Các nỗ lực khắc phục hậu quả đang tiếp tục tại năm tỉnh miền Trung, nơi lũ lụt nghiêm trọng và sạt lở đất đã khiến ít nhất 98 người thiệt mạng trong tuần qua, gây thiệt hại kinh tế ước tính hơn 14 ngàn tỉ đồng (546 triệu USD), theo báo cáo của chính phủ. Nhiều gia đình mất nhà cửa và sinh kế sau khi nước lũ kéo dài cộng hưởng với mùa bão dữ dội.

“Việt Nam nằm trong số các quốc gia chịu rủi ro thiên tai cao nhất,” bà Nguyễn Phương Loan, nhà khoa học khí hậu tại Đại học New South Wales, nhận định. Bà cho biết tác động của lũ lụt nặng nề là kết quả của “biến đổi khí hậu, điều kiện tự nhiên và chính sách thích ứng kém hiệu quả.”

Với 14 cơn bão lớn đã tấn công Việt Nam trong năm nay và một cơn bão khác sắp đến, thách thức sẽ ngày càng gay gắt hơn đối với quốc gia Đông Nam Á có bờ biển dài 3.200 km, đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi sóng thần và lũ lụt.

Thiệt hại do bão tính riêng đã ước tính khoảng 85 ngàn tỉ đồng (3,2 tỉ USD) trong năm nay. Năm ngoái, thiệt hại do thiên tai đạt kỷ lục 3,5 tỉ USD với gần 500 người thiệt mạng, sau khi siêu bão Yagi quét qua Bắc Việt Nam.

Trong vài tuần gần đây, các điểm du lịch như Hội An, Đà Nẵng và Nha Trang đều bị ngập. Thành phố lịch sử Huế ghi nhận hơn 1.700 mm (5,6 feet) mưa trong 24 giờ vào tháng 10, gần mức kỷ lục toàn cầu. Thủ đô Hà Nội hai lần ngập nước trong vòng hai tuần, khiến trung tâm thành phố tê liệt.

Mưa lớn cũng làm chậm thu hoạch tại tỉnh trồng cà phê lớn nhất Việt Nam, Đắk Lắk, nơi nông dân vẫn đang đánh giá mức độ thiệt hại của cây trồng tại quốc gia sản xuất hạt robusta hàng đầu thế giới.

Các nghiên cứu cho thấy biến đổi khí hậu làm trầm trọng thêm thiên tai gần đây, nhưng tác động còn bị khuếch đại bởi những thất bại trong chiến lược thích ứng, bao gồm “tình trạng phá rừng, phát triển đô thị thiếu quy hoạch, lấn biển và cản trở hệ thống thoát nước tự nhiên,” bà Loan cho biết.

Kế hoạch thích ứng khí hậu của Việt Nam trình Liên Hợp Quốc vào tháng 9 chỉ ra nhiều khoảng trống trong chiến lược phòng chống thiên tai. Một số hệ thống cảnh báo lũ quét và sạt lở chưa đạt yêu cầu, 70% đê biển chưa được nâng cấp, và hơn 1.000 hồ chứa bị xuống cấp hoặc hư hỏng. “Chính sách hiện tại chủ yếu tập trung vào khắc phục thiên tai thay vì phòng ngừa,” bà Loan nhấn mạnh.

Một đánh giá của Ngân hàng Thế giới ước tính nếu không có các biện pháp thích ứng và giảm thiểu thích hợp, biến đổi khí hậu sẽ khiến Việt Nam mất khoảng 12–14,5% GDP mỗi năm vào giữa thế kỷ, đồng thời cần đầu tư thêm khoảng 254 tỉ USD cho thích ứng khí hậu đến năm 2040. “Rất khó để Việt Nam đáp ứng nhu cầu này mà không có sự đóng góp từ nguồn lực bên ngoài,” kế hoạch thích ứng nêu.

Các nhà tài trợ quốc tế đã tăng cường hỗ trợ khẩn cấp, với Hàn Quốc, Australia, Anh, Mỹ và các quốc gia khác cam kết viện trợ cho công tác cứu trợ và phục hồi dài hạn cho các cộng đồng bị bão liên tiếp tàn phá. Tại hội nghị COP30 của Liên Hợp Quốc ở Brazil, các quốc gia cũng cam kết tăng gấp ba tài chính thích ứng khí hậu vào năm 2035, mặc dù thời hạn này muộn hơn nhiều so với kỳ vọng.

Cung cấp nhanh chóng thêm vốn cho các dự án thích ứng được xem là yếu tố sống còn đối với các quốc gia dễ bị tổn thương trên toàn cầu. Liên  Quốc cảnh báo nhu cầu tài chính ở các nước đang phát triển cao gấp 12–14 lần so với nguồn lực hiện có.

Kinh nghiệm của Việt Nam cũng phản ánh tình hình toàn khu vực Đông Nam Á, nơi Thái Lan, Philippines và Malaysia cũng chịu thiệt hại nặng trong những tháng gần đây do mưa lớn và lũ lụt. Các quốc gia láng giềng đều đối mặt thách thức tương tự trong việc tăng khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu.

Khu vực Đông Nam Á cần khoảng 20 tỉ USD mỗi năm cho thích ứng khí hậu nhưng chỉ nhận được khoảng 2,5 tỉ USD, theo báo cáo của Climate Policy Initiative vào tháng 9.

Chiến lược giảm phát thải gần đây nhất của Việt Nam, công bố năm 2022, ước tính nguồn lực nhà nước chỉ có thể đáp ứng khoảng 30% nhu cầu thích ứng của quốc gia.

Quốc gia này nên tận dụng tối đa các giải pháp phòng vệ tự nhiên chi phí thấp, theo Benjamin Horton, trưởng khoa năng lượng và môi trường tại City University of Hong Kong. Điều này có thể bao gồm bảo vệ rừng ngập mặn để chống sóng thần, duy trì các bãi hàu giảm cường độ sóng, hoặc bảo tồn rừng nhiệt đới để giữ đất.

“Chúng ta đã có các giải pháp sáng tạo và thích ứng,” ông Horton nói. “Không cần phải tốn hàng tỉ USD xây đập thủy triều. Sử dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên trong nhiều trường hợp là lựa chọn tốt nhất.”