Phải làm gì với Intel, tập đoàn sản xuất chip lừng lẫy một thời nay đang lao dốc của Mỹ?

Sau nhiều năm ra những quyết định sai lầm, chip của Intel đã tụt hậu so với đối thủ, còn mảng kinh doanh xưởng đúc chip thì không có khách hàng lớn nào. Công ty cũng gần như bỏ lỡ cuộc đua trí tuệ nhân tạo. Năm ngoái, giữa quá trình tái cấu trúc, Intel sa thải giám đốc điều hành, cắt cổ tức, sa thải hàng loạt và thua lỗ khoảng 19 tỉ USD.

Giờ đây, Intel lại tiếp tục đưa ra một quyết định sai lầm mới: để chính phủ Mỹ nắm 10% cổ phần. Dù chính quyền chưa công bố chi tiết về cách thức vận hành thỏa thuận này, những rủi ro đã quá rõ ràng.

Khi chính phủ nắm giữ một lượng cổ phần lớn ở công ty tư nhân, gần như chắc chắn sẽ dẫn đến xung đột mục tiêu và hàng loạt quyết định mang màu sắc chính trị. Điều đó có thể kìm hãm năng suất, đổi mới và tăng trưởng. Nó còn làm méo mó tính cạnh tranh, mở đường cho tham nhũng và tạo tiền lệ xấu. Những nghị sĩ Cộng hòa từng ủng hộ thị trường tự do nhưng nay lại chấp nhận ý tưởng này có lẽ nên tự hỏi một chính quyền Gavin Newsom sẽ làm gì với quyền lực như thế.

Trên thực tế, gần như mọi vấn đề Intel đang đối mặt đều có thể trở nên tồi tệ hơn bởi ý tưởng này. Các quyết định khó khăn nhiều khả năng sẽ bị trì hoãn, thậm chí vô thời hạn. Lợi ích của cổ đông có thể bị gác sang một bên để nhường chỗ cho ưu tiên đảng phái. Sự bảo trợ của chính phủ có thể giúp giá cổ phiếu ổn định trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài lại làm xói mòn sức cạnh tranh. Liệu một thỏa thuận như vậy, dù ở bất kỳ đâu hay thời điểm nào, đã từng mang lại sự sáng tạo hay tầm nhìn chiến lược cần thiết cho một cuộc tái cấu trúc như Intel đang cần?

Tình hình còn tệ hơn khi, theo một số báo cáo, chính quyền có thể gây sức ép buộc các công ty công nghệ khác phải sử dụng dịch vụ đúc chip của Intel hoặc mua chip của hãng. Điều này đồng nghĩa những doanh nghiệp hiệu quả hơn sẽ phải trợ cấp cho sự thất bại của Intel theo cách bất lợi cho họ. Dù Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent đã phủ nhận khả năng này, câu hỏi vẫn còn đó.

Thực tế, chính quyền dường như đang ủng hộ cách làm này. Họ từng đề xuất nắm cổ phần nền tảng mạng xã hội TikTok, đưa ra ngoại lệ trong việc kiểm soát xuất khẩu cho các công ty chip nào đồng ý chia 15% doanh thu, và giành quyền “cổ phần vàng” trong United States Steel như một phần thỏa thuận bán lại cho nhà đầu tư Nhật. Tháng trước, Lầu Năm Góc cũng đầu tư 400 triệu USD vào một công ty khai thác đất hiếm. Nhiều “thỏa thuận” khác cũng đang được cân nhắc.

Cộng lại, những sáng kiến này trông giống như việc biến bảo trợ thành chính sách. Vậy, điều cần làm là gì?

Trong lĩnh vực bán dẫn, Quốc hội cần tiến hành một loạt cải cách đã bị trì hoãn quá lâu: cấp visa chuyên biệt cho kỹ sư ngành chip và thúc đẩy nhập cư tay nghề cao; siết chặt các quy định pháp lý rườm rà về cấp phép; cắt giảm thuế quan với các linh kiện liên quan; đầu tư vào đường truyền tải và mở rộng lưới điện; loại bỏ các điều khoản lao động và mua sắm làm đội chi phí; tăng tài trợ R&D cho ngành bán dẫn; cải thiện chính sách thuế cho chi tiêu đầu tư, cùng nhiều biện pháp khác. Không biện pháp nào có thể giúp Intel hồi phục ngay lập tức, nhưng tất cả sẽ khiến sản xuất chip tại Mỹ cạnh tranh hơn — đúng với mục tiêu được tuyên bố.

Nếu chính quyền lo ngại về an ninh quốc gia, cách tiếp cận hợp lý hơn là tăng cường các chương trình như Trusted Foundry của Lầu Năm Góc và chương trình đảm bảo tiêu chuẩn, nhằm thiết lập khu vực và quy trình bảo mật trong các nhà máy thương mại để đáp ứng nhu cầu quân sự. Một chương trình khác mang tên Secure Enclave đã rót khoảng 3 tỉ USD cho Intel sản xuất chip tại một cơ sở chuyên biệt, nhưng khó duy trì nếu không mở rộng cho nhiều công ty khác tham gia. Mục tiêu nên là trợ cấp chi phí hiệu quả, tập trung chặt chẽ vào nhu cầu quốc phòng, chứ không phải gói cứu trợ vô thời hạn.

Còn với bản thân Intel? Trong điều kiện bình thường, thị trường tự do sẽ quyết định số phận công ty, và sự “sáng tạo hủy diệt” sẽ phát huy tác dụng khi cần thiết. Nếu chính phủ muốn ngăn cản quá trình này, họ cần đưa ra lý do rõ ràng, tầm nhìn khả thi cho tương lai và tìm cách giảm thiểu những hệ lụy có thể dự đoán trước. Thế nhưng cho đến nay, Nhà Trắng vẫn chưa làm được điều đó.