Đã sắp nửa đêm ở Washington và đang là 9 giờ tối ở Santa Clara, California. Tin xấu dồn dập kéo đến. Từ tổng thống Joe Biden trở xuống, toàn bộ giới chức Mỹ đang phải học một khóa cơ bản về Silicon Valley, một ngân hàng trước kia gần như vô danh nhưng nay lại đang phủ cái bóng quá lớn lên thị trường tài chính.

Ở Nhà Trắng và bộ Tài chính Mỹ ngay bên cạnh, các quan chức mắt thâm quầng đang chạy đua để ngăn không cho cơn khủng hoảng ở SVB bùng nổ thành một đợt sụp đổ toàn ngành. Cách đó một ngã tư về phía tây, các quan chức cục Bảo hiểm Tiền gửi Liên bang (FDIC) đang tranh luận xem cần phải làm gì. 

Trong bữa tiệc hàng năm ở câu lạc bộ Gridiron, chốn tề tựu của giới truyền thông cấp cao  Washington, nhân vật trọng yếu, chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Jerome Powell, vắng mặt một cách đáng ngờ.

Thứ bảy ngày 11.3.2023, số phận của ngân hàng hàng đầu của giới công nghệ SVB - và một số người lo ngại cả tương lai của nền kinh tế toàn cầu - được cân lên đặt xuống ở Washington. 

Trong 24 giờ sau đó, gần như toàn bộ giới tài chính chú tâm theo dõi quá trình các quan chức liên bang chạy đua thực hiện cuộc giải cứu trước khi các thị trường châu Á mở cửa vào tối Chủ nhật, theo giờ Mỹ.

Những hệ quả của nguy cơ SVB sụp đổ vẫn là trọng tâm. Nhiều câu hỏi tiếp tục được đặt ra. Bằng cách nào mà SVB, một ngân hàng rất được giới đầu tư mạo hiểm và công ty khởi nghiệp kỳ lân ưa thích, lại gục ngã vì một đợt rút tiền hàng loạt trong thời đại điện thoại thông minh này? Tại sao giới chức quản lý ngân hàng không thể thấy trước tình hình?

Thất bại của giới ngân hàng Mỹ

Nhà chức trách liên bang cũng đang tìm câu trả lời cho câu hỏi này. Bộ Tư pháp và Ủy ban Chứng khoán đã mở cuộc điều tra về vụ sụp đổ. Điểm nghi vấn lớn nhất: Những vụ bán cổ phiếu SVB vài tuần trước khi ngân hàng đổ vỡ, qua tay Greg Becker, CEO của công ty mẹ ngân hàng này. 

Trong khi đó, ông Biden cam kết siết chặt quy định với giới ngân hàng, chuyện mà Fed đằng nào cũng đã tính làm với các ngân hàng quy mô trung bình như SVB.

Có một điều chắc chắn: Suốt ngần ấy thời gian qua, giới chức ở Washington vẫn bị ám ảnh trước những "trò mèo" của giới tài phiệt phố Wall vốn đã góp phần tạo ra cuộc đại suy thoái năm 2008.

Những khoản cứu trợ khổng lồ cho giới ngân hàng thời đó đã cứu nền kinh tế, nhưng cũng khiến người dân Mỹ nổi cơn thịnh nộ, dẫn tới sự ra đời của phong trào Tea Party bên phe cánh hữu và phong trào Chiếm phố Wall bên phe cánh tả, rồi thay đổi hoàn toàn nền chính trị Mỹ. 

Những phản ứng đó rồi cũng dần nguôi ngoai, nhưng lòng căm hận thì vẫn còn nguyên. Tâm lý đó cuối cùng đã đưa Donald Trump vào Nhà Trắng năm 2016, theo một số nhà khoa học chính trị.

Đó có lẽ là lý do tại sao tổng thống Biden không muốn thốt ra hai chữ “cứu trợ.” Ngày 13.3.2023, ông đã thề rằng “người dân đóng thuế không phải chịu bất cứ phí tổn nào.” Hiện thì ông Biden vẫn đúng. Vụ này không giống vụ Lehman, chưa tới mức làm đảo lộn cả nền kinh tế. 

Nhưng quả tình, vụ việc giống vụ Bear Stearns - tình trạng sụp đổ ít nghiêm trọng hơn, nhưng là chỉ dấu của những đau thương sắp tới, khi mà lãi suất tăng mạnh (nguyên nhân then chốt dẫn tới trục trặc ở SVB) vẫn đang là vấn đề với cả hệ thống tài chính.

Giới chức liên bang có động thái ngoại lệ khi đứng ra bảo đảm cho mọi khoản tiền gửi ở SVB và mở một chương trình cho vay khẩn cấp có độ phủ rộng hơn. Tới giữa tuần sau vụ sụp đổ, những động thái sửa chữa đã có tác dụng. Nếu không xong, thì động thái tiếp theo có thể là đình chỉ mức giới hạn 250 ngàn đô la Mỹ với bảo hiểm tiền gửi liên bang.

Giới làm chính sách, đầu tư mạo hiểm, giám đốc ngân hàng và doanh nhân công nghệ đều đang chật vật cân nhắc những bước đi tiếp theo. Vụ sụp đổ của SVB đã làm thay đổi quan điểm về ngành ngân hàng và các cơ quan giám sát.

Tất cả mọi người bỗng đột ngột tính tới những rủi ro còn tiềm ẩn. Ngày 14.3.2023, Moody’s Investors Service hạ mức đánh giá triển vọng với toàn hệ thống ngân hàng Mỹ, từ ổn định xuống tiêu cực. Nguyên do họ đưa ra là vụ rút tiền gửi ồ ạt ở SVB.

Hai ngân hàng khác (đều của dân chơi tiền số) cũng đã dẹp tiệm: Silvergate Capital và Signature Bank.

Vòng xoáy chết chóc ở SVB bắt đầu chính bằng đánh giá uy tín tín dụng. Đầu tháng 3, Moody’s thông báo với ngân hàng này rằng họ đang cân nhắc hạ đánh giá SVB xuống nhiều hơn một bậc, điều sẽ khiến ngân hàng này rơi vào xếp hạng trái phiếu rủi ro cao.

Phản ứng với tin đó, Goldman Sachs Group Inc., được SVB thuê để huy động vốn mới, đã hành động. Họ đã bán ra một phần lớn danh mục đầu tư của SVB, chấp nhận khoản lỗ 1,8 tỉ đô la Mỹ.

Tới thứ tư, ngày 8.3.2023, Goldman chào mời với giới đầu tư kế hoạch bù đắp cho khoản lỗ đó, và các khoản lỗ khác nữa, bằng cách huy động 2,25 tỉ đô la vốn mới từ General Atlantic và các nhà đầu tư khác. Nhưng không ai tin.

“Đó là một vòng luẩn quẩn, khi tuyên bố cần huy động vốn, về cơ bản họ đã khiến khách hàng lo lắng hơn, gây sức ép lên thanh khoản, và cuối cùng là sụp đổ,” Olivier Sarkozy, đối tác góp vốn tham gia điều hành ở Further Global, một quỹ đầu tư tư nhân, phân tích. 

“Tình hình lẽ ra đã tốt hơn nếu họ tuyên bố rằng khoản tiền 2,25 tỉ đô la họ đang huy động đã được đảm bảo." 

Theo quan điểm từ phía ngân hàng, họ đang chạy đua với thời gian để đối phó với mối đe dọa từ Moody’s. Vì vậy, họ không có nhiều thời gian để vận động thị trường, cân nhắc các khoản đầu tư và đưa ra một thỏa thuận hợp lý.

Rồi CEO Becker thực hiện cuộc gọi mà sau đó trở thành thảm họa với các quỹ đầu tư mạo hiểm và đối tác góp vốn hạn chế của ngân hàng. “Hãy bình tĩnh,” ông nói. Nhưng đã quá muộn. Mạng xã hội bắt đầu tràn ngập tin tức về hoạt động rút tiền gửi ồ ạt.

Tới 3 giờ chiều thứ năm, 9.3.2023, tin tức từ Santa Clara đã tới Nhà Trắng. Những quỹ đầu tư tên tuổi như Union Square Ventures và Founders Fund (được Peter Thiel hậu thuẫn) đã bắt đầu khuyến cáo các công ty mà họ đầu tư rút tiền gửi ở SVB, gần như toàn bộ các khoản tiền gửi này không được bảo hiểm do đều vượt mức 250 ngàn đô la theo quy định của luật liên bang. Tới giữa ngày 9.3.2023, Founders Fund đã rút sạch tiền khỏi SVB.

Những hãng đầu tư mạo hiểm khổng lồ khác cũng hành động ngay tức khắc. Bookface, một mạng xã hội nội bộ cho giới sáng lập các công ty  (được hậu thuẫn bởi vườn ươm khởi nghiệp Y Combinator) cũng nháo nhào. 

Tương tự là lời nhắn của hơn 1.000 người sáng lập doanh nghiệp từ công ty đầu tư mạo hiểm Andreessen Horowitz khuyến cáo lẫn nhau rút tiền mặt khỏi SVB. Tới cuối ngày, tổng cộng 42 tỉ đô la tiền gửi đã được rút khỏi ngân hàng. 

Các đại gia ở Thung lũng Silicon - nhiều người có quan điểm tự do, không muốn chính quyền can thiệp vào chuyện của họ - nhanh chóng cầu viện Washington. Họ khẩn nài chính quyền vào cuộc để cứu người gửi tiền, nếu không muốn các ngân hàng sụp đổ như những quân cờ domino. 

Sáng thứ sáu, ngày 10.3.2023, tân chánh văn phòng Nhà Trắng Jeff Zients và giám đốc hội đồng Kinh tế Quốc gia Lael Brainard (cũng là cựu chủ tịch Fed), tới phòng Bầu dục để báo cáo tổng thống.

Họ cho ông biết có khả năng ngân hàng phải đóng cửa (quả là như vậy) - thậm chí là trước khi các thị trường tài chính kết thúc phiên giao dịch - và có khả năng tình hình sẽ lan rộng, theo một nguồn tin nội bộ cho hay.

Từ sáng sớm tới nửa đêm ngày hôm sau, Zients, Brainard và các trợ lý khác làm việc ở Cánh Tây Nhà Trắng đã đưa ra một loạt đề xuất.

Tới chiều thứ bảy, tình hình rõ ràng là nhà nước sẽ phải can thiệp để tránh sụp đổ hàng loạt. Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen và các trợ lý cấp cao đang báo cáo với ông Biden về những lựa chọn khả dĩ, và tổng thống tỏ ra rất cương quyết: Chính quyền liên bang phải sẵn sàng bảo vệ người gửi tiền, doanh nghiệp nhỏ và người lao động. 

Còn cá nhân giới giám đốc ngân hàng và giới đầu tư sẽ phải chấp nhận thương đau. Ông không muốn chi tiền thuế của dân để cứu họ, và mọi thỏa thuận phải bao gồm sa thải toàn bộ đội ngũ lãnh đạo ngân hàng.

Ở California ngày 9.3.2023, Iba Masood đang khổ sở không biết chuyện gì xảy ra. Masood, đồng sáng lập và CEO công ty công nghệ khởi nghiệp Tara.AI, đã huy động được 14 triệu đô la từ các nhà đầu tư.

Và cô đang gửi toàn bộ số tiền đó ở SVB. Masood bắt đầu gửi email và tin nhắn đi khắp nơi - hàng trăm hàng nghìn, tới khi tay cô như muốn đứt lìa. Cô thông báo với các nhà đầu tư rằng Tara.AI đang đứng trước nguy cơ lớn.

Cô nhảy lên chiếc Mercedes-Benz C300 của mình và lái xuyên qua trời mưa bão tới một chi nhánh của ngân hàng Bank of America. Người ướt sũng, nhưng cô vẫn vội vã mở một tài khoản doanh nghiệp. Cô kể mình cảm thấy tự tin. Sáng mai cô thức dậy thì tiền ắt đã chuyển hết vào tài khoản đấy rồi.

Nhưng với SVB thì không có "sáng mai" nào cả. Đã quá muộn. Khoản tiền đã bị đóng băng.

Trae Stephens, đối tác góp vốn ở Founders Fund, nói công ty đã có thời gian dài làm ăn hiệu quả với SVB. Nhưng mối quan hệ đó không giúp được công ty của Thiel bảo đảm được cho những người hậu thuẫn và đối tác góp vốn hạn chế của họ. Và tất cả các công ty khởi nghiệp kia rồi sẽ chật vật không biết lấy đâu ra tiền trả lương cho nhân viên mình.

“Điều khó chịu nhất về tình hình tuần trước thực ra chính là tên của ngân hàng đấy. Sự vụ lập tức bị chính trị hóa,” Stephens nói trong cuộc phỏng vấn ngày 14.3.2023 với Bloomberg Television. 

Với ông, ý tưởng Washington ra tay cứu trợ những quỹ đầu tư mạo hiểm và đại gia công nghệ siêu giàu là không thể chấp nhận.

“Chính quyền đã làm những gì cần phải làm để bảo vệ và củng cố những ngân hàng khu vực nhỏ hơn, để đảm bảo rằng không có thêm các đợt rút tiền gửi hàng loạt. Có vẻ họ đã hành động nhanh - và hành động đúng.”