Nếu không sống ở California, nhiều khả năng bạn cũng ít khi nghe nói về ngân hàng Silicon Valley. Nhưng giờ đây thì vụ sụp đổ của ngân hàng này đã chính thức đi vào lịch sử khi có quy mô lớn thứ nhì ngành ngân hàng Mỹ. Sau đây là vài câu hỏi có thể bạn sẽ cần câu trả lời.

1. Làm thế nào một ngân hàng có tài sản 200 tỉ đô la Mỹ lại hết tiền cho được?

Trong ngành ngân hàng có thuật ngữ bank-run, chỉ việc một ngân hàng sụp đổ chỉ vì khách đồng loạt rút hết tiền gửi. Và đây chính xác là những gì xảy đến cho ngân hàng Silicon Valley (SVB). Bạn biết đấy, ngân hàng không bao giờ có trong tay tất cả tiền gửi của khách, mà họ dùng phần lớn để đi đầu tư, nghĩa là cho khách hàng cá nhân lẫn doanh nghiệp vay, và mua trái phiếu. Nên mọi chuyện sẽ ổn miễn là: 1/ Những khoản đầu tư này không thua lỗ. 2/ Khách gửi tiền không bỗng dưng “nảy số” muốn rút sạch tiền.

Trong trường hợp của SVB, người gửi tiền vào ngân hàng bỗng ồ ạt xếp hàng đòi rút 42 tỉ đô la Mỹ tiền gửi vào ngày 9.3.2023, Ngày hôm sau, cục Bảo hiểm tiền gửi liên bang (FDIC) đóng cửa SVB để ngăn “nạn” rút tiền. Đến cuối tuần đó, giới chức liên bang tuyên bố bảo lãnh an toàn cho mọi khoản tiền gửi, bao gồm cả khoản vượt mức trần 250 ngàn đô la (theo quy định của FDIC).

2. Điều gì khiến người gửi sợ hãi mà phải rút tiền khỏi SVB?

Nguyên nhân chính là nỗ lực gọi vốn khá tuyệt vọng của SVB, tương đương 2,25 tỉ đô la Mỹ dưới dạng vốn chủ sở hữu mới (new equity). Trong mắt số đông đây là vấn đề nghiêm trọng: Nếu không gặp khó khăn thì sao SVB phải làm thế? Trong một thông cáo báo chí, SVB cho biết họ đang bán một số tài sản để “củng cố tình hình tài chính” và “tăng cường lợi nhuận,” nhưng vấn đề làm người ta lo ngại là những dòng chữ nằm ở dưới cùng bản thông cáo: SVB thua lỗ khoảng 1,8 tỉ đô la sau vụ bán tài sản.

Tóm lại, những trái phiếu SVB đang sở hữu cũng đang làm họ thua lỗ. Cổ phiếu SVB giảm 60% vào ngày 9.3.2023. Các công ty đầu tư mạo hiểm khắp thung lũng Silicon thì khuyên những công ty họ đang đầu tư nên rút tiền khỏi SVB. Cớ sự có nhiêu đó.

3. Vụ này có giống hồi 2008 khi giới ngân hàng chìm trong nợ xấu không?

Nghe hơi lạ nhưng không. SVB không gặp những khoản nợ xấu. Họ nắm trong tay hàng tỉ đô la Mỹ các loại chứng khoán được thế chấp bằng bất động sản lành mạnh, và còn nắm cả trái phiếu Kho bạc Mỹ, một trong những loại tài sản an toàn nhất thế giới. “An toàn” ở đây nghĩa là đến ngày đáo hạn, ngân hàng có trong tay những tài sản này sẽ vừa nhận tiền vừa nhận lãi suất kèm theo. Vấn đề là, giá trị của những trái phiếu này tăng khi lãi suất tăng, và giảm khi lãi suất giảm. Nghĩa là SVB không có rủi ro tín dụng, nhưng lại ngập trong rủi ro lãi suất.

4. Rủi ro lãi suất là gì?

Giải thích hơi trừu tượng một chút, nhưng về bản chất rủi ro lãi suất sẽ khác với rủi ro tín dụng (như năm 2008 là bạn không thu hồi được tiền sau khi thị trường bất động sản sụp đổ), nhưng chỉ cần hỏi bất cứ ai từng giao dịch trái phiếu, họ đều trả lời rằng lãi suất tăng là “sát thủ” thật sự. Nhà đầu tư bỏ tiền mua trái phiếu với hy vọng họ sẽ nhận được lợi suất phù hợp. Giả sử trái phiếu được phát hành mới đang trả lãi cho bạn 4% mỗi năm, nên nếu bạn sở hữu một trái phiếu trả lãi 2% và muốn bán nó, bạn sẽ phải giảm giá bán tới mức người mua có được 4% lợi suất trên số tiền họ trả cho nó. Thành thử, mỗi khi lãi suất tăng, giá trị trái phiếu sẽ giảm tương ứng. Với nhà đầu tư thông thường không mua bán trái phiếu, việc này không mấy quan trọng, nhưng với ngân hàng và các tổ chức tài chính thì hoàn toàn ngược lại.

5. Sao SVB lại nắm nhiều trái phiếu đến vậy?

Ban đầu đó là một thành công ngoạn mục: Ba năm trước, tiền gửi của khách hàng tại SVB là 62 tỉ đô la, không tệ nhưng đến cuối năm ngoái (2022) thì khoản tiền gửi tại đây tăng lên 175 tỉ đô la, như hệ quả của đợt bùng nổ ngành công nghệ do đại dịch Covid-19 gây ra.

Vì SVB là lựa chọn hàng đầu của mọi hãng đầu tư mạo hiểm tại khu Bay Area (San Francisco), nghiễm nhiên những công ty khởi nghiệp (startup) được họ đầu tư cũng trở thành khách hàng của SVB. Trong năm 2021, các công ty khởi nghiệp đã gọi thành công 330 tỉ đô la Mỹ vốn đầu tư mạo hiểm (gấp đôi năm 2020). Dòng tiền dồi dào từ những vụ IPO, mua bán sáp nhập, và gọi vốn cho giới startup… lại quay về ngân hàng, bao gồm SVB.

Và khi SVB nắm trong tay quá nhiều tiền mặt, họ phải mang tiền đi đầu tư đâu đó. Nhưng thời điểm này trùng với thời kỳ lãi suất thấp (mà Fed điều hành để giúp nền kinh tế vượt qua khủng hoảng Covid-19). Thế là, để có lời cao hơn, SVB mua trái phiếu có thời gian đáo hạn dài hơn. Nhìn chung, loại trái phiếu kỳ hạn dài thường bị mất giá khi lãi suất tăng. 

Và màn cược trái phiếu dài hạn của SVB trở thành một sai lầm của số mệnh: Nga xâm lược Ukraine, giá năng lượng tăng, chuỗi cung ứng đóng băng, lạm phát tăng cao. Fed thay đổi chính sách và bất ngờ tăng lãi suất cơ bản ngắn hạn lên gần 5% từ mức gần bằng không của cách đây một năm.

Theo các quy tắc kế toán, giá trị danh mục đầu tư của SVB không phải công bố, nhưng nếu căn cứ giá trị thị trường hiện tại, mức lỗ sẽ lớn hơn con số 15 tỉ đô la Mỹ vào cuối năm 2022. SVB không phải ngân hàng duy nhất gặp phải những khoản lỗ (trên giấy) đối với các khoản đầu tư trái phiếu, song họ còn gặp vấn đề khác của riêng mình: Các khoản tiền gửi của khách hàng.

6. Sao người gửi tiền không chịu chờ thêm một chút?

SVB nắm trong tay rất nhiều “tiền nóng,” theo cách gọi của giới ngân hàng. Đây là khoản tiền gửi có thể làm tăng nhanh chóng tài sản của ngân hàng, nhưng cũng có thể biến mất trong nháy mắt. Khi ngành công nghệ chịu ảnh hưởng của suy thoái, nhiều khách hàng của SVB cạn kiệt tiền mặt và phải rút tiền từ tài khoản SVB của họ.

Ngoài ra, khách hàng doanh nghiệp của SVB gửi vào đây nhiều tiền hơn khách hàng bình thường (và đương nhiên cao hơn nhiều mức giới hạn được bảo vệ của FDIC - 250 ngàn đô la Mỹ). Một thông tin bên lề: Đến cuối năm 2022, 90% tiền gửi nội địa của SVB không được bảo hiểm.

Nhiều doanh nghiệp trong số này sử dụng các khoản tiền gửi đó làm vốn lưu động hoặc trả lương nhân viên. Nên khi gặp khó khăn, họ thường rút tiền và một số có thể rút nhiều triệu đô la Mỹ một lúc.

Daniel Cohen, cựu chủ tịch ngân hàng Bancorp, bình luận: “SVB nên chú ý đến những điều cơ bản của một ngân hàng: Người gửi tiền giống nhau sẽ bỏ đi một cách giống nhau cùng một lúc” và “giới chủ ngân hàng luôn đánh giá quá cao mức độ trung thành của khách hàng của họ.”

Kết quả là điều mà cựu chủ tịch FDIC William Isaac dự đoán là một trong những vụ rút tiền gửi khỏi ngân hàng nhanh nhất trong lịch sử Mỹ, do thông tin lan truyền nhanh chóng trong những nhóm chat và trên mạng xã hội của cộng đồng khởi nghiệp, nhóm khách hàng lớn của SVB.

7. Nói vậy SVB có thể "đổ lỗi" cho công nghệ?

Công nghệ có thể đẩy nhanh mọi thứ, nhưng rõ ràng về bản chất SVB gặp vấn đề trong quản lý rủi ro cơ bản. Một số người tạo ảnh hưởng (KOL) được theo dõi nhiều trong giới công nghệ và tài chính đã lên Twitter cảnh báo (đôi khi họ viết bằng chữ IN HOA) rằng các ngân hàng trên khắp nước Mỹ có thể sẽ phá sản vào sáng thứ Hai đầu tuần nếu chính quyền liên bang không can thiệp. Những người khác kêu gọi giữ bình tĩnh. “Một vài bình luận trên Twitter đã phóng đại các rủi ro đối với hệ thống ngân hàng,” Mohamed El-Erian, cố vấn kinh tế trưởng của Allianz và nhà bình luận của Bloomberg, đã viết trên Twitter: “Rủi ro của những bình luận như vậy là kích thích lo lắng không cần thiết, tăng bất ổn cho toàn hệ thống.” Và khi mọi chuyện ngày càng ồn ào, thì giới chủ ngân hàng sẽ càng có ít thời gian hơn để làm dịu tình hình.

8. Vụ SVB có lây sang những ngân hàng khác?

Khó nói được vụ việc SVB gây ra rủi ro lớn đến mức nào. Nhưng hãy nhớ rằng mọi ngân hàng đều hoạt động dựa trên lòng tin. Nguy cơ ở đây là có khả năng những tổ chức và doanh nghiệp đang gửi nhiều tiền tại các ngân hàng (dẫu ở xa và không liên quan đến Thung lũng Silicon) cũng sẽ nghĩ họ đang không an toàn.

9. Giới chức Mỹ đã làm gì?

Fed, bộ Ngân khố Mỹ và FDIC tuyên bố tất cả người gửi tiền tại SVB và Signature sẽ được hoàn trả toàn bộ tiền gửi. Fed cũng ban hành một chương trình cho vay khẩn cấp, trong đó các ngân hàng nắm giữ tài sản thua lỗ có thể báo cáo chúng như tài sản đảm bảo để thế chấp các khoản vay có giá trị ngang hàng trong vòng một năm. Những điều khoản này rất hào phóng, cho thấy chính phủ Mỹ đang cố gắng khẩn trương phục hồi niềm tin vào hệ thống ngân hàng.

10. Tiền của chúng tôi có an toàn?

Miễn là bạn có số tiền dưới 250 ngàn đô la Mỹ trong một tài khoản duy nhất tại một ngân hàng được bảo hiểm bởi FDIC, nó luôn được đảm bảo an toàn. Và vẫn như vậy. Nếu bạn hoặc doanh nghiệp của bạn có nhiều hơn 250 ngàn đô la trong một tài khoản duy nhất, hiện tại nó không được đảm bảo kỹ (ngoại trừ SVB và Signature). Nhưng dựa trên những gì vừa xảy ra, có vẻ như chính phủ Mỹ sẽ không để khách hàng gửi tiền trong ngân hàng nào bị mất tiền.

Nên câu hỏi quan trọng hơn cả là hậu quả kinh tế của vụ này là gì. SVB là một tổ chức quan trọng tại trung tâm của ngành công nghệ, một ngành đang lâm vào khó khăn khi rất nhiều doanh nghiệp tại Thung lũng Silicon đã và đang sa thải hàng ngàn nhân viên. Vì thế, cổ phiếu nhiều ngân hàng địa phương đã suy giảm: Kể từ ngày 15.3.2023, một quỹ chỉ số chuyên theo dõi cổ phiếu ngân hàng đã giảm 20% kể từ ngày 8.3.2023. Thị trường chứng khoán Mỹ chỉ giảm ít hơn 3%, còn giới đầu tư đang cân nhắc những lo ngại dành cho lĩnh vực tài chính, trong bối cảnh Fed có khả năng giảm tốc, hoặc thậm chí đảo ngược chính sách tăng lãi suất.

11. Đây là một đợt giải cứu nữa đúng không?

Vào ngày 13.3.2023, tổng thống Mỹ Joe Biden đã cố gắng giải thích rằng các biện pháp của giới quản lý có nghĩa là “không có khoản lỗ nào sẽ do người đóng thuế chịu.” Ông đã chuẩn bị cho những tranh luận về việc Mỹ có nên cứu trợ giới đầu tư mạo hiểm giàu có và những doanh nghiệp công nghệ hay không (những đối tượng đã biết trước rằng tiền của họ không được đảm bảo.) Theo định nghĩa đơn giản nhất của khái niệm “giải cứu,” họ đã được giải cứu. Dù người đóng thuế không trực tiếp chịu khoản cứu trợ này, chính quyền Mỹ sẽ lấy tiền từ các quỹ đảm bảo mà các ngân hàng được bảo lãnh bởi FDIC đóng tiền góp vào. Tuy nhiên, nếu các ngân hàng tăng các khoản phí, khách có thể nhận ít lãi hơn. Và trong trường hợp xấu nhất là quỹ bảo hiểm này hết tiền, lúc này chính quyền Mỹ sẽ chi 25 tỉ đô la từ tiền thuế người dân.

Các nhà quản lý đã cố gắng chỉ ra rằng cổ đông của SVB đã bị xoá sổ và các nhà quản lý cao cấp đã bị sa thải. Năm 2008, các biện pháp của chính phủ để bảo vệ hệ thống tài chính đã cứu rất nhiều ngân hàng lớn cùng cổ đông của họ và ban lãnh đạo của họ.

12. Ai đã mắc sai lầm?

Hiện tại rõ ràng là ngân hàng không xác định  đúng rủi ro về lãi suất và đồng thời có một nguồn tiền gửi tập trung quá nhiều trong một ngành duy nhất (công nghệ).

Nhưng các nhà lập quy trong ngành ngân hàng cũng không nhìn thấy những quả bom thời gian trên bảng cân đối kế toán đó. Cục Dự trữ liên bang (Fed) đang khởi động một cuộc điều tra nội bộ về cách thức giám sát của họ đối với SVB.

Greg Becker, giám đốc điều hành của SVB, cũng là giám đốc của ngân hàng Dự trữ Liên bang San Francisco, một trong những cơ quan giám sát chính của SVB, cho đến khi ngân hàng này phá sản.

Một biện pháp giảm quy định được tổng thống Donald Trump ký vào năm 2018 đã bãi bỏ yêu cầu các ngân hàng có tài sản từ 50 tỉ đô la đến 250 tỉ đô la phải đối mặt với các bài kiểm tra an toàn hàng năm, cùng với các quy định khác được thiết kế để duy trì tính ổn định của các ngân hàng lớn. (Mặc dù các bài kiểm tra gần đây không tập trung vào rủi ro về lãi suất.)

Các nhà lãnh đạo vận động hành lang và giám đốc của SVB và các ngân hàng khu vực khác đã thúc giục Quốc hội giảm bớt giám sát, lập luận rằng họ không gây rủi ro hệ thống như JPMorgan Chase & Co. hay Goldman Sachs. Nhưng điều đó không đúng.

13. Còn điều gì tớ cần lo ngại nữa không?

Vào ngày 15.3.2023, tình trạng không tốt của ngành ngân hàng Mỹ đã tác động tới Credit Suisse, một ngân hàng Thụy Sĩ nay đã bị UBS thâu tóm. Ngoài ra còn một rủi ro khổng lồ nữa đang tồn tại: Vào một thời điểm nào đó trong năm nay, trừ khi Quốc hội nâng mức giới hạn (họ tự đặt ra) về số nợ mà chính phủ được phép “gánh,” bộ Tài chính sẽ không thể trả tiền cho các khoản nợ của quốc gia.

Hỗ trợ đưa tin bởi Brian Chappatta, Jenny Surane, Katanga Johnson, Tracy Alloway và Amelia Pollard