Một làn sóng “người Trung Quốc mua đồ Trung Quốc” đang dần hình thành khi Bắc Kinh đẩy mạnh cạnh tranh công nghệ với Mỹ. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới không chỉ muốn tự phát triển các mô hình AI tạo sinh mà còn muốn vận hành chúng bằng phần cứng nội địa, qua đó vẽ lại bản đồ chuỗi cung ứng hiện do Nvidia thống trị.

Làn sóng này xuất hiện sau thông tin Nvidia ngừng sản xuất chip AI H20 được thiết kế riêng cho thị trường Trung Quốc. Chính quyền Bắc Kinh trước đó đã yêu cầu các công ty công nghệ dừng mua dòng chip này vì lo ngại an ninh quốc gia. Tuần trước, DeepSeek tung bản nâng cấp cho mô hình V3 hàng đầu của họ nhằm tương thích với thế hệ chip nội địa mới.

Hiện Nvidia vẫn giữ vai trò trung tâm trong chuỗi cung ứng nhờ các dòng chip thiết yếu phục vụ quá trình huấn luyện mô hình AI. Tuy nhiên, ngành công nghiệp đang dịch chuyển sang mảng tiềm năng hơn là chip suy luận, dùng để xử lý đầu ra từ mô hình đã huấn luyện và tạo văn bản, hình ảnh cho người dùng công cụ AI.

Các chip này có cấu trúc đơn giản hơn. Dòng chip H20 của Nvidia bán tại Trung Quốc, từng được Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick nhận xét là “thậm chí không nằm trong top ba dòng chip tốt nhất của chúng tôi”, có lẽ phù hợp hơn cho mục đích suy luận. Vì vậy, không khó hình dung theo thời gian, các công ty Trung Quốc chuyên thiết kế mạch tích hợp chuyên dụng (ASIC) dù yếu hơn nhưng có chi phí thấp và tối ưu cho từng ứng dụng cụ thể, có thể dần thu hẹp khoảng cách hiệu suất với Nvidia.

Vấn đề là làm thế nào để đạt được điều đó. Trong nhiều năm, Bắc Kinh đã tài trợ cho các tiến bộ công nghệ và xây dựng những “nhà vô địch quốc gia.” Nhưng cách làm trước đây thường dẫn đến lãng phí, nợ nần và bê bối tham nhũng. Vụ phá sản của Tsinghua Unigroup vào năm 2021, tập đoàn từng được ví như Samsung của Trung Quốc, cùng cuộc điều tra tham nhũng tại Quỹ Đầu tư Công nghiệp Mạch Tích hợp Quốc gia (Big Fund) là ví dụ điển hình.

Chính những thất bại đó càng làm nổi bật thành công của Cambricon Technologies, công ty thiết kế chip AI thành lập năm 2016 và niêm yết trên sàn STAR của Sở Giao dịch Chứng khoán Thượng Hải bốn năm sau. Đây là chương trình thử nghiệm do Chủ tịch Tập Cận Bình khởi xướng nhằm đẩy nhanh quá trình IPO cho các startup công nghệ.

Cambricon nhanh chóng trở thành “con cưng” của thị trường chứng khoán, một phần vì nhà đầu tư tin rằng Trung Quốc có cơ hội chiếm lĩnh thị phần chip suy luận. Nhờ vậy, công ty huy động vốn thông qua phát hành cổ phiếu để tài trợ cho các dự án nghiên cứu và phát triển. Gần đây, Cambricon công bố kế hoạch huy động gần 4 tỉ nhân dân tệ (560 triệu USD) cho phát triển chip và phần mềm AI. Dù doanh thu tăng mạnh, công ty non trẻ này vẫn đang thua lỗ.

So với mạng lưới tài trợ phức tạp mà Unigroup từng nhận từ các đơn vị nhà nước, trong đó có Big Fund, việc huy động vốn qua thị trường chứng khoán của Cambricon rõ ràng minh bạch và đơn giản hơn. Không ai biết chính xác ai thực sự nắm quyền và ai sẽ gánh khoản đầu tư khổng lồ xây dựng các nhà máy chip nhớ thế hệ mới, nên việc Unigroup sụp đổ không phải điều bất ngờ.

Trung Quốc giờ đây đang xem xét lại cách tài trợ cho làn sóng phát triển AI tiếp theo. Theo Tilly Zhang của Gavekal Dragonomics, chính phủ chuyển sang chiến lược “sớm, nhỏ, mạnh” (early, small, hard), tức ưu tiên đầu tư mạo hiểm vào các công ty quy mô nhỏ nhưng phát triển công nghệ cốt lõi. Cambricon là ví dụ điển hình. Tính đến tháng 6, nhà sáng lập Chen Tianshi nắm 29% cổ phần, trong khi một đơn vị trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, nơi ông từng làm nghiên cứu viên, sở hữu 16%.

Trong khi đó, các địa phương kém phát triển hơn được khuyến cáo không nên đầu tư vào công nghệ phần cứng phức tạp. Tháng trước, ông Tập đưa ra cảnh báo thẳng thắn hiếm hoi, yêu cầu chính quyền địa phương không chi tiêu quá mức cho AI.

Đây là những tín hiệu tích cực. Quan trọng nhất, các startup non trẻ cần được khuyến khích niêm yết sớm. Khi nhà đầu tư tìm kiếm “Nvidia phiên bản Trung Quốc” cho riêng mình, họ sẽ tự thực hiện nhiệm vụ thẩm định thay cho chính phủ. Chính họ mới là người phát hiện và bồi dưỡng những nhà vô địch thực sự của quốc gia.