Năm 2017, Trung Quốc công bố kế hoạch trở thành cường quốc AI hàng đầu thế giới vào năm 2030. Chủ tịch Tập Cận Bình nhanh chóng triển khai với quyết tâm và nguồn vốn lớn, thúc đẩy sản xuất chip bán dẫn nội địa, xây dựng trung tâm dữ liệu và mạng lưới điện hỗ trợ. Tuy vậy, nước này vẫn bị hạn chế tiếp cận các dòng chip tiên tiến do Mỹ thiết kế. Giờ đây, Nhà Trắng đã từ bỏ ít nhất một phần lợi thế để đổi lấy 15% doanh thu từ việc bán chip AI cho Trung Quốc của Nvidia và Advanced Micro Devices (AMD).

Dù Tổng thống Donald Trump sai khi nói rằng chip H20 của Nvidia đã “lỗi thời”, ông đúng khi nhận định đây không phải là sản phẩm mạnh nhất của hãng và sẽ không được các tổ chức như OpenAI dùng để huấn luyện các mô hình AI tiên tiến nhất. H20 được thiết kế để tránh các giới hạn xuất khẩu trước đây và phù hợp hơn cho “suy luận”, tức vận hành AI, thay vì “huấn luyện”, tức quá trình tạo ra mô hình mới. Việc H20 ban đầu được phép bán, sau đó bị chặn, rồi lại được cấp phép cho thấy phần lớn diễn biến này chỉ là “chiêu trò và đàm phán”, theo nhà phân tích bán dẫn Patrick Moorhead, người từng tư vấn cho Nhà Trắng. Những lo ngại về nguy cơ an ninh quốc gia dường như cũng chỉ mang tính hình thức.

Tuy nhiên, khó phủ nhận rằng thỏa thuận này sẽ giúp Trung Quốc tiến gần hơn tới mục tiêu AI, và Mỹ có thể sẽ hối tiếc nếu Bắc Kinh hoàn thiện năng lực tự sản xuất chip. “Thỏa thuận này cho Trung Quốc thời gian cần thiết để triển khai AI trên quy mô lớn trong vài năm tới,” Matt Sheehan, chuyên gia của chương trình châu Á tại Carnegie Endowment for International Peace, nhận định. Đây là nguồn bổ sung quan trọng cho năng lực sản xuất nội địa mà Trung Quốc chưa thể đáp ứng, ít nhất trong vài năm tới.

Những người ủng hộ nới lỏng hạn chế cho rằng cách này sẽ giữ cho Trung Quốc vẫn phụ thuộc phần nào vào Nvidia, qua đó tăng sức ảnh hưởng của công nghệ Mỹ trên thị trường toàn cầu. Họ lập luận nếu cấm Nvidia, Trung Quốc sẽ càng đẩy nhanh nỗ lực tự chủ sản xuất chip. Thế nhưng, thực tế cho thấy Bắc Kinh sẽ không chậm lại, vì họ hiểu chỉ cần một thay đổi nhỏ trong quyết định của ông Trump, mọi thứ sẽ lại hỗn loạn.

“Trung Quốc đã và đang chạy đua để tự chủ công nghệ,” Chris Miller, tác giả cuốn Chip Wars về địa chính trị ngành bán dẫn, nhận xét. “Đây là mục tiêu chiến lược của Đảng Cộng sản Trung Quốc, duy trì xuyên suốt bốn đời tổng thống Mỹ.”

Khoản 15% doanh thu nộp cho chính phủ Mỹ sẽ được dùng vào đâu và với mục đích gì hiện vẫn chưa được công bố đầy đủ. Dù vậy, những bên hưởng lợi rõ ràng từ thỏa thuận là Nvidia và Trung Quốc. Với Nvidia, thỏa thuận mở ra cơ hội thu nhiều doanh thu hơn từ các khách hàng lớn như ByteDance, công ty mẹ của TikTok, hay Alibaba, bên cạnh các “ông lớn” trong ngành điện toán đám mây của Mỹ như Amazon và Meta Platforms. Các doanh nghiệp này dự kiến vẫn duy trì mức đầu tư vốn khổng lồ đến năm 2026, dù chưa rõ kéo dài bao lâu sau đó.

Với Trung Quốc, thỏa thuận giúp các công ty AI trong nước tăng sức cạnh tranh với đối thủ phương Tây. Cú sốc mang tên DeepSeek hồi tháng 1.2025 phần nào đến từ việc các kỹ sư Trung Quốc khéo tận dụng hạn chế phần cứng, do thiếu chip Nvidia, để phát triển một mô hình AI hiệu quả. Giờ đây, chính những kỹ sư phần mềm này sẽ có cơ hội nâng cấp năng lực, đồng thời triển khai các mô hình ở quy mô lớn hơn và sớm hơn.

Động thái này cũng trao cho Bắc Kinh thêm đòn bẩy với công ty giá trị nhất nước Mỹ. Nvidia vốn đã phụ thuộc vào sự ổn định tại Đài Loan, nơi sản xuất các dòng chip tiên tiến nhất của hãng. Nếu H20 được bán với sản lượng lớn, hãng sẽ càng phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Trong quý gần nhất, doanh thu từ Trung Quốc chiếm 13% trong tổng doanh thu 44,1 tỉ USD của Nvidia. Như để nhắc khéo CEO Jensen Huang rằng ông có đến “hai ông chủ”, truyền thông nhà nước Trung Quốc cuối tuần qua đã gieo nghi ngờ về độ tin cậy của công nghệ Nvidia, đặt câu hỏi liệu chip của hãng có “cửa hậu” hay không. Nvidia phủ nhận.

Ông Huang chỉ cần nhìn vào Apple, công ty từng có giá trị cao nhất nước Mỹ, để thấy Bắc Kinh có thể nhanh chóng thể hiện quyền lực khi cần. Dù vậy, ở thời điểm này, ngày càng khó phân biệt đâu là cách tiếp cận của Trung Quốc và đâu là của chính quyền Mỹ.

Ông Huang đạt được thỏa thuận xuất khẩu sau nhiều tháng vận động Tổng thống và chỉ khi đồng ý chia cho chính phủ một phần doanh thu, điều được xem là chưa từng có tiền lệ. Tuần trước, CEO Apple Tim Cook tới Nhà Trắng để tìm cách ngăn nguy cơ áp thuế bằng lời hứa đầu tư 100 tỉ USD, bổ sung vào cam kết 500 tỉ USD trước đó, cùng một chiếc cúp vàng khắc tên Tổng thống.

Cũng trong ngày thứ Hai, CEO Intel Lip-Bu Tan vội tới Phòng Bầu dục để giải thích với ông Trump lý do ông cho rằng mình nên tiếp tục giữ chức. Nỗ lực này chắc chắn cũng cần một món quà sáng tạo và công khai, chẳng hạn lời hứa đặt tên cho dòng chip tiếp theo là Intel Trumpian Processor. Đó chính là cách mà chính sách công nghệ trọng yếu và an ninh quốc gia hiện được định hình tại Mỹ.