Nỗ lực của Tổng thống Donald Trump nhằm tái lập vị thế kinh tế thống trị có nguy cơ cô lập Mỹ khỏi châu Á, khu vực đang khẳng định quyền lực trong những thập niên 2000.

Quan hệ thương mại giữa Mỹ và châu Á đang phải đối mặt với bức tường thuế cao nhất từ những năm 1940. Giao lưu nhân dân cũng đang suy giảm khi sinh viên Trung Quốc gặp khó khăn về visa và khách du lịch Singapore chuyển hướng chọn các điểm đến trong khu vực.

Nơi Trump ghi nhận thành công, như cam kết đầu tư 900 tỉ USD từ Tokyo và Seoul, những vụ việc như cuộc truy quét nhập cư gây sốc dẫn đến việc giam giữ hơn 300 công nhân Hàn Quốc vào tháng 9 đã làm lung lay niềm tin.

Từ các hành lang của tòa nhà Bộ tại New Delhi đến Zhongnanhai ở Bắc Kinh, các nhà lãnh đạo trong khu vực vẫn là động cơ tăng trưởng chính của thế giới đang tái cơ cấu nền kinh tế để ứng phó với chính sách Mỹ-Đầu tiên của Trump.

Ấn Độ và Trung Quốc đang nỗ lực gác lại tranh chấp biên giới kéo dài nhiều thập kỷ để tăng cường hợp tác. Các nền kinh tế lớn ở Bắc Á cam kết thúc đẩy quan hệ thương mại, mặc dù những tranh chấp như căng thẳng Trung-Nhật gần đây khiến tiến trình không suôn sẻ. Các nước Đông Nam Á tìm cách giữ lập trường trung lập ngay cả khi kinh tế ngày càng gắn kết với Trung Quốc.

Sau mười tháng trong nhiệm kỳ thứ hai, vẫn còn quá sớm để đưa ra đánh giá cuối cùng về nỗ lực của Trump tái định hình nền kinh tế toàn cầu theo lợi ích Mỹ, đưa các nhà máy đóng cửa cùng việc làm của chúng hoạt động trở lại.

Cam kết đầu tư từ các công ty như Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC) vào các nhà máy chip mới và HD Hyundai Heavy Industries Co. vào các xưởng đóng tàu lâu nay bị bỏ bê có thể hồi sinh các ngành chiến lược tại Mỹ. Sốc thuế tác động đến lạm phát, tăng trưởng và thị trường Mỹ mà các nhà kinh tế cảnh báo vẫn chưa xuất hiện.

Nhưng rủi ro rõ ràng: Mỹ đang tự cắt mình khỏi khu vực dự kiến chiếm gần 60% nền kinh tế toàn cầu vào năm 2050 so với chỉ 11% của Mỹ, theo Bloomberg Economics. Với Trung Quốc, thuế quan của Trump và phản ứng từ Bắc Kinh đe dọa giảm một nửa thương mại, ngay cả sau khi hai bên tạm dừng một số hạn chế xuất khẩu vào cuối tháng 10.

Trung Quốc vẫn là cường quốc sản xuất của thế giới, dù tăng trưởng chậm hơn thời kỳ trước Covid do thị trường bất động sản trì trệ. Lãnh đạo Trung Quốc vừa đề ra kế hoạch tham vọng để thu hẹp khoảng cách về công nghệ chiến lược như chất bán dẫn và AI và hỗ trợ các ngành tương lai như tính toán lượng tử và nhiệt hạch.

Bloomberg Economics ước tính ngành công nghệ cao Trung Quốc hiện chiếm hơn 15% GDP, tăng từ dưới 11% năm 2017. Trong lĩnh vực AI, Trung Quốc đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách với Mỹ nhờ các mô hình chi phí thấp như DeepSeek, với R1 gây ấn tượng tại Silicon Valley trong năm nay.

Trong cuộc gặp Xi tại Busan, Hàn Quốc ngày 30.10, Trump đạt được thỏa thuận nối lại xuất khẩu đậu nành và khoáng sản đất hiếm, đồng thời Mỹ đồng ý tạm hoãn quy định mở rộng hạn chế các công ty Trung Quốc trong danh sách đen. Trump cũng thông báo giảm một nửa thuế fentanyl 20%, đưa mức thuế trung bình với hàng hóa Trung Quốc xuống 31% theo Bloomberg Economics.

Tuy nhiên mức thuế này vẫn quá cao để các nhà máy Trung Quốc, hoạt động với biên lợi nhuận rất mỏng, có thể có lãi khi bán sang Mỹ. Trong ngành chất bán dẫn, tiến triển vẫn được đo bằng nanomet, và tin đồn về việc Nvidia Corp. được phép bán chip Blackwell tiên tiến sang Trung Quốc vẫn chưa thực hiện.

Đối với Ấn Độ, đối tác Quad của Mỹ, các mức thuế 50% và tuyên bố cứng rắn của Trump về mua dầu để ngăn Nga chiến tranh tại Ukraine gây sốc. Modi vẫn gọi Trump là "bạn" trong nỗ lực giảm thuế, nhưng chính trị Ấn Độ đã chuyển hướng chống Mỹ, với đối thủ chính Rahul Gandhi gọi tổng thống Mỹ là "bạo chúa" và thuế quan là "tống tiền kinh tế".

Chiến lược của Trump với Ấn Độ đã thúc đẩy xích lại gần Trung Quốc. Hai bên đang cố gắng bỏ qua vụ đụng độ biên giới chết người năm 2020 và tăng cường thương mại, một động thái mà Xi gọi là "Dragon-Elephant Tango".

Trong nội bộ, các quan chức Ấn Độ nhận ra cần vốn đầu tư Trung Quốc để thúc đẩy sản xuất. Với Trung Quốc, đối mặt dân số già và dư thừa công nghiệp, quan hệ tốt hơn với Ấn Độ mở ra thị trường đang tăng trưởng nhanh.

Theo dự báo của Bloomberg Economics, đến cuối thập niên này, Ấn Độ sẽ tiếp nhận vai trò dẫn dắt tăng trưởng toàn cầu, với đóng góp gia tăng trong các thập niên tiếp theo.

Ngay sau chuyến thăm Malaysia của Trump, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường và Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã ký mở rộng Khu vực Thương mại Tự do Trung Quốc-ASEAN tại Kuala Lumpur. Lý nhấn mạnh Trung Quốc là người ủng hộ thương mại tự do và kêu gọi sự thống nhất với 11 quốc gia ASEAN.

Ông nói rằng sự can thiệp từ các lực lượng bên ngoài đang tăng và nhiều quốc gia phải chịu thuế cao phi lý. Trước sự áp bức chính trị và kinh tế, chia rẽ và đối đầu không những không mang lợi ích mà còn dẫn đến chia rẽ và bị chi phối từ bên ngoài.

Nhóm BRICS mở rộng, hiện có Indonesia, là kênh khác để Trung Quốc xây dựng quan hệ khi các thủ đô trong khu vực lo ngại quan hệ với Washington rạn nứt.

Không chỉ có ít hàng hóa đi sang Mỹ. Lượng sinh viên tới Mỹ giảm 19% vào tháng 8 so với cùng kỳ, còn hơn 313.000 người, đánh dấu tháng giảm thứ năm liên tiếp. Sinh viên Ấn Độ giảm 45%, Trung Quốc giảm 12%.

Ngoài ra, việc Trump áp mức phí 100.000 USD cho đơn H-1B mới gây tác động lớn với Ấn Độ, chiếm hai phần ba visa. Các công ty như Tata Consultancy Services và Infosys từng sử dụng chương trình này để triển khai hàng chục nghìn kỹ sư tại Mỹ.

Mỹ dưới thời Trump cũng kém hấp dẫn với du khách từ Singapore, với gần 80% cho rằng Mỹ mất sức hút do chính sách, phân biệt đối xử và bạo lực súng đạn.

Trong thương mại, đầu tư và giao lưu nhân dân, không phải mọi mối quan hệ đều bị cắt đứt, một số kết nối mới đang hình thành.

Ở cấp doanh nghiệp, các công ty như Apple được miễn trừ thuế quan, và doanh nghiệp Trung Quốc duy trì doanh số khoảng 1 tỉ USD mỗi ngày với Mỹ. Cam kết đầu tư từ các quốc gia và công ty châu Á hiện lên tới hàng trăm tỉ USD. Ngay cả khi một phần chỉ là hình thức, nhiều vốn và sản xuất châu Á có thể đổ vào Mỹ.

Với sức mạnh Mỹ tại châu Á Thái Bình Dương, yếu tố cân bằng tự động tồn tại: Trung Quốc mạnh lên thì các nước láng giềng càng tìm đến Mỹ để cân bằng.

Đối với nền kinh tế phát triển phụ thuộc Trung Quốc, Australia tham gia thỏa thuận tàu ngầm hạt nhân nhiều thập niên với Mỹ để đối phó Trung Quốc. Hàn Quốc và Mỹ thương thảo riêng để xây dựng tàu ngầm hạt nhân. Nhật Bản tăng chi tiêu quốc phòng và cam kết đầu tư 550 tỉ USD để lấy lòng Trump.

Với Trump và người ủng hộ, lợi ích từ việc phá vỡ quan hệ có thể đáng giá so với chi phí. Tại sao duy trì thương mại tự do với Trung Quốc khi nước này dùng lợi nhuận để thách thức Mỹ? Tại sao cho phép hàng trăm nghìn kỹ sư Ấn Độ vào Mỹ khi đầu tư cho lao động nội địa có lợi hơn?

Thương mại tự do hay an ninh quốc gia, lợi thế so sánh hay Mỹ-Đầu tiên, gia công hay đưa việc làm về nội địa? Trump cho rằng các chính quyền trước chú trọng quá nhiều vào nửa đầu các cặp lựa chọn này, và nhiệm vụ của ông là cân bằng bằng cách chú ý nửa sau.

Số liệu phần nào ủng hộ quan điểm này: Trung Quốc tăng xuất khẩu trùng với sự sụt giảm nhanh việc làm nhà máy Mỹ và thu nhập trung lưu đi ngang. Quan trọng hơn, đây là lý do giúp Trump giành hai nhiệm kỳ tổng thống.

Dù vậy, chính sách này không rẻ. Mỹ đã từ bạn và đồng minh thành đối thủ hoặc kẻ bắt nạt trong mắt nhiều thủ đô. Trong những năm tới, nếu thuế cắt đứt thương mại, giao lưu nhân dân giảm và đầu tư không thực hiện, Mỹ có thể chỉ còn là khán giả trong Thế kỷ Châu Á.