Thị trường chiếu bóng Việt Nam được ghi nhận bởi trang tin Deadline là thị trường điện ảnh phục hồi nhanh thứ hai sau đại dịch ở châu Á, chỉ sau Ấn Độ. Dù số lượng phim sản xuất trong nước hai năm gần nhất vẫn dưới con số 30 phim/năm, khoảng 2/3 so với con số 40-45 phim mỗi năm trước đại dịch, phòng vé trong nước vẫn ghi nhận những kỷ lục doanh thu ấn tượng. Chỉ riêng sáu tháng đầu năm 2024, điện ảnh Việt có hai tác phẩm đạt doanh thu phòng vé kỷ lục, xấp xỉ 500 tỉ đồng mỗi phim là Mai từ đạo diễn Trấn Thành ra rạp vào Tết Nguyên đán và Lật mặt 7: Một điều ước của đạo diễn Lý Hải, ra rạp hồi tháng Tư. Ngay sau đó, bom tấn Exhuma: Quật mộ trùng ma từ xứ sở kim chi với doanh thu hơn 210 tỉ đồng và Gia tài của ngoại ghi nhận gần 90 tỉ cũng đã phá vỡ các kỷ lục cũ để lần lượt nắm giữ vị trí phim Hàn Quốc và Thái Lan có doanh thu cao nhất ở Việt Nam từ trước đến nay. Bên cạnh những tín hiệu tích cực từ thị trường, còn có nhiều tin vui từ việc các bộ phim độc lập (indie) - nội dung và phong cách thể hiện mang dấu ấn cá nhân của tác giả, thường là đạo diễn kiêm biên kịch - gây ấn tượng tại các liên hoan phim quốc tế. Sau giải thưởng quan trọng Caméra d’Or của Bên trong vỏ kén vàng (đạo diễn Phạm Thiên Ân) tại liên hoan phim Cannes

2023, là Việt và Nam (Trong lòng đất) của đạo diễn Trương Minh Quý tại hạng mục Un Certain Regard ở Cannes năm nay. Culi không bao giờ khóc của đạo diễn Phạm Ngọc Lân đạt giải GWFF tại hạng mục Panorama của Berlin. Tháng Chín vừa qua, Mưa trên cánh bướm của nữ đạo diễn Dương Diệu Linh nhận giải IWONDERFULL Grand Prize và Most Innovative Film tại hạng mục International Critics’ Week của Venice.

Các con số về doanh thu phòng vé của phim thương mại và các giải thưởng từ những gương mặt đạo diễn phim độc lập khiến cho góc nhìn toàn cảnh về điện ảnh Việt Nam có triển vọng ở cả góc độ tăng trưởng doanh thu lẫn phong cách nghệ thuật.

Thành công của một thế hệ đạo diễn phim độc lập trẻ tuổi như Phạm Thiên Ân, Phạm Ngọc Lân hay Dương Diệu Linh, theo đạo diễn Trịnh Đình Lê Minh, là tổng hoà của nhiều yếu tố từ môi trường xung quanh, hỗ trợ của những người đi trước… bên cạnh những thế mạnh của chính bản thân. Khoảng từ năm 2011, các liên hoan phim ngắn mở ra cơ hội để các đạo diễn trẻ có cơ hội tiếp cận nhiều hơn với giám tuyển, những người ra quyết định (deci- sion maker) tại các liên hoan phim quốc tế hay quỹ hỗ trợ điện ảnh. Bên cạnh đó, phải kể đến một số chương trình đào tạo như Gặp gỡ mùa thu do bộ đôi đạo diễn, nhà sản xuất Phan Đăng Di - Trần Thị Bích Ngọc khởi xướng từ năm 2013, với những buổi giảng dạy của đạo diễn Trần Anh Hùng. “Họ vừa tiếp cận được bên ngoài lẫn giao lưu với nhau, nên có cơ hội tìm thấy ekip của mình hoặc va chạm về mặt quan điểm, nghề nghiệp để các bạn vững vàng hơn, sắc bén hơn,” ông Minh chia sẻ.

Các đạo diễn Phạm Thiên Ân, Phạm Ngọc Lân hay Dương Diệu Linh đều được giải thưởng từ dự án phim ngắn CJ mùa đầu tiên năm 2018. Giải thưởng như vậy đóng vai trò “tấm giấy thông hành,” theo lời ông Minh, trước khi đạo diễn trẻ bắt đầu làm phim dài.

“

Từ những thành công trong hai năm qua tại các liên hoan phim trên thế giới, phim độc lập như một dòng chảy lặng lẽ trong lòng một thị trường phim phát triển sôi động.

Tác giả trích dẫn

Từ đòn bẩy thành công của phim ngắn Hãy thức tỉnh và sẵn sàng (2019), đạo diễn Phạm Thiên Ân đã bắt tay vào làm kịch bản và chuẩn bị tiền kỳ cho Bên trong vỏ kén vàng từ đầu năm 2020. “Bộ phim trải qua nhiều đợt sản xuất và chỉ hoàn thành ghi hình cho đến tháng 8.2022,” Hiền Huỳnh, nhà sản xuất hiện trường của dự án cho hay. Được quỹ hỗ trợ sản xuất từ cuộc thi Phim ngắn CJ lần đầu tiên năm 2018 như Phạm Thiên Ân, Dương Diệu Linh bắt đầu chuẩn bị cho phim dài Mưa trên cánh bướm ngay sau đó. Tan Si En, nhà sản xuất người Singapore tham gia cùng Linh trong dự án ước tính họ mất năm năm “trải qua nhiều workshop và tham gia nhiều chợ dự án” cho tới ngày bộ phim công chiếu tại liên hoan phim Venice 2024. Do đặc thù sáng tạo, khoảng thời gian phát triển dự án cũng là lúc người đạo diễn phim độc lập tìm kiếm và thử nghiệm sự thể hiện cho tác phẩm của mình. Nhưng sự chờ đợi lâu nhất của các dự án chính là chờ… tiền.

“Ngay cả khi dự án đã nhận được sự hỗ trợ từ các quỹ điện ảnh, việc chờ đợi giải ngân và tiền về đến tay nhà sản xuất để có thể ra hiện trường ghi hình là một quá trình chờ đợi mòn mỏi…,” nhà sản xuất Xuân Trang của phim Việt và Nam (Trong lòng đất) cho hay. Bộ phim của đạo diễn Trương Minh Quý nhận được nguồn quỹ và đầu tư từ chín nước như Pháp, Philippines, Hà Lan, Mỹ… nhưng không có sự tham gia của các nhà đầu tư trong nước. “Họ đánh giá dự án quá rủi ro khi nghĩ về khả năng thu hồi vốn từ các rạp chiếu trong nước,” bà Trang chia sẻ.

Đồng cảnh ngộ, thời gian ghi hình kéo dài của Bên trong vỏ kén vàng phần lớn là do phải chờ đợi dòng tiền. “Có những thời điểm cấp thiết, chúng tôi phải vay mượn với tư cách cá nhân từ người thân, bạn bè đểcông việc sản xuất không bị gián đoạn,” Hiền Huỳnh kể. Bộ phim của Phạm Thiên Ân nhận được nguồn tiền từ quỹ hỗ trợ và đầu tư ở Pháp, Singapore, Tây Ban Nha…, trong khi Mưa trên cánh bướm của nữ đạo diễn Dương Diệu Linh do các quỹ từ Singapore, Philippines, Indonesia… rót vốn. Điểm chung của cả hai: Không có sự tham gia về tài chính từ các công ty sản xuất hoặc cá nhân ở nội địa.

Những nhà phát hành có lý do riêng khi phải cân đối nhiều yếu tố.