Mỗi tháng Giêng, các phòng gym lại đông nghịt người. Đó là những gương mặt mới với vẻ quyết tâm sắt đá. Thế nhưng chỉ vài tháng sau, lịch làm việc chồng chéo và những mối bận tâm khác đã cuốn trôi sự nhiệt huyết ban đầu, dù khoản phí hội viên vẫn đều đặn bị trừ mỗi tháng. Các phòng gym trên khắp thế giới hẳn rất biết ơn những “lời hứa đầu năm” ấy và luôn sẵn sàng gia hạn thẻ cho bạn suốt cả năm, kể cả khi bạn không bao giờ ghé qua.

Năm nay, bạn có thể thử một cách khác. Hãy xem ngày 2.1 hằng năm như “Ngày Mặc định”. Đây là thời điểm bạn rà soát lại những quyết định mà lâu nay vẫn để ở chế độ mặc định, từ các gói đăng ký tự gia hạn cho đến tỉ lệ trích tiền vào quỹ hưu trí 401(k). Cái nào không còn phù hợp thì đổi. Cái nào hợp lý thì giữ nguyên.

Thật khó để bước sang năm mới mà không nghĩ đến việc hoàn thiện bản thân. Tuy nhiên, khác với nhiều mục tiêu đầu năm khác, việc rà soát các thiết lập mặc định chỉ cần thực hiện một lần mỗi năm.

Sức mạnh của những lựa chọn mặc định

Bạn đang trích bao nhiêu tiền vào quỹ hưu trí 401(k)? Với nhiều người, câu trả lời đơn giản là đúng bằng mức mà công ty đã đặt sẵn. Hệ quả là những người có quan điểm rất khác nhau về tiết kiệm lại dành cùng một tỉ lệ thu nhập cho quỹ hưu trí. Trong không ít trường hợp, con số đó thậm chí bằng không. Một nghiên cứu tại một doanh nghiệp cho thấy khi nhân viên buộc phải chủ động chọn “tham gia” hoặc “không tham gia” ngay từ đầu, tỉ lệ đăng ký 401(k) cao hơn tới 28 điểm phần trăm so với cơ chế cũ, khi họ phải tự đi đăng ký.

Tiết kiệm hưu trí là ví dụ điển hình cho việc đưa ra quyết định sai lầm chỉ vì thói quen hoặc thiếu chú ý. Trên thực tế, rất nhiều lựa chọn trong cuộc sống được quyết định bởi các thiết lập mặc định, thay vì bởi suy nghĩ và lựa chọn có chủ ý. Đó là các gói hội viên hay dịch vụ đăng ký mà ta hiếm khi sử dụng. Những ô “tự động gia hạn” thường được tích sẵn, khiến các gói dùng thử miễn phí lặng lẽ biến thành khoản phí hàng tháng. Hiếm khi chúng ta dừng lại để nghĩ xem những mặc định ấy đang âm thầm tác động đến quyết định của mình như thế nào.

Dù vậy, lựa chọn mặc định không phải lúc nào cũng xấu. Hãy thử tưởng tượng nếu mỗi tháng bạn đều phải tự gia hạn thẻ gym, hoặc mỗi lần đăng ký dịch vụ lại phải tích từng ô một. Những thiết lập này giúp việc ra quyết định trở nên đơn giản hơn, nhưng đồng thời cũng làm giảm quyền chủ động của chúng ta.

Vấn đề nằm ở chỗ người đưa ra các lựa chọn mặc định đó chưa chắc đã hiểu hoặc quan tâm đến lợi ích của bạn. Nếu công ty không tự động cho bạn tham gia quỹ 401(k), liệu bạn có bỏ qua việc tiết kiệm cho tuổi già không? Và bạn có thực sự muốn để công ty thẻ tín dụng hay dịch vụ streaming quyết định thay mình?

Có nhiều lý do khiến chúng ta phụ thuộc vào các lựa chọn mặc định, và phần lớn trong số đó tạo ra kẽ hở để doanh nghiệp khai thác, nhằm giữ chúng ta tiếp tục trả tiền. Đôi khi ta xem mặc định như một lời khuyên: Nếu không tốt, tại sao họ lại đặt sẵn như vậy? Lúc khác, ta thấy không đáng để mất thời gian suy nghĩ. Và cũng có khi, ta đơn giản là không nghĩ gì cả, để mọi thứ tiếp diễn theo cách vốn có. Các công ty cũng có thể cố tình dẫn dắt người dùng đến những lựa chọn mang lại lợi ích lớn nhất cho họ. Vì thế, việc tự hỏi “mình có nên giữ nguyên lựa chọn mặc định này không?” là hoàn toàn hợp lý.

Là hai nhà kinh tế học hành vi, hiểu rõ những hạn chế trong cách con người đưa ra phán đoán, chúng tôi từng tin rằng mình sẽ không bao giờ rơi vào cái bẫy mang tên mặc định. Nhưng thực tế không phải vậy. Cả hai chúng tôi đều mắc những sai lầm giống như bao người khác. Tạp chí hay nền tảng streaming đăng ký rồi để đó? Chúng tôi đều có. Vì thế, “Ngày Mặc định” ra đời như một cách để chúng tôi giành lại quyền chủ động trong các lựa chọn của mình.

Để thấy rõ lợi ích của việc thoát khỏi guồng quay tự động gia hạn, bạn cần hình dung mức độ phổ biến, và đôi khi là sự tai hại, của hiệu ứng mặc định. Một nghiên cứu gần đây về Medicare Part D, chương trình hỗ trợ thuốc của chính phủ Mỹ, cho thấy 90% người thụ hưởng gắn bó với phương án mặc định, dù phương án này thay đổi theo từng năm và thậm chí không chi trả đầy đủ các loại thuốc họ cần.

Tại Đức, người tiêu dùng có khả năng chọn các gói điện đắt đỏ hơn, sử dụng năng lượng tái tạo, cao gấp gần 10 lần nếu gói đó được đặt làm lựa chọn mặc định, so với khi họ phải chủ động đăng ký. Việc trả thêm tiền cho năng lượng sạch có thể mang lại lợi ích xã hội, nhưng kết quả này cho thấy với nhiều người, đó đơn thuần là hệ quả của thiên lệch mặc định.

Rà soát lại các lựa chọn mặc định của bạn

Để bắt đầu Ngày Mặc định của riêng mình, trước hết hãy kiểm tra lại các gói đăng ký và thẻ hội viên để xem có dịch vụ nào đang được tự động gia hạn hay không. Chỉ cần xem lại sao kê thẻ tín dụng hoặc tài khoản ngân hàng gần đây, bạn sẽ nhớ ra hàng loạt khoản chi mà mình đã quên.

Các dịch vụ streaming là điểm khởi đầu dễ nhất. Như vợ chồng chúng tôi thường nói, việc đăng ký một nền tảng chỉ để xem một chương trình duy nhất là điều rất phổ biến. Mike đăng ký Apple TV để xem Ted Lasso. Ray dùng thử Paramount+ để xem vòng play off bóng bầu dục và, nếu không có bài viết này, có lẽ đã quên hủy đăng ký. Trong quá trình rà soát các dịch vụ streaming, chúng tôi còn phát hiện nhiều gói đăng ký khác tích lũy qua nhiều năm, như Uber One, Instacart+, một ứng dụng chỉnh dây đàn ukulele, hay ứng dụng quét thông tin dinh dưỡng khi mua sắm siêu thị.

Bước tiếp theo là cập nhật lại tỉ lệ đóng góp 401(k). Như đã nói, chỉ cần thay đổi tỉ lệ mặc định này cũng có thể tạo ra khác biệt rất lớn trong khoản tiết kiệm. Điều đó cho thấy sức mạnh của các thiết lập mặc định. Hãy dành thời gian đánh giá lại tình hình tài chính và mục tiêu nghỉ hưu của mình, rồi điều chỉnh cho phù hợp. Sau đó, mọi thứ có thể tự vận hành suốt cả năm.

Cuối cùng, hãy cầm điện thoại lên và nhìn vào màn hình chính. Trừ khi bạn tự sắp xếp, chính chiếc điện thoại đã quyết định ứng dụng nào nằm ở vị trí trung tâm. Hãy nghĩ đến những ứng dụng bạn dùng nhiều nhất, hoặc muốn dùng thường xuyên hơn, rồi dành khoảng 20 phút để sắp xếp lại, giúp bạn dễ tiếp cận chúng hơn.

Trong thời đại số, các thiết lập mặc định là công cụ rất hiệu quả để các nền tảng “quyết định” thay cho chúng ta. Google từng trả hàng tỉ USD mỗi năm để trở thành công cụ tìm kiếm mặc định trên nhiều trình duyệt và điện thoại, dù người dùng có muốn hay không. Chính hành vi này đã khiến Tòa án Liên bang tại Washington, D.C. kết luận Google có hành vi hạn chế cạnh tranh và làm giảm cơ hội cạnh tranh của các đối thủ.

Việc tiến hành một cuộc “kiểm tra các lựa chọn mặc định” có thể giúp những quyết định hằng ngày của bạn ăn khớp hơn với các mục tiêu dài hạn, biến các lựa chọn thụ động thành chủ động. Ngoài những bước đã nêu, còn một việc rất dễ làm để bắt đầu, lại mang ý nghĩa cộng đồng rõ rệt: Kiểm tra tình trạng hiến tạng của bạn.

Tại Mỹ, hệ thống hiến tạng áp dụng cơ chế “đăng ký tham gia”, tức mặc định là không hiến. Những hệ thống như vậy thường có tỉ lệ hiến tạng thấp hơn so với các nơi áp dụng cơ chế “tự động tham gia”. Dù đã có nhiều nghiên cứu phân tích ưu và nhược điểm của từng cách tiếp cận, điều mỗi người trong chúng ta có thể làm vẫn là tự hỏi xem mình có nên cập nhật lại trạng thái để trở thành người hiến tạng hay không.

Thiết lập những “mặc định” mới

Bên cạnh việc thay đổi những lựa chọn mặc định do người khác đặt sẵn, bạn cũng có thể tự tạo ra các “mặc định” cho chính mình. Nếu thật sự quyết tâm tập thể dục trong năm nay, thay vì chỉ đăng ký phòng gym, hãy tạo một lịch tập cố định trên lịch cá nhân. Chẳng hạn, năm ngoái một trong hai chúng tôi bắt đầu tập với huấn luyện viên vào cùng một khung giờ mỗi tuần. Khi khung giờ đó không còn phù hợp, chúng tôi dời lịch, nhưng thói quen này vẫn tạo ra một thời điểm mặc định và một cam kết rõ ràng.

Nếu bạn muốn dành nhiều thời gian hơn cho người bạn đời, hãy đặt trước một người trông trẻ cố định mỗi tháng. Khi có việc đột xuất, bạn vẫn có thể hủy. Tuy vậy, việc có sẵn những “mặc định” như vậy giúp bạn thực sự làm được những điều mà bạn vẫn mong muốn duy trì đều đặn.

Cũng như nhiều mục tiêu đầu năm khác, vẫn có khả năng đến tháng Hai, việc tập luyện hay những buổi hẹn hò lại bị gác sang một bên. Tuy nhiên, bạn càng để những việc này trở thành thói quen mặc định, khả năng theo đuổi chúng đến cùng càng cao.

Sau khi đã gỡ bỏ bớt các gói đăng ký, thẻ hội viên và đủ loại “hành lý” tích tụ qua nhiều năm, bạn có thể chọn một ngày cố định mỗi tháng hoặc mỗi năm để rà soát lại. Hoàn cảnh sống của bạn có thể đã thay đổi, và mỗi năm mới chắc chắn sẽ mang theo nhiều quyết định được hình thành một cách mặc định, cần được xem xét lại một cách có ý thức.

Ray Fisman là Giáo sư Kinh tế học Hành vi, giữ chức Slater Family Professor tại Đại học Boston. Michael Luca là giáo sư và Giám đốc Sáng kiến Công nghệ và Xã hội tại Trường Kinh doanh Carey, Đại học Johns Hopkins.