyết định trong trận Saratoga năm 1777, John Sinclair đã nói với Adam Smith rằng: “Nước Anh chắc chắn sẽ bị hủy diệt.” Theo hồi tưởng của Sinclair, tác giả cuốn Tài sản của các quốc gia (hoặc Sự thịnh vượng của các quốc gia, The Wealth of Nations, xuất bản một năm trước đó) đã khuyên ông hãy bình tĩnh. “Hãy tin chắc, bạn trẻ của tôi, rằng để một quốc gia bị hủy diệt thì cần rất nhiều điều xảy ra.”

Mặc dù là người kiên định với lợi ích của tự do thương mại, Smith chắc chắn cũng sẽ nói điều tương tự về xu hướng trọng thương hiện nay. Đó là một cú giáng mạnh, nhưng không phải tận thế. Điều này đáng được lưu ý: tâm lý thảm họa, vốn phổ biến trong các cuộc thảo luận ngày nay, thường không mang lại ích lợi.

Tuy nhiên, những người ủng hộ cách tiếp cận thương mại của tổng thống Donald Trump lại dễ mắc sai lầm ngược lại, cho rằng nếu mái nhà chưa sụp xuống thì chính sách đang thành công. Nếu hậu quả là tăng trưởng chậm hơn và hiệu quả liên tục kém đi, thì đó có thể chưa phải là “diệt vong”, nhưng chắc chắn cũng chẳng phải là chiến thắng.

Khi hệ thống thuế quan mới của ông Trump đi vào ổn định, nếu điều đó thực sự xảy ra, thì cái giá phải trả sẽ là gì? Điều gọi là “ít hơn hủy diệt” sẽ bao gồm những gì?

Theo hầu hết các ước tính, thiệt hại kinh tế trực tiếp là điều mà Mỹ có thể chịu đựng được, đặc biệt với một nền kinh tế khổng lồ và tương đối khép kín như Mỹ. Một nghiên cứu gần đây xem xét mức tổn thất tối đa có thể xảy ra bằng cách so sánh lợi ích của thương mại tự do với kịch bản không có thương mại nào cả. Đối với Mỹ, cái giá của việc đóng cửa hoàn toàn nền kinh tế sẽ nằm trong khoảng từ 2% đến 8% tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Chi phí của việc giảm thương mại, chứ không phải chấm dứt hoàn toàn thương mại, đương nhiên sẽ thấp hơn. Đầu tháng này, cục Dự trữ Liên bang đã công bố một bản nghiên cứu về tác động của các loại thuế quan cụ thể. Các nhà kinh tế của họ đã mô phỏng một kịch bản tăng 60 điểm phần trăm thuế quan của Mỹ đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, với hoặc không có mức thuế “cơ bản” 10% đối với các đối tác thương mại khác, đồng thời giả định trong một số trường hợp là thâm hụt thương mại không thay đổi, còn trong các trường hợp khác thì thâm hụt giảm.

Theo mô hình của họ, mức tăng thêm 60% thuế với Trung Quốc, cộng với mức thuế cơ bản 10% áp lên các nước khác và mức giảm 25% trong thâm hụt thương mại sẽ làm giảm GDP của Mỹ xuống dưới 3% một chút. (Tổn thất của Trung Quốc cũng sẽ tương đương; nhờ sự dịch chuyển trong mô hình thương mại, phần còn lại của thế giới hầu như không thay đổi.)

Những nghiên cứu như vậy cho thấy sự phức tạp của các thay đổi do rào cản thương mại gây ra. Chẳng hạn, rõ ràng thuế quan sẽ làm giảm nhập khẩu và từ đó thu hẹp thâm hụt thương mại. Vậy tại sao một số kịch bản của Fed lại giả định rằng thâm hụt không thay đổi?

Thật ra, không thể cho rằng thâm hụt thương mại sẽ thu hẹp. Người ta kỳ vọng rằng khi thâm hụt nhỏ đi thì USD sẽ tăng giá – điều này sẽ làm nhập khẩu tăng lên, xuất khẩu giảm đi và xóa bỏ hiệu ứng ban đầu. Trong mọi trường hợp, cán cân thanh toán tổng thể được quyết định bởi khoảng cách giữa tiết kiệm và đầu tư, và yếu tố này chỉ bị thuế quan ảnh hưởng một cách gián tiếp.

Hoặc hãy xem xét chi phí ước tính khá nhỏ của việc đóng cửa hoàn toàn nền kinh tế. Một trong những giả định phía sau mức tổn thất từ 2% đến 8% GDP là khả năng thay thế hàng trong nước bằng hàng nhập khẩu – được gọi là độ co giãn thay thế – có thể được ước tính từ dữ liệu thương mại hiện tại.

Nhưng khi nền kinh tế tiến gần đến tình trạng tự cung tự cấp (autarky), độ co giãn này có thể giảm đột ngột vì một số sản phẩm nước ngoài thiết yếu rất khó hoặc không thể thay thế. Khi đó, chi phí của việc loại bỏ nhập khẩu có thể lớn hơn rất nhiều so với dự báo. (Dĩ nhiên, một người theo chủ nghĩa trọng thương lý trí sẽ không đi quá xa: một nền kinh tế hoàn toàn khép kín không phải là mục tiêu.)

Danh sách các yếu tố phức tạp khác là vô tận. Tác động của thương mại đối với cạnh tranh và đổi mới là gì? Còn tùy. Đến một mức độ nhất định, cạnh tranh nhờ thương mại sẽ thúc đẩy đổi mới, nhưng nếu cạnh tranh từ nước ngoài đủ mạnh để khiến một ngành công nghiệp nội địa phải đóng cửa, thì ngành đó sẽ không thể đổi mới được nữa. Các tác động mang tính động của thương mại – tức là tác động của thương mại đối với tăng trưởng – còn khó ước tính hơn những tác động tĩnh được phản ánh trong các nghiên cứu nói trên.

Giữa muôn vàn bất định, có hai điểm cần nhấn mạnh. Thứ nhất, bất chấp những phức tạp đó, giới kinh tế học nhìn chung đồng thuận rằng thương mại mang lại lợi ích ròng – và ở điểm này, Adam Smith đã đúng. Nếu việc kìm hãm thương mại là điều gây tổn thất, thì câu hỏi quan trọng không phải là tổn thất bao nhiêu. Đơn giản là đừng làm vậy. Dĩ nhiên, Mỹ có thị trường nội địa rất lớn và được thiên nhiên ưu đãi về tài nguyên.

Những lợi thế đó khiến thương mại có thể mang lại ít lợi ích hơn so với các nền kinh tế khác. Nhưng, xin nhắc lại, lợi ích nhỏ vẫn tốt hơn không có lợi ích nào.

Thứ hai, chi phí của xu hướng trọng thương mới không chỉ nằm ở tác động lên GDP khi chuyển từ một hệ thống thương mại tự do ổn định sang một hệ thống thương mại có kiểm soát. Sự chuyển đổi này kéo theo những xáo trộn kinh tế và địa kinh tế quy mô lớn, vốn tự thân đã là những chi phí đáng kể.

Tái cơ cấu kinh tế đòi hỏi nguồn lực; quá trình này tạo ra việc làm và cũng phá hủy việc làm. “Cú sốc Trung Quốc” từng gây xáo trộn – nhưng nỗ lực đảo ngược điều đó sẽ lại gây xáo trộn một lần nữa. Trường hợp đầu tiên mang lại lợi ích tổng thể; trường hợp thứ hai sẽ mang lại tổn thất tổng thể.

Xáo trộn địa kinh tế có thể gây ra chi phí lớn nhất. Chủ nghĩa trọng thương mới gây áp lực to lớn lên các liên minh do Mỹ dẫn đầu và các thể chế đa phương. Quan điểm cho rằng Mỹ bị các cơ chế này lợi dụng không phải là hoàn toàn vô căn cứ – chắc chắn đã có hiện tượng “ăn theo” – nhưng nhìn chung, vai trò lãnh đạo toàn cầu của Mỹ là một hành động vì lợi ích sáng suốt của chính họ.

Việc tháo dỡ trật tự thương mại toàn cầu và tuyên bố rằng đây là hành động trả đũa muộn màng đối với những “người bạn” ích kỷ chẳng khác nào từ bỏ quyền lực của nước Mỹ. Đó sẽ là một chính sách tồi nếu phải đánh đổi lấy vài lợi ích kinh tế nhỏ. Nhưng nếu đánh đổi lấy những tổn thất kinh tế đáng kể, dù chưa đến mức hủy diệt, thì điều đó thật điên rồ.