Đỉnh dân số đang đến gần với tất cả các quốc gia. Một số chính sách có thể giúp ứng phó với áp lực từ mô hình gia đình ít con, nhưng các chuẩn mực văn hóa cũng quan trọng không kém.

Dù Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Jerome Powell hiện là tâm điểm tại hội nghị Jackson Hole, nhiều chủ đề lớn khác cũng được đưa ra thảo luận. Một trong số đó là vai trò của nam giới và các giá trị xã hội trong bối cảnh tỉ lệ sinh giảm. Nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Claudia Goldin phát biểu tại hội nghị thường niên của Fed ở bang Wyoming rằng không nên bỏ qua yếu tố truyền thống khi giải thích nguyên nhân tỉ lệ sinh thấp, cũng như khi chính phủ tìm cách cải thiện tình hình. Tuy nhiên, nội dung về nhân khẩu học phần nào bị lu mờ trước những suy đoán về thời điểm Fed sẽ bắt đầu cắt giảm lãi suất.

Vấn đề này thực sự đáng được quan tâm. Tỉ lệ sinh đang giảm ở hầu hết các nơi trên thế giới. Tại các quốc gia phát triển và một số thị trường mới nổi lớn, tổng tỉ suất sinh, tức số con trung bình một phụ nữ sinh trong đời, đã rơi xuống dưới mức 2,1, ngưỡng tối thiểu cần thiết để duy trì dân số. Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc thường được nhắc đến, nhưng trên thực tế nhiều quốc gia thành viên Liên Hiệp Quốc cũng đã xuống dưới ngưỡng này.

Tác động từ xu hướng này lan rộng đến giá cả, ngân sách, hệ thống y tế và GDP. Tuổi thọ ngày càng tăng, trong khi chính phủ gần như không thể nâng tỉ lệ sinh một cách hiệu quả. Các chương trình hỗ trợ tài chính dành cho các cặp vợ chồng chưa mang lại kết quả rõ rệt. Singapore, quốc gia được đánh giá cao trên nhiều phương diện, từng kỳ vọng tỉ lệ sinh sẽ cải thiện vào năm ngoái. Điều đó đã không xảy ra và tổng tỉ suất sinh của nước này vẫn dưới mức 1.

Cuối cùng, việc có con hay không vẫn là quyết định cá nhân của mỗi cặp đôi. Những quyết định này chắc chắn bị chi phối bởi chi phí nuôi dạy con cái ngày càng cao, nhưng nhiều yếu tố khác cũng đóng vai trò quan trọng. Chẳng hạn như ưu tiên của các bậc cha mẹ tương lai hoặc những lý do cá nhân khiến một số người chọn không sinh con.

Theo báo cáo mà giáo sư Claudia Goldin thuộc Đại học Harvard trình bày, vai trò của người cha là mảnh ghép quan trọng trong bức tranh này. Đúng là so với vài thế hệ trước, phụ nữ hiện có nhiều lựa chọn hơn và được tiếp cận nền giáo dục tốt hơn. Họ không sẵn sàng từ bỏ hoài bão nghề nghiệp mà mình đã theo đuổi. Tuy nhiên, chỉ yếu tố đó thôi chưa đủ để lý giải việc ngày càng ít người muốn sinh con. Goldin cho rằng mong muốn giữa nam và nữ đang không đồng nhất. Nam giới được hưởng lợi nhiều hơn khi duy trì chuẩn mực truyền thống như kết hôn và sinh con, trong khi phụ nữ lại thường chịu thiệt. Khi khả năng đàn ông từ bỏ các chuẩn mực cũ là rất thấp, phụ nữ sẽ có xu hướng trì hoãn hoặc từ chối sinh con.

Phụ nữ cần được bảo đảm rằng họ có thể vừa theo đuổi sự nghiệp vừa chăm sóc con cái và vẫn đạt được thành quả tài chính xứng đáng. “Càng nhiều đàn ông có thể thể hiện rõ ràng rằng họ sẽ là những người cha đáng tin cậy thì tỉ lệ sinh sẽ tăng cao,” Goldin viết. “Vì vậy, dù yếu tố chính dẫn đến tỉ lệ sinh giảm là quyền tự chủ ngày càng lớn của phụ nữ, rào cản thực sự lại nằm ở việc người chồng và người cha có thể chứng minh bản thân có thật sự đáng tin cậy hay không.”

Thách thức này có thể trở nên nghiêm trọng hơn tại các thị trường mới nổi. Quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng, cùng những tiến bộ trong y tế và giáo dục đã giúp Đông Á thịnh vượng, nhưng các chuẩn mực xã hội và văn hóa lại không thay đổi kịp.

Ở Hàn Quốc, nơi có tổng tỉ suất sinh thấp nhất thế giới, sinh con ngoài giá thú vẫn bị coi thường. Tại Nhật Bản, các bà mẹ đơn thân bị xem là điều cấm kỵ. Ở Malaysia, quốc gia đang chuyển mình từ “xã hội đang già hóa” sang “xã hội già hóa,” các bà mẹ không kết hôn thường bị kỳ thị, thậm chí đôi khi còn bị đánh đòn roi. Trong khi đó, những người muốn mua căn hộ do Cục Nhà ở và Phát triển Singapore quản lý thường phải kết hôn (hoặc ít nhất đã đính hôn), hoặc phải trên 35 tuổi.

“Nếu những quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế nhanh vẫn duy trì các truyền thống hôn nhân và quan hệ vợ chồng, tỉ lệ phụ nữ không có con sẽ tiếp tục tăng trong khi tỉ lệ sinh giảm,” Goldin nói. “Nguyên nhân là khi độ tuổi kết hôn tăng cùng mức độ phát triển kinh tế, do phụ nữ ưu tiên học vấn và việc làm, nhưng nếu việc sinh con ngoài hôn nhân bị cấm đoán hoặc không thể chấp nhận, tỉ lệ sinh sẽ không tăng.”

Xã hội già hóa là hệ quả trực tiếp của tỉ lệ sinh giảm và đang đặt ra nhiều thách thức. Trí tuệ nhân tạo có thể hỗ trợ một phần, và nhập cư chắc chắn đóng vai trò nhất định, nhưng đây vẫn là vấn đề nhạy cảm. Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản Kazuo Ueda, người kỳ vọng tình trạng thiếu hụt lao động sẽ giúp đất nước thoát khỏi giảm phát, đã thừa nhận vai trò của lao động nước ngoài, dù các tranh cãi chính trị xoay quanh vấn đề này vẫn còn gay gắt. Hiện nhóm lao động nước ngoài chỉ chiếm khoảng 3% lực lượng lao động, nhưng đã đóng góp hơn một nửa mức tăng trưởng việc làm tại Nhật Bản trong giai đoạn 2023–2024.

Không ai mong muốn tỉ lệ sinh tiếp tục giảm, điều trái ngược hoàn toàn với thập niên 1970 khi việc kiềm chế tăng dân số từng được coi là tích cực. Ngày nay, mối lo chính là viễn cảnh dân số sụt giảm. Chad Jones, giảng viên Trường Kinh doanh Sau đại học Stanford, cảnh báo về những hệ quả ngoài ý muốn, trong đó có tình trạng mức sống trì trệ và sự thiếu hụt ý tưởng, nghiên cứu mới.

Theo dự báo của Liên Hiệp Quốc, dân số toàn cầu sẽ đạt đỉnh khoảng 10,3 tỉ người vào thập niên 2080, sau đó sẽ bắt đầu giảm. Các biện pháp khuyến khích và quy định của chính phủ khó có thể đảo ngược xu hướng này. Điều thực sự cần làm là nhìn thẳng vào vấn đề.