Khoảng 8 giờ một buổi tối cuối tháng Hai, một ông già trong một viện dưỡng lão ở Hồng Kông bắt đầu thở vật vã. Ông cụ không phải là người duy nhất bị ốm. Một đợt bùng phát Covid-19 chưa từng thấy đang diễn ra với tốc độ phi mã và khoảng một nửa trong số 100 người đang sống trong viện dưỡng lão đó có kết quả xét nghiệm dương tính với chủng virus này. Chưa đến 1/3 số người ở đây được tiêm chủng đầy đủ. Thậm chí số người đã tiêm liều tăng cường còn ít hơn. Cách ly những người bị nhiễm bệnh là bất khả. Giống như hầu hết những nơi cư trú khác ở thành phố 7,4 triệu dân này, viện dưỡng lão đó chật cứng. Thay vì có phòng riêng, không gian dành cho mỗi người cư trú tại đó vừa đủ rộng để kê một chiếc giường bề ngang chưa đến 80 cm, ngăn cách với những người sống bên cạnh bằng vách ngăn gỗ mỏng. Khi tình trạng của ông cụ xấu đi, nhân viên đã gọi đến đường dây nóng cấp cứu xin hỗ trợ. Theo Cheng Ching-fat, tổng thư ký của một công đoàn đại diện cho những người làm việc trong viện dưỡng lão, họ đã đợi hơn 10 tiếng đồng hồ mới có xe cấp cứu đến đưa ông cụ đến bệnh viện. Ông cụ đã chết trên đường đi. Đây là một trong số hơn 5.000 người Hồng Kông tuổi từ 80 trở lên không chống chọi nổi với chủng virus này trong vài tháng qua.

Hơn hai năm sau khi đại dịch Covid-19 bắt đầu lan ra toàn cầu, Hồng Kông trải qua một trong những đợt bùng phát chết chóc nhất trong toàn đại dịch. Đợt bùng phát này bắt đầu từ đầu năm nay, khi biến thể Omicron chọc thủng hệ thống kiểm dịch ngặt nghèo trên lãnh thổ Trung Quốc, nơi đeo đuổi chính sách không ca nhiễm (zero Covid). Chẳng mấy chốc diễn biến thực tế cho thấy chính quyền chưa chuẩn bị kịch bản đối phó tình huống nào khác xảy ra khi việc hạn chế đi lại sẽ là không đủ. Trong vòng vài tuần lễ, hệ thống chăm sóc sức khỏe bị quá tải. Kể từ tháng Giêng đến nay có khoảng 7.000 ca tử vong. Dẫu rằng có những dấu hiệu dù không chắc chắn ​​cho thấy tình hình xấu nhất có thể đã qua, nhưng ngay lúc này số người chết vì Covid-19 ở Hồng Kông vẫn nhiều hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, xét trên tương quan với dân số. Đối với một số người, tình hình này đã gây ra một cú sốc choáng váng. Làm sao mà một thành phố giàu có, đẳng cấp, với hệ thống chăm sóc sức khỏe hạng nhất và có dư thời gian để học hỏi kinh nghiệm ở những nơi khác lại có cách ứng phó với dịch sai lầm đến vậy? “Chính quyền đã chẳng làm gì trong suốt hai năm vừa rồi,” Cheng nói. “Có vẻ như họ chưa bao giờ nảy ra ý nghĩ rằng Hồng Kông có thể phải đối mặt với một đợt bùng phát nghiêm trọng”.

Tình cảnh ở Hồng Kông là kết quả của một số thất bại đặc trưng về mặt chính sách, một phần nảy sinh từ việc Bắc Kinh quyết định thắt chặt kiểm soát hơn đối với trung tâm tài chính này sau các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ năm 2019. Song trên hết là do chính quyền thành phố đã hoàn toàn lơ là việc tiêm vắc xin cho người cao tuổi, thực hiện các chiến dịch giáo dục cộng đồng một cách yếu kém và để cho thông tin sai lầm về việc tiêm vắc xin lan truyền trong các cư dân cao tuổi đó. Tính đến ngày 25.3, mới có 41% số người từ 80 tuổi trở lên đã được tiêm ít nhất hai liều, chủ yếu là vắc xin Sinovac do Trung Quốc sản xuất—có lẽ đây là tỉ lệ tiêm thấp nhất ở các nước phát triển. Những sai lầm khác là do việc áp dụng học thuyết chiến lược không-Covid của Trung Quốc, tập hợp các chính sách được trù tính để dập mọi ổ dịch ngay khi vừa phát hiện. Chính sách tích cực truy vết những người có tiếp xúc và bắt buộc những người bị nhiễm bệnh nhập viện, bất kể triệu chứng ra sao, đã có hiệu quả khá tốt để giữ số ca nhiễm hàng ngày chỉ là một chữ số. Song những chính sách đó trở nên vô dụng khi biến chủng Omicron lan nhanh như chớp qua những tòa nhà cao tầng dày đặc. Chịu áp lực từ chính quyền trung ương Trung Quốc, các quan chức Hồng Kông vẫn bám lấy những chính sách này, bắt người dân phải chờ đợi cả ngày để làm xét nghiệm bắt buộc và dành những giường bệnh quý giá cho những bệnh nhân lẽ ra hoàn toàn có thể ở nhà. Các nhà chức trách đó đã duy trì sự cô lập với quốc tế của Hồng Kông. Trong một số trường hợp, họ còn tăng cường sự cô lập đó, cấm tuyệt đối những chuyến bay từ các quốc gia “có nguy cơ cao” như Mỹ và Vương quốc Anh, như thể chủng virus ấy vẫn là thứ có thể bị cấm không cho vào.  

Thậm chí trước cả cuộc bùng phát dịch bệnh hiện nay, Hồng Kông đã trải qua một thời kỳ đen tối. Việc chính phủ thực thi không khoan nhượng luật An ninh Quốc gia mới mà thực chất là cấm đoán sự đối lập chính trị – đã làm suy yếu các phương tiện truyền thông và xã hội dân sự, làm kiệt quệ sức sống của một địa điểm nổi tiếng là không bị ràng buộc bởi luật lệ. Giờ đây nơi này bị đẩy vào một cuộc khủng hoảng dân sự toàn diện. Rất nhiều cư dân rời đi và các nhà tuyển dụng lao động lớn tranh nhau chuyển hoạt động kinh doanh đến những địa điểm đang chung sống với virus thành công hơn. Danh tiếng của một trung tâm kinh doanh mà thành phố này có được có thể bị tổn hại vĩnh viễn.

Tuy vậy, những hậu quả đáng kể nhất lại có thể thấy ở phần còn lại của Trung Quốc, nơi chính quyền đang gấp rút ngăn chặn làn sóng nhiễm dịch lớn nhất kể từ đợt bùng phát năm 2020 ở Vũ Hán. “Những gì đang xảy ra ở Hồng Kông dường như chứng minh cho những lo sợ kinh khủng nhất của họ về những gì sẽ xảy ra nếu Trung Quốc mở cửa,” Yanzhong Huang, thành viên cấp cao tại hội đồng Quan hệ Đối ngoại và là một chuyên gia về hệ thống y tế Trung Quốc nhận định. Bên ngoài những thành phố lớn, các cơ sở y tế của đại lục còn rất sơ khai và trong một đợt bùng phát dịch lớn. “Ta sẽ thấy các bệnh viện nhanh chóng tràn ngập những người yêu cầu được chăm sóc. Và rất có khả năng hệ thống chăm sóc sức khỏe bị quá tải, dẫn đến tình trạng hoảng loạn đe dọa sự ổn định chính trị,” Yanzhong Huang nói.

Tính đến đầu năm nay, tổng số người chết vì Covid-19 ở Hồng Kông giữ ở mức gần 200 người – khoảng 1/4 tổng số người chết hằng ngày ở Mỹ. Kỉ lục đáng chú ý này về bản chất là kết quả của một chính sách duy nhất, được thi hành một cách nhất quán và không lơi lỏng: đưa tất cả mọi người muốn nhập cảnh từ nước ngoài [vào Hồng Kông] đi cách ly ở phòng khách sạn đến tận 21 ngày. Cũng chả quan trọng gì mấy khi mà, với xét nghiệm PCR bắt buộc trước khi khởi hành và một lần [xét nghiệm] nữa khi đến sân bay Quốc tế Hồng Kông, hầu như không một ai đến được phòng cách ly của họ mà xét nghiệm lại thực sự dương tính. Mục đích ở đây là để loại bỏ những rủi ro nhỏ nhất mà virus có thể xâm nhập bất chấp hậu quả đối với nền kinh tế. Trong những trường hợp hiếm hoi khi một người bị nhiễm bệnh lọt qua được, các bộ phận truy vết tiếp xúc lập tức hành động, ra lệnh cho tất cả những người có tiếp xúc với người nhiễm dịch phải đến Penny’s Bay, một khu ký túc xá phức hợp kiểu khổ hạnh trên một hòn đảo xa trung tâm. Đôi khi chỉ cần ăn tối ở một nhà hàng nơi một trường hợp dương tính cũng đến ăn là đủ điều kiện để bị đưa đến đó. Nhưng chừng nào mà một người Hồng Kông không đi lại nơi này nơi khác và tránh được việc bị cuốn vào mạng lưới truy dấu tiếp xúc, thì cuộc sống hằng ngày vẫn giữ được nếp bình thường yên ổn.

Vì những lý do hiển nhiên, tình cảnh này đã đặt Hồng Kông vào một vị trí khác với hầu hết những nơi khác khi vắc xin bắt đầu tới nơi vào những tháng đầu năm 2021. Tháng Hai năm ngoái, trưởng Đặc khu Lâm Trịnh Nguyệt Nga, người đứng đầu chính quyền Hồng Kông, đã xắn tay áo trong một sự kiện truyền hình để được tiêm liều vắc xin Sinovac đầu tiên của mình, mũi vắc xin được đề xuất cùng với loại của Pfizer. Nhưng trong khi bà Lâm và các quan chức khác thúc giục mọi người đi tiêm phòng dịch, việc triển khai tiêm vắc xin rộng rãi trong công chúng nhanh chóng bị rã đám. Trong một quần thể dân cư chưa từng trực tiếp trải nghiệm những nỗi kinh hãi vì Covid-19, thì ít người tỏ ra quan tâm cũng là dễ hiểu. Dẫu rằng đăng ký trực tuyến đơn giản, dư thừa vắc xin, và hàng chục điểm tiêm chủng có trật tự, hiệu suất cao, song đến cuối tháng Tám mới chỉ có 46% dân số đã được tiêm chủng đầy đủ, so với gần 80% ở Singapore, trung tâm tài chính đối thủ của Hồng Kông tại khu vực.

Thiếu niềm tin vào chính phủ chắc chắn giữ vai trò nhất định khiến mọi người do dự. Mặc dù lúc này khó mà tiến hành được các cuộc thăm dò đáng tin cậy về những vấn đề nhạy cảm ở Hồng Kông, song bà Lâm không được lòng dân ở khắp nơi. Đó không phải là cảm tính thích hợp: Trước khi luật an ninh biến những cuộc tụ tập như vậy thành bất hợp pháp, những cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ thường thu hút hàng trăm ngàn người tham dự. Đối với một số người thì bất kỳ chỉ thị nào của bà Lâm hoặc của các đồng minh của bà, về tiêm vắc xin hay về bất kỳ thứ gì khác, tất yếu bị nghi ngờ. Chẳng ích gì khi chính trị đã len lỏi vào cuộc phát động tiêm chủng ngay từ đầu. Những nhân vật ủng hộ Trung Quốc vỗ ngực khoe rằng họ đã chọn Sinovac, và các quan chức chính quyền trung ương ám chỉ rằng đối với những người đã tiêm vắc xin nội địa thì việc nhập cảnh vào đại lục còn dễ dàng hơn. Đã có lúc các nhà chức trách loại một phòng khám ra khỏi danh sách các điểm tiêm chủng hợp pháp sau khi các bác sĩ ở đó khuyến nghị tiêm vắc xin Pfizer mà các nghiên cứu cho thấy hiệu quả hơn trong việc ngăn ngừa nhiễm dịch và bệnh trở nặng mà không cần tiêm mũi tăng cường.

Một vấn đề trọng đại hơn, đi ngược với nguyên tắc thông thường về truyền thông sức khỏe cộng đồng. Cũng như ở Singapore, Hàn Quốc và các quốc gia châu Á khác, Hồng Kông thực hiện cách tiếp cận minh bạch đến mức cực đoan để công bố thông tin về các ca nhiễm Covid-19, công khai xác định mọi địa điểm một người đã đến mà người này sau đó xét nghiệm bị dương tính – dựa trên lý thuyết rằng những chi tiết này sẽ thúc giục những người đã đến những nơi đó theo dõi sức khỏe của họ. Điều bất thường hơn là Hồng Kông cũng làm điều tương tự với các phản ứng phụ của vắc xin khi chủ động công khai một số trường hợp tử vong và các biến cố bất lợi xảy ra sau khi một người được tiêm vắc xin, bất kể có lý do liệu mũi tiêm có là nguyên nhân gây ra biến cố hay không. Kết quả là một cơn bão truyền thông đưa ra những tin tức đầy lo ngại, với việc báo chí thường xuyên tự biện rằng các loại vắc xin đó có hại.

Đi cùng các hành động trên là chính sách kêu gọi người cao tuổi hiện có những vấn đề y tế, nghĩa là gần như tất cả mọi công dân cao tuổi cần tham khảo ý kiến ​​bác sĩ trước khi tiêm vắc xin. Điều này hầu như không được bất kỳ nơi nào trên thế giới áp dụng, khiến nhiều gia đình và thậm chí cả các bác sĩ khuyến cáo người cao tuổi cẩn trọng quá mức cần thiết. Khi có rất ít khả năng bị nhiễm Covid và với một chính quyền khẳng định có thể cấm cửa loại virus này vô thời hạn, sao lại phải mạo hiểm? Leung Chi-chiu, vị bác sĩ và cựu chủ tịch ban cố vấn của Ủy ban Y tế Hồng Kông về các bệnh truyền nhiễm cho biết: “Cho đến nay, nhiều người đang bàn tán về việc kiểm soát bệnh tật của họ trước khi tiêm chủng. Điều này đã trì hoãn chương trình tiêm chủng của chúng tôi cho những người cần tiêm chủng nhất. Và đến tận thời điểm này vấn đề đó vẫn chưa được giải quyết.” Biểu đồ tỉ lệ tiêm chủng của Hồng Kông, được phân loại theo độ tuổi, có vẻ giống như sự nghịch đảo của tình hình tiêm chủng ở hầu hết các quốc gia, nơi những người trẻ và khỏe mạnh có xu hướng chống lại việc tiêm vắc xin. Trong số các cư dân Hồng Kông từ 40 đến 49 tuổi, hơn 90% đã được tiêm chủng đầy đủ, hơn gấp đôi so với tỉ lệ tiêm của những người từ 80 tuổi trở lên. 

Ngay trước khi đợt bùng phát Omicron ở Hồng Kông tăng tốc hồi tháng Giêng, các quan chức cấp cao của thành phố đã nhóm họp để thảo luận về việc liệu họ đã chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với số ca bệnh gia tăng đột biến hay không, theo lời một người biết rõ về cuộc họp đó – người này đề nghị giấu tên khi bàn luận về việc hoạch định chính sách không công khai. Nhóm người tham gia họp kết luận rằng họ đã chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với thậm chí một số lượng lớn các ca lây nhiễm, một phần là nhờ không gian rộng lớn có sẵn để đặt giường cách ly tại AsiaWorld-Expo, trung tâm hội nghị cạnh sân bay. Họ cũng thảo luận về cách thức, trong kịch bản trường hợp xấu nhất xảy ra, chính phủ có thể bãi bỏ quy định kiên quyết bắt phải nhập viện hoặc nếu không thì phải tự chịu trách nhiệm vật chất đối với mọi trường hợp dương tính, đồng thời cho phép những người không có triệu chứng nghiêm trọng được ở lại nhà.  

 Song trong những tuần sau đó, Hồng Kông vẫn giữ nguyên kịch bản zero-Covid của mình, ngay cả khi số ca nhiễm ngày càng tăng, khiến biện pháp đó không trụ vững được. Hàng chục ngàn người vẫn đang nhận được những tín hiệu âm thanh nhắc nhở trên LeaveHomeSafe, một ứng dụng truy vết tiếp xúc bắt buộc khi vào nhà hàng, trung tâm thương mại và các địa điểm công cộng khác, chỉ thị cho họ báo cáo để xét nghiệm bắt buộc. Trên thực tế, làm xét nghiệm có thể đồng nghĩa với việc xếp hàng chờ vài giờ đồng hồ hoặc hơn và kết quả thường bị chậm trễ tệ hại, vì các phòng thí nghiệm bị tràn ngập hàng đống tăm bông lấy mẫu. Trong khi đó, các phòng cấp cứu chật cứng những người đang lo lắng rằng mình có thể bị nhiễm Covid-19 – một phản ứng có vẻ kỳ cục đối với người Mỹ hoặc dân châu Âu. Song ở một thành phố nơi thậm chí chỉ một ca dương tính đơn lẻ cũng được coi là một mối đe dọa đủ nghiêm trọng để biện minh cho việc phong tỏa toàn bộ các khu chung cư, thì phản ứng bản năng đó chẳng có gì là khó hiểu. Ngay cả những người ủng hộ chính phủ cũng thừa nhận rằng họ đã không đánh giá hết được Omicron có thể tăng vọt nhanh đến mức nào trong dân chúng. “Không phải là chúng tôi không có kế hoạch,” Bernard Chan, doanh nhân đứng đầu một nhóm cố vấn cấp cao của bà Lâm cho biết. “Chỉ là sự việc xảy ra nhanh hơn tốc độ hệ thống này có thể xử lý.”  

Điều kiện bên trong các cơ sở y tế nhanh chóng trở nên hỗn loạn. Một y tá tại một bệnh viện công, người này đã yêu cầu giấu tên do sợ bị trả thù vì lên tiếng với giới truyền thông, đã kể lại cách anh và các đồng nghiệp nhồi nhét những chiếc cáng chở người bệnh vào các hành lang và sau cửa ra vào, đặt bệnh nhân cấp cứu ở bất kỳ nơi nào họ có thể tìm thấy chỗ trống. Một tỉ lệ đáng kể những người nhập viện nhiễm virus chẳng có lý do gì để vào đó. “Nhiều bệnh nhân Covid-19 thậm chí còn chẳng có triệu chứng gì nghiêm trọng,” người y tá nói, “và chúng tôi với tư cách là nhân viên y tế chẳng giúp họ được là bao về mặt y tế.” Nhưng chính sách của chính phủ quy định rõ rằng họ phải nhập viện. Bệnh nhân đổ xô đến bệnh viện khiến việc chăm sóc chu đáo cho những người thực sự cần thiết trở nên khó khăn hơn. Trong khi đó, các nhà xác bệnh viện đã đầy kín. Một số bị quá tải đến nỗi những người chết, bọc kín trong túi đựng thi thể màu xám, được để trong cùng phòng với bệnh nhân còn sống. Y tá đó nói rằng tại bệnh viện của anh ta, nhân viên đã phải cầu xin các quan chức chính phủ chuyển các thi thể đi nhanh hơn.  

Việc ứng phó với dịch bệnh của họ hiển nhiên đang thất bại, song rất ít khả năng bà Lâm và thuộc cấp của bà đi chệch khỏi đường lối chính thống của Trung Quốc trong đại dịch. Ngày 16.2, hai tờ báo thân Bắc Kinh đã đăng lời bình luận của chủ tịch Tập Cận Bình với chỉ thị Hồng Kông phải “thi hành mọi biện pháp cần thiết” để đặt các ca bệnh dưới quyền kiểm soát, một tín hiệu rõ ràng rằng chính quyền trung ương sẽ không khoan nhượng với những thay đổi lớn về chính sách. Sau đó trong cùng tháng, bà Lâm thông báo rằng chính quyền của bà sẽ thử chiến thuật đã khống chế thành công dịch bệnh bùng phát bên kia biên giới: một đợt xét nghiệm ồ ạt bắt buộc đối với tất cả mọi cư dân. Bà chưa rõ việc xét nghiệm này sẽ phải mang lại kết quả thế nào. Các thành phố đại lục đã hoàn thành việc xét nghiệm đại trà kiểu đó, bao gồm cả Vũ Hán, đã làm xong xuôi với số đếm ca nhiễm thấp hơn rất nhiều. Họ cũng có thể tiếp cận và sử dụng nguồn nhân lực vô tận của nhà nước Trung Quốc, điều mà bộ máy đặc khu khiêm tốn của Hồng Kông không bao giờ có thể noi gương được.

Cũng không rõ điều gì sẽ xảy ra với những người có kết quả xét nghiệm dương tính. Số này  chắc chắn là quá sức đối với các cơ sở cách ly đã quá tải. Nhiều người lo sợ rằng chiến dịch xét nghiệm sẽ kéo theo việc phong tỏa toàn thành phố và thông báo của bà Lâm đã thúc giục một cuộc đổ xô đến các siêu thị, nơi những người mua sắm trong cơn hoảng loạn vét sạch các kho hàng chứa thịt và sản phẩm tươi sống. Bà phủ nhận đã lên kế hoạch phong tỏa, đồng thời thừa nhận rằng lệnh cấm di chuyển thẳng thừng như vậy là không thể tưởng tượng được ở Hồng Kông. Nhà ở của thành phố này đắt nhất trên thế giới và rất đông người dân sống trong những nơi ăn chốn ở siêu nhỏ được gọi là nhà “cũi” hoặc nhà “quan tài”, có thể chỉ bé bằng một chiếc giường đơn, đồ đạc của người thuê nhà được đựng trong những chiếc túi treo trên đầu. Ngay cả một số căn hộ thông thường cũng chỉ có bếp điện và tủ lạnh mini thay cho một gian bếp. Việc giam hãm người dân ở những nơi cư trú đó xem ra vượt ngoài tầm những gì các quan chức muốn nghĩ đến.  

Sau hai tuần rối loạn, Liang Wannian, một chuyên gia y tế Trung Quốc được chính quyền của ông Tập giao nhiệm vụ cố vấn cho Hồng Kông, đã mở cho bà Lâm một cơ hội thay đổi hướng đi khi ông ta công khai chỉ thị cho các nhà lãnh đạo của thành phố này chuyển trọng tâm sang giảm thiểu tỉ lệ tử vong cao ngất. Ngày 9.3, bà Lâm đã gạt kế hoạch xét nghiệm đại trà đó sang một bên, đồng thời thực hiện một loạt biện pháp nhằm tăng tốc tiêm vắc xin cho những người cao tuổi – mặc dù vào thời điểm một số lượng đáng kể các cư dân cao tuổi đó được tiêm hai hoặc ba liều vắc xin, hẳn sẽ thêm nhiều người đã chết. Sự thay đổi về chiến lược cũng bao gồm việc lần đầu tiên cho phép cách ly tại nhà đối với những người bị bệnh nhẹ, làm giảm nhẹ phần nào áp lực lên các bệnh viện.  

Hồng Kông vẫn báo cáo hơn 100 ca tử vong do Covid-19 mỗi ngày, với tỉ lệ đáng kể người cao tuổi chưa được tiêm vắc xin. Số ca tử vong trên một triệu dân kể từ khi khởi đầu đại dịch hiện đứng ở mức hơn 900, cao hơn nhiều so với Hàn Quốc, Nhật Bản hoặc Singapore và gần sát số ca tử vong của một số nước châu Âu. Nhiều nạn nhân ở tuổi 90 hoặc thậm chí còn già hơn, những người có thể đã thiệt mạng do bệnh cúm mùa hoặc một số bệnh nhiễm trùng khác nếu Covid-19 không xuất hiện. Điều đó không làm cho tình hình đỡ khó chịu hơn đối với gia đình của họ, những người đang chứng kiến ​​những người thân yêu của mình chết một cách vô cớ vì căn bệnh mà lẽ ra họ đã được bảo vệ hiệu quả nếu sống ở nơi nào khác.

Có thể cảm nhận được những ảnh hưởng của đợt bùng phát này lên toàn bộ nền kinh tế. Mary Wan, 34 tuổi sống cùng chồng và hai con ở Sham Shui Po, một trong những quận nghèo nhất của Hồng Kông. Do cả hai vợ chồng đều không có việc làm, để sống được họ phải dựa vào các khoản trợ cấp an sinh xã hội khiêm tốn, chen chúc trong một căn hộ một phòng rộng chừng 14 m². Cả bốn người ngủ trên một chiếc giường đơn hai tầng, kê ép sát vào cửa sổ duy nhất. Chồng Wan nằm giường trên và chị nằm giường dưới cùng với con gái bốn tuổi và con trai năm tuổi. Lo lắng không thể che chở cho con mình nếu có ai trong gia đình bị nhiễm bệnh, Wan đã gửi con gái về ở với cha mẹ của chị hồi đầu tháng 3. Ngay sau đó con trai chị có kết quả xét nghiệm dương tính, tiếp theo là cha của cậu bé. Wan bị nhiễm bệnh vài hôm sau.

Cậu bé con, vốn đã phải vật lộn với căn bệnh hen suyễn và chưa được tiêm liều vắc xin Sinovac thứ hai, đang bị sốt liên miên không ngớt và chồng Wan đã đưa cậu đến bệnh viện. Song nhân viên ở đó bảo rằng có thể phải mất hàng ngày mới tìm được giường và bảo họ về nhà. Tuyệt vọng, họ lưu lại phòng cấp cứu, chờ 12 tiếng đồng hồ trước khi cậu bé rốt cuộc cũng được nhập viện. Vì còn quá ít chỗ trống nên phần lớn các bệnh viện Hồng Kông cấm cha mẹ ở cùng những đứa trẻ bị nhiễm Covid-19, và cậu bé phải nằm điều trị một mình. Chồng Wan trở về căn hộ của họ, nơi hai vợ chồng cách ly cho đến khi một cơ quan chính quyền chuyển họ đến một căn phòng tương đối rộng rãi trong một trung tâm cách ly. Rốt cuộc con trai của chị đã bình phục, nhưng Wan thấy trải nghiệm này thật kinh hoàng. “Tôi rất nhớ con trai, song tôi chẳng làm được gì,” chị nói. “Tôi cảm thấy thật sự bất lực.”

Với nhiều người giàu ở Hồng Kông, tuy tình trạng có thoải mái hơn song cuộc sống vẫn còn xa mới được như cách sống tương đối bình thường ở các thành phố khác trên thế giới. Mặc dù mới chỉ có vài nhà tuyển dụng lớn công khai kế hoạch chuyển công việc đi nơi khác – phần vì họ lo sợ một phản ứng dữ dội của dân chúng với những quyết định có thể được xem là những chỉ trích ngầm trong chính sách của Trung Quốc – song một cuộc di dời đang rục rịch diễn ra là điều không còn nghi ngờ gì nữa. Trong vòng 20 ngày đầu tháng 3, có khoảng 64 ngàn người đã xuất cảnh qua các cảng hàng không, đường bộ và cảng biển của Hồng Kông, trong lúc chỉ có 10 ngàn người nhập cảnh. Trong các nhóm Facebook và WhatsApp, những người nước ngoài tìm kiếm lời khuyên về việc chuyển công ty đi trong danh sách chờ ngắn nhất, trong khi những người khác trao đổi các mẹo vặt về việc tìm thuê nhà ngắn hạn ở Singapore, nơi đã xa rời hẳn những chính sách Covid-19 cứng rắn và mở cửa biên giới. Một số trong những kẻ đang rời đi rốt cuộc sẽ quay lại nhưng nhiều người khác thì không, khiến nền tảng kinh tế của Hồng Kông suy giảm.

Sau gần hai năm khăng khăng một mực rằng chẳng có gì quan trọng hơn là tránh xa những ca nhiễm Covid-19, gần đây bà Lâm thừa nhận rằng có những giới hạn đối với những gì có thể yêu cầu dân chúng phải chịu đựng. “Tôi ý thức được rất rõ là sức chịu đựng của người dân đang giảm đi,” bà nói với các phóng viên trong cuộc họp báo ngày 17.3. Đặc biệt, bà nói: “Một số tổ chức tài chính của chúng ta đang mất kiên nhẫn.” Vài ngày sau, bà tuyên bố nới lỏng có mức độ các hạn chế, bao gồm việc rút ngắn thời gian cách ly nhập cảnh từ 14 ngày xuống 7 ngày, cũng như kết thúc sớm hơn dự kiến lệnh cấm đối với các chuyến bay từ Mỹ và Anh – một thay đổi sẽ cho phép những người dân bị mắc kẹt, một số người trong số này đã bị đóng cửa không cho vào Hồng Kông kể từ kỳ nghỉ tháng 12, cuối cùng cũng được trở về.

Thế nhưng vẫn chưa rõ làm sao Hồng Kông có thể tiến tới những chính sách nới lỏng hơn đáng kể khi không có sự chuyển biến tương tự xảy ra ở đại lục. Giữa tháng 3 vừa qua, trong những lời bình luận được đài truyền hình Trung Quốc CCTV đưa tin, ông Tập đã chỉ thị cho các quan chức “đặt người dân và sinh mệnh lên hàng đầu” bằng cách tiếp tục theo đuổi chính sách “dynamic zero” [“zero-Covid năng động”], thuật ngữ của Bắc Kinh để chỉ việc tấn công tức thì vào mỗi đợt bùng phát bằng cách phong tỏa đột xuất và xét nghiệm đại trà, mặc dù có những điều chỉnh nhỏ để giảm thiệt hại kinh tế do chính sách này. Thời điểm ông Tập đưa ra bình luận đó, khoảng 45 triệu người trên khắp đất nước này đang ở trong tình trạng bị phong tỏa vì các ca nhiễm Covid-19 tăng nhanh. Tại Thâm Quyến, giáp giới với Hồng Kông, các nhà máy và trường học đã bị đóng cửa đến tận gần đây. Tại Thượng Hải, các nhà chức trách đang phong tỏa toàn bộ thành phố theo giai đoạn, cư dân bị cấm rời khỏi nhà trừ phi đi xét nghiệm.  

Từ sự bùng phát virus ở Hồng Kông, bài học rút ra có lẽ là thậm chí những chính sách ngăn chặn không khoan nhượng nhất cũng không đủ để kiểm soát biến thể Omicron, và rằng biện pháp duy nhất trụ vững được là tập trung vào tiêm vắc xin và chữa trị cho những người dễ bị tổn thương nhất. Song nhiều khả năng các nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ kết luận ngược lại: rằng kinh nghiệm của thành phố này chứng tỏ là không thể chấp nhận được những rủi ro khi để Covid-19 chiếm được một chỗ chắc chân ở phần còn lại của đất nước. Một số chính sách năng động trên đại lục cũng giống như vậy một cách đáng ngại, nếu chẳng phải là đáng lo hơn. Chỉ có 51% những người từ 80 tuổi trở lên đã được tiêm hai liều vắc xin – tất cả đều là loại trong nước sản xuất có thể không đem lại sự bảo vệ đầy đủ. Rất nhiều cư dân Trung Quốc không có bác sĩ điều trị ban đầu, vì vậy họ có thể phải đến thẳng các bệnh viện để yêu cầu được chăm sóc trong một đợt bùng phát trên diện rộng. Rất nhiều bệnh viện trong số ấy có quy mô và nguồn nhân lực dưới chuẩn, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, nơi nhiều khả năng có tỉ lệ người cao tuổi chưa được tiêm chủng cao nhất. “Nếu họ thả lỏng ngay lúc này, họ sẽ phải đương đầu với một làn sóng dịch khổng lồ và số ca tử vong rất cao,” trưởng khoa truyền nhiễm của trường y thuộc Đại học Hồng Kông là Ivan Hung cho biết.  

Thái độ của dân chúng Trung Quốc có lẽ là một trở ngại không kém phần ghê gớm đối với việc chuyển hướng chiến lược. Ngay sau khi kiểm soát được virus corona ở Vũ Hán, truyền thông nhà nước mở đầu chiến dịch liên tục thổi phồng về sự nguy hiểm của virus này vừa để biện minh cho biện pháp chống dịch gắt gao của Trung Quốc vừa để buộc tội Mỹ và châu Âu phản bội công dân của họ bằng cách để mặc virus này lan truyền. Giọng điệu tin tức được họ đưa ra hầu như không thay đổi kể từ đó. Nhiều thường dân Trung Quốc sợ bị lây nhiễm đến chết khiếp, một thực tế về công luận sẽ khiến bất kỳ sự chuyển hướng nào nhằm chung sống với virus trở nên phức tạp, ngay cả trong một quốc gia không cho phép có bất đồng quan điểm quan trọng nào.

Tương tự, với một số người ở Hồng Kông, sự thiếu thẳng thắn là nguyên nhân chính khiến thành phố này thiếu chuẩn bị trước cho đợt bùng phát hiện nay. Luật An ninh Quốc gia – bộ luật đã hình sự hóa trên diện rộng những hoạt động chính trị được coi là bình thường ở hầu hết mọi nơi – được trù định để đập tan sự chống đối chính phủ chứ không phải là để kiềm chế việc thảo luận về các chính sách y tế. Nhưng nó đã dội cả thùng nước lạnh vào mọi tranh luận công khai, vì không ai dám chắc những bình luận nào có thể rơi vào phạm trù “phản động”, một trong số những tội danh được xác định một cách mơ hồ trong bộ luật đó. Hồi tháng Giêng, chính phủ cảm thấy cần phải đưa ra tuyên bố giải thích rõ rằng “những nhận xét chung chung” về chiến lược Covid-19 của chính phủ sẽ không bị coi là vi phạm bộ luật đó, sau khi một nhà lập pháp thân Bắc Kinh đề xuất điều ngược lại. Bất luận thế nào, chỉ còn lại rất ít người nổi tiếng hoạt động trong lĩnh vực công dám chỉ trích việc ra quyết định của chính phủ. Hàng chục các chính trị gia và những nhà hoạt động đối lập đang ngồi tù chờ ngày hầu tòa do bị cáo buộc về an ninh, trong khi hầu hết các kênh truyền thông quan trọng bị gây sức ép phải đóng cửa. Sau những thay đổi pháp lý với ý đồ đảm bảo chỉ những “người yêu nước” mới có thể được bầu, hội đồng lập pháp của Hồng Kông đã bị biến thành một cơ quan “dấu củ khoai”.

Theo Cheng, vị chức sắc của công đoàn đại diện cho những nhân viên của viện dưỡng lão đã có một đường lối trực tiếp giữa cuộc đàn áp chính trị này và sự ứng phó với virus thất bại của Hồng Kông. “Nếu vẫn còn những nhà lập pháp ủng hộ dân chủ, chắc hẳn họ đã buộc chính phủ phải chịu trách nhiệm giải trình và đã tiết lộ những vấn đề trong hệ thống này,” Cheng nói. “Và chính phủ lẽ ra đã có thể khắc phục được những vấn đề đó. Nhưng bây giờ chẳng còn ai để chỉ ra các lỗ hổng, vì vậy các lỗ hổng đó ngày càng rộng ra.”