Khán phòng chật kín tại bảo tàng Lịch sử Máy tính ở Thung lũng Silicon rộn ràng trong niềm hân hoan. Câu hỏi được đặt ra là liệu đây có phải thời khắc robot rời khỏi nhà máy để bước vào đời sống thường nhật, mở ra một thị trường mới trị giá hàng trăm tỉ USD hay không.

Gần một thế kỷ sau khi hình tượng Maschinenmensch xuất hiện trong bộ phim Metropolis của Fritz Lang, robot đến nay vẫn chủ yếu là đồ chơi hoặc những công cụ chuyên thực hiện các công việc lặp đi lặp lại trên dây chuyền sản xuất hay trong các trung tâm logistics. Viễn cảnh robot mang dáng dấp con người xuất hiện trong nhà ở hay văn phòng vẫn phần lớn chỉ tồn tại trong khoa học viễn tưởng. Tuy nhiên, khi các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT được kỳ vọng trở thành một dạng “giao diện máy tính phổ quát”, từ lập trình, viết nhạc đến làm phim, một ý tưởng mới đang trỗi dậy trong ngành robot. Đó là tận dụng chính những công cụ này để tạo ra các cỗ máy có thể làm đủ mọi việc.

Robot được thiết kế để giải quyết các vấn đề của con người phải tồn tại trong không gian của con người. Vì lý do đó, nhiều nhà thiết kế cho rằng chúng nên có hình dáng giống con người. Trong những năm gần đây, hàng loạt startup như Figure AI, 1X, Agility Robotics, Galbot, Physical Intelligence, Field AI, Weave hay Skild AI đã huy động được hàng tỉ USD với tham vọng biến viễn cảnh này thành hiện thực.

Dù vậy, tại Humanoids Summit diễn ra vào tháng 12, kỳ thứ ba của hội nghị chuyên về robot hình người, các robot có kích thước bằng người thật lại khá hiếm. Xét về độ an toàn và mức độ tin cậy, nhiều mẫu đơn giản là chưa sẵn sàng để ra mắt trước công chúng. Một cú ngã không đúng lúc không chỉ khiến công ty mất uy tín, mà còn có thể gây nguy hiểm cho những người xung quanh.

Phần lớn robot hình người xuất hiện tại hội nghị là các cỗ máy cao khoảng 1,22 mét do Unitree của Trung Quốc sản xuất, một trong những nhà sản xuất robot hàng đầu thế giới. Các công ty mua chúng chủ yếu sử dụng như nền tảng thử nghiệm phần mềm. Chẳng hạn, Ultimate Fighting Bots là một startup muốn khơi dậy sự quan tâm thông qua những trận BattleBots phiên bản robot hình người.

Khái niệm robot hình người vốn rất linh hoạt, vì vậy hội nghị trưng bày đủ loại hình dáng khác nhau. Có cánh tay robot gắn camera gợi nhớ đến Johnny Five trong Short Circuit, robot bốn chân giống chó, các “nhà máy thu nhỏ” tự động hóa cho những công việc thủ công đòi hỏi độ chính xác cao, cùng vô số bàn tay cơ khí. Sự khéo léo vẫn là một trong những thách thức lớn nhất của ngành robot. Hai công ty Pysonic và Alt Bionics thậm chí từng phát triển tay giả tiên tiến cho con người trước khi chuyển sang lĩnh vực robot.

Cái giá của việc đưa robot đi vào vận hành

Giới nghiên cứu robot nhìn chung đồng ý rằng các kỹ thuật AI mới có thể mang tính đột phá, nhưng họ chưa thống nhất về thời điểm những công nghệ này sẽ được triển khai rộng rãi trong đời sống hằng ngày. Ở những quốc gia như Trung Quốc và Nhật Bản, xu hướng này đã bắt đầu hình thành, phần lớn nhờ sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ chính phủ.

Đầu năm nay, Trung Quốc công bố quỹ đầu tư robot do nhà nước hậu thuẫn trị giá 138 tỉ USD. Sự hỗ trợ này khiến nhiều doanh nhân Mỹ không khỏi ghen tỵ và có thể đặt nền móng cho một cuộc đối đầu công nghệ và thương mại mới trong tương lai.

Trong ngành robot hiện tồn tại một khoảng cách rõ rệt giữa những người gia nhập lĩnh vực này trong kỷ nguyên AI và các kỹ sư đã gắn bó với nó suốt nhiều năm. Những người mới thường tin rằng phần mềm là thách thức lớn nhất. Trong khi đó, các kỹ sư kỳ cựu lại thường xuyên nhắc đến những rắc rối rất đời thường. Cứ mỗi diễn giả ca ngợi thành tựu của các mô hình phần mềm mới, như robot pha cà phê của Physical Intelligence với tỉ lệ thành công 95%, lại có người kể những câu chuyện dở khóc dở cười. Đó có thể là bắp rang khiến robot trong rạp chiếu phim bị lỗi, hay chuột cắn đứt dây điện của robot phục vụ trong nhà hàng.

Ngay cả khi robot vận hành trơn tru, sự xuất hiện của chúng vẫn đặt ra nhiều bài toán quản trị mới tại nơi làm việc. Phần lớn doanh nghiệp hiện không có đủ nhân sự để quản lý robot, chứ chưa nói đến việc sẵn sàng làm việc cùng chúng. Jeff Pittelkow, giám đốc điều hành công ty tư vấn tự động hóa Roboworx, cho biết robot hình người khi được triển khai ngoài thực tế thường không nhận được sự chào đón từ nhân viên, bởi họ xem chúng như một mối đe dọa.

“Bạn đang đặt robot hình người vào một môi trường mà chẳng ai thực sự thích nó,” ông nói.

Dù vậy, hội nghị cũng cho thấy robot đang dần được chấp nhận như một lĩnh vực mới nổi. Pittelkow ví thời điểm hiện tại giống Internet năm 1997. Donny Li, giám đốc khu vực châu Mỹ của RealMan Robotics, cho rằng robot chỉ thực sự bứt phá khoảng một thập kỷ sau khi xe tự lái cấp 4 được triển khai rộng rãi. Một cột mốc khác thường được nhắc đến là mức giá 34.000 USD, tương đương mức lương tối thiểu tại nhiều bang ở Mỹ. Hiện nay, chi phí vận hành robot vẫn cao hơn con số này. Tuy nhiên, nếu chi phí giảm xuống thấp hơn, việc sử dụng robot hình người có thể kinh tế hơn so với thuê lao động con người.

Khi robot trở thành “ngôi sao”

Khi gần như mọi doanh nghiệp đều tìm cách trở thành một công ty AI, lĩnh vực robot cũng thu hút ngày càng nhiều startup từ các ngành khác. Morelle, do hai kỹ sư từng làm pin cho xe điện sáng lập, nay chuyển sang phát triển bộ pin sạc nhanh cho robot. LineWise, được thành lập bởi các cựu sinh viên MIT, ban đầu tham gia chương trình tăng tốc Y Combinator với mục tiêu giám sát dây chuyền sản xuất và dùng AI để tối ưu hóa quy trình. Tuy nhiên, họ nhanh chóng nhận ra thị trường robot hình người hấp dẫn hơn nhiều và quyết định khởi động lại công ty.

Hiện LineWise cung cấp dữ liệu huấn luyện giúp robot học cách làm việc. “Mỏ vàng nằm ở đây,” CEO James Kujareevanich nói. Ông tỏ ra lạc quan khi công ty đang nhắm tới bài toán cốt lõi của robot AI, đó là làm sao có đủ dữ liệu đầu vào để huấn luyện các mô hình.

Khác với các mô hình ngôn ngữ lớn vốn dựa vào kho văn bản đồ sộ của nhân loại, robot phải được huấn luyện bằng video, dữ liệu vận hành do con người điều khiển từ xa và các mô phỏng. Việc các hãng robot mới có thể thu thập đủ lượng dữ liệu này hay không vẫn là một dấu hỏi lớn.

Dù vậy, hạ tầng phục vụ việc thu thập và tạo dữ liệu cho robot đang dần hình thành. Một startup tên Adamo cho biết họ có thể huy động hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người điều khiển từ xa được đào tạo bài bản tại những nơi như Mexico City để “dạy” robot.

Phần lớn các màn trình diễn ấn tượng tại hội nghị thực chất chỉ xuất hiện trên video. Abhinav Gupta của Skild AI trình chiếu cảnh robot được huấn luyện bằng mô hình của công ty bước lên cầu thang, rồi thách các đơn vị khác làm điều tương tự. Joe Michaels, lãnh đạo tại 1HMX, cho biết ông muốn thấy robot đi trên vỉa hè đóng băng. Tuy nhiên, kết quả trong video không phải lúc nào cũng phản ánh đúng thực tế. Tôi từng chứng kiến một robot của Weave loay hoay gấp áo phông suốt vài phút mà không thành công. Điều này quả là tin xấu với tôi, một người rất dị ứng với việc gấp quần áo.

Một trong số ít công ty đã thực sự đưa robot hình người vào vận hành là Agility, nhà sản xuất Digit, robot chuyên bốc xếp thùng hàng và xếp pallet trong kho. Pras Velagapudi, giám đốc công nghệ của Agility, cho rằng các doanh nghiệp cần tập trung vào những thách thức thực tế khi đưa robot vào môi trường làm việc. Theo ông, đóng góp lớn nhất của AI nằm ở việc cải thiện tính linh hoạt khi triển khai và độ tin cậy khi vận hành.

Nếu robot trợ lý cá nhân vẫn còn là câu chuyện của nhiều năm sau, thì bài học rút ra ở thời điểm hiện tại là gì? Theo nhiều ý kiến tại hội nghị, robot hình người đang đứng trước một khoảnh khắc mang tính lịch sử. Khi chi phí phần cứng giảm xuống và các mô hình AI mã nguồn mở có thể được sử dụng chỉ với một cú nhấp chuột, những người đủ quyết tâm cuối cùng cũng có thể tiếp cận các cỗ máy này. Phần việc còn lại là tìm cách đưa chúng ra thế giới thực.