Kể từ khi tổng thống Donald Trump công bố thuế quan đối ứng, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam tiếp tục tăng trưởng. 

Ghi nhận 11 tháng trong năm 2025, số liệu từ cục Thống kê, kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 839,7 tỉ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước. 

Nhìn sâu vào những con số, bức tranh chia làm hai thái cực. Các doanh nghiệp nước ngoài (FDI) - khu vực đang chiếm hơn 70% giá trị kim ngạch - tăng trưởng 26% so với cùng kỳ. Trong khi đó, doanh nghiệp trong nước không ghi nhận tăng trưởng. Nếu chỉ xét từ tháng Năm tới tháng 11, doanh nghiệp trong nước suy giảm xét về kim ngạch trong vòng bảy tháng qua.

“Khu vực FDI ngày càng lấn sóng trong cán cân thương mại,” báo cáo Kinh tế Vĩ mô tháng 12 của SHS Research viết. “Sức cạnh tranh của khu vực doanh nghiệp nội địa còn yếu, dễ bị phụ thuộc vào chu kỳ đơn hàng và quyết định đầu tư của các tập đoàn nước ngoài.”

Nguyên nhân chính, theo SHS Research, khiến hoạt động xuất nhập khẩu của doanh nghiệp nội địa chậm lại nằm ở mức thuế quan 40% của Mỹ áp lên hàng hoá tái xuất khẩu trung gian (transshipment). Các đơn hàng ưu tiên chảy vào các nhà máy FDI - khu vực có khả năng chứng minh xuất xứ và nguồn hàng. 

Các mô hình "tạm nhập, tái xuất" của các doanh nghiệp nội địa không chỉ bị đe dọa bởi thuế quan, mà còn ở các biện pháp của Chính phủ nhằm hạn chế gian lận xuất xứ nguồn gốc hàng hoá.

Vào tháng Năm, thủ tướng Phạm Minh Chính ra Chỉ thị số 13/CT-TTg, chống buôn lậu, hàng giả với tuyên bố “không có vùng cấm, không có ngoại lệ”. Trích dẫn từ báo Điện tử Chính phủ vào ngày 6.12, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 397/NQ-CP, quyết tâm "tuyên chiến không khoan nhượng với buôn lậu, hàng giả."

Bên cạnh thuế quan, quy mô cũng là rào cản khiến doanh nghiệp nội địa ngày càng lép vế và cho thấy ít khả năng thích ứng.

Nhận định của một vị giám đốc trong lĩnh vực logistic, “căn bệnh kinh niên” của các doanh nghiệp Việt Nam làm hàng xuất khẩu là quy mô nhỏ lẻ. “Họ khó có thể nhận được hợp đồng dài hạn,” ông chia sẻ dưới dạng ẩn danh vì đây quan điểm cá nhân. “Hơn nữa, khả năng tìm kiếm thị trường mới của họ còn yếu.”

Bên cạnh thị trường Mỹ, châu Âu được coi là lựa chọn thay thế cho doanh nghiệp Việt Nam. Đây là thị trường đứng thứ ba nhập khẩu hàng hóa từ Việt Nam, song cũng nơi triển khai quy định về phát triển bền vững. Trong khi các doanh nghiệp FDI có khả năng ứng biến với hỗ trợ từ tập đoàn mẹ, còn các doanh nghiệp Việt Nam chưa cho thấy sự sẵn sàng để đáp ứng các quy định mới. 

Khảo sát của VCCI công bố trong tháng 10, gần 60% doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang EU chưa từng nghe nói về các quy định “thẩm định chuỗi cung ứng” tại thị trường này.

Phần tươi sáng của thuế quan trong 11 tháng tính từ đầu năm đến từ việc đặt hàng sớm (front-loading) trước khi thuế quan được áp dụng. Theo Bloomberg, số liệu từ báo cáo Global Port Tracker được liên đoàn Bán lẻ Quốc gia (National Retail Federation) và Hackett Associates công bố vào thứ Hai, tổng cộng 2,07 triệu container 20 feet (TEU) được bốc dỡ trong tháng 10, giảm 1,8% so với tháng trước và giảm gần 8% so với cùng kỳ năm trước. Báo cáo dự kiến tháng 11 sẽ giảm 11,6% và tháng 12 sẽ giảm 12,7%. Mặc dù quý IV thường là quý có hoạt động chậm hơn, sự sụt giảm mạnh này một phần phản ánh hiện tượng đặt hàng sớm của nhà nhập khẩu. Hiệu ứng này đang đi tới hồi kết.

Theo tổ chức Thương mại Thế giới, tăng trưởng thương mại toàn cầu được dự báo sẽ giảm mạnh trong năm 2026, xuống chỉ còn 0,5% so với mức dự báo 2,4% trong năm 2025.