Trong bối cảnh thế giới lo ngại về nguy cơ thiếu lương thực do khủng hoảng khí hậu, việc giá gạo giảm mạnh xuống gần mức thấp nhất trong 18 năm cho thấy các biện pháp can thiệp của chính phủ cùng kỹ thuật canh tác hiện đại có thể giúp cải thiện tình hình. Yếu tố then chốt vẫn là năng suất: Sản xuất được nhiều lương thực hơn với ít lao động nông nghiệp hơn.

Khi nhắc đến tiến bộ công nghệ, phần lớn mọi người nghĩ ngay đến Internet, điện thoại thông minh hoặc gần đây là trí tuệ nhân tạo. Thế nhưng, nông nghiệp cũng đã trải qua một cuộc cách mạng năng suất mạnh mẽ mà ít ai chú ý: Sản lượng cây trồng tăng vọt trong thế kỷ qua.

Gạo là ví dụ rõ ràng nhất. Năm 1975, nông dân toàn cầu thu hoạch trung bình 2,4 tấn mỗi hecta. Đến năm 2000, con số này tăng lên 3,8 tấn và hiện đã gần gấp đôi, đạt mức 4,7 tấn. Ngô, đậu nành và lúa mì cũng ghi nhận mức tăng ấn tượng, giúp mùa màng bội thu ngay cả trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt hơn. Quan trọng là những tiến bộ này vẫn có thể duy trì lâu dài.

Thị trường ngô cũng phản ánh rõ khả năng sản xuất vượt trội. Trong nhiều thập kỷ trước những năm 1940, năng suất ngô chỉ dao động từ 20 đến 30 thùng (bushel) mỗi mẫu Anh. Từ năm 1945 trở đi, năng suất bắt đầu tăng đều, ban đầu 1 thùng mỗi mẫu mỗi năm, gần đây lên tới 2 thùng mỗi năm. Năm nay, Bộ Nông nghiệp Mỹ dự báo nông dân sẽ thu hoạch gần 189 thùng mỗi mẫu, thiết lập kỷ lục mới và gấp đôi mức cách đây 50 năm.

Nhờ cuộc bùng nổ năng suất ít được nhắc đến này, toàn thế giới đều hưởng lợi. Nếu không có nó, giá thực phẩm sẽ cao hơn rất nhiều và hàng triệu người có thể rơi vào cảnh nay no mai đói.

Tuy nhiên, làn sóng phản đối phương pháp canh tác hiện đại ngày càng mạnh mẽ, thường đi kèm lời kêu gọi quay lại cách làm nông của quá khứ: Một thế giới không cơ giới hóa, không phân bón, không thuốc trừ sâu, không giống biến đổi gen và không tưới tiêu.

Lợi ích từ các khoản đầu tư công vào nông nghiệp hiện đại thể hiện rõ nhất ở cây lúa, loại cây trồng quan trọng nhất thế giới về an ninh lương thực. Dù phần lớn giới đầu tư và phố Wall không quan tâm, gạo vẫn là nguồn sống của hơn một nửa dân số toàn cầu. Trong bốn năm qua, nhiều quốc gia châu Á và châu Phi luôn cảnh giác trước sự kết hợp giữa thời tiết xấu, chủ nghĩa bảo hộ và tâm lý tích trữ có thể đẩy giá lương thực lên mức cao kỷ lục. Tại châu Á, gạo còn gắn với sự ổn định chính trị. Nhiều nhà lãnh đạo lo lắng khi giá gạo trắng 5% của Thái Lan, chỉ số tham chiếu trong khu vực, tăng vọt lên 650 USD một tấn vào đầu năm 2024, mức cao nhất trong 10 năm và tăng hơn 60% so với 400 USD vào giữa năm 2021.

Mối lo lớn nhất là giá gạo có thể quay lại mốc kỷ lục hơn 1.000 USD một tấn như giai đoạn 2007–2008, thời điểm bùng phát bạo loạn vì lương thực từ Bangladesh đến Senegal và Haiti. Nhiều người e ngại điều này sẽ trở thành bình thường mới khi biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến năng suất cây trồng. Thời tiết đúng là có tác động, nhưng nguyên nhân chính không nằm ở khủng hoảng khí hậu mà ở hiện tượng El Nino thất thường làm đảo lộn chu kỳ mưa tại châu Á. Nỗi lo rằng phát thải carbon sẽ khiến giá gạo mãi ở mức cao đã bị phóng đại quá mức.

Khi mưa quay trở lại với châu Á, nông nghiệp hiện đại bắt đầu phát huy tác dụng. Sản lượng gạo toàn cầu trong vụ mùa 2025–2026 dự kiến đạt kỷ lục khoảng 541 triệu tấn. Con số này cao gấp đôi sản lượng niên vụ 1980–1981 trong khi diện tích canh tác gần như không đổi. Bởi vậy, giá gạo giảm mạnh là điều dễ hiểu.

Thế giới, đặc biệt là châu Á, hoàn toàn có thể làm nhiều hơn để kéo dài làn sóng tăng năng suất. Điều quan trọng là nông dân phải tiếp cận được nguồn vốn tín dụng dồi dào để đầu tư vào máy móc hiện đại, phân bón và thuốc trừ sâu chất lượng. Hệ thống tưới tiêu cũng giữ vai trò then chốt, đòi hỏi sự kết hợp giữa đầu tư công và nghiên cứu giống cây trồng mới.

Những tiến bộ trong di truyền nông nghiệp, như tạo ra cây trồng vừa chịu hạn vừa chịu nước, cần được khuyến khích thay vì cấm đoán. Các nhà khoa học Trung Quốc đã hoàn tất thử nghiệm nhiều giống lúa biến đổi gen đầy hứa hẹn; các quốc gia khác trong khu vực cũng nên tiến hành nghiên cứu tương tự.

Tất nhiên, mỗi tiến bộ công nghệ đều tiềm ẩn rủi ro. Bón phân quá mức là một ví dụ, nhưng có thể giải quyết bằng cách đào tạo nông dân áp dụng kỹ thuật tối ưu hơn. Trong khi đó, theo quan điểm của tôi, hạt giống biến đổi gen không gây rủi ro sức khỏe hay môi trường, và lệnh cấm tại nhiều quốc gia hiện nay không có cơ sở khoa học vững chắc.

Báo cáo năm 2010 của Ủy ban châu Âu, dựa trên hơn 25 năm nghiên cứu, kết luận rằng “công nghệ sinh học, đặc biệt là GMO, không rủi ro hơn so với các phương pháp lai tạo truyền thống.” Tổ chức Y tế Thế giới của Liên Hiệp Quốc cũng cho biết, sau nhiều thập kỷ trồng và tiêu thụ thực phẩm biến đổi gen ở nhiều nước, tổ chức “không ghi nhận bất kỳ tác động tiêu cực nào đến sức khỏe.”

Dù vậy, thách thức cuối cùng vẫn còn: Canh tác hiệu quả hơn sẽ đồng nghĩa với ít nông dân hơn. Đây là điều tích cực. Châu Á và châu Phi cần thêm lương thực chứ không cần thêm nông dân. Các chính phủ cần quản lý quá trình dịch chuyển dân cư từ nông thôn lên thành thị, từ làm nông sang công nghiệp và dịch vụ, con đường từng giúp Mỹ và châu Âu trở nên giàu mạnh trong thế kỷ qua.

Giá gạo hiện nay cho thấy khoa học có thể giúp thế giới ứng phó với biến đổi khí hậu mà không phải đối mặt với nạn đói.