Bốn tháng sau khi Donald Trump khiến thế giới choáng váng, thị trường chao đảo bằng việc công bố hàng loạt mức thuế tại Vườn Hồng Nhà Trắng, các điều chỉnh mới công bố hôm thứ Năm đã tạo ra phản ứng nhẹ nhàng hơn từ giới đầu tư.

Tuy nhiên, với mức thuế trung bình 15%, thế giới vẫn đang đối mặt với các mức thuế cao nhất của Mỹ kể từ những năm 1930, cao gấp khoảng 6 lần so với một năm trước. Đợt áp thuế mới của Trump đặt mức sàn là 10%, và ít nhất 15% cho những nước có thặng dư thương mại với Mỹ.

Cho đến nay, kinh tế toàn cầu vẫn trụ vững tốt hơn kỳ vọng của nhiều nhà kinh tế sau làn sóng áp thuế đầu tiên của Trump. Việc gấp rút xuất khẩu để tránh mức thuế cao đã giúp nhiều nền kinh tế châu Á, làm giảm tác động tăng giá đối với người tiêu dùng Mỹ.

Nhưng điều đó có thể sắp thay đổi.

“Đối với phần còn lại của thế giới, đây là một cú sốc về cầu nghiêm trọng,” Raghuram Rajan, cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Ấn Độ, cựu Kinh tế trưởng IMF, hiện là giáo sư tại Trường Kinh doanh Booth thuộc Đại học Chicago, chia sẻ với Bloomberg TV. “Nhiều ngân hàng trung ương sẽ cân nhắc cắt giảm lãi suất khi kinh tế thế giới chững lại vì các mức thuế này.”

Các cuộc đàm phán kéo dài, được đánh dấu bằng những lời đe dọa trên mạng xã hội từ Trump nhằm vào cả đồng minh lẫn đối thủ, đã kết thúc với các mức thuế nhìn chung bằng hoặc thấp hơn so với ngày 2/4, thời điểm thị trường chứng khoán lao dốc, lợi suất trái phiếu tăng vọt. Tuy vậy, vẫn có vài cú sốc như mức thuế trừng phạt 39% đối với hàng nhập khẩu từ Thụy Sĩ, tăng lên 35% với một số mặt hàng Canada.

Thứ Sáu, cổ phiếu châu Á giảm 0,7%, chỉ số Stoxx 600 của châu Âu mất hơn 1%, hợp đồng tương lai S&P 500 giảm khoảng 1%. Tuy nhiên, mức giảm lần này nhẹ hơn nhiều so với sau đợt thuế ngày 2/4.

Dù các mức thuế mới mang lại phần nào sự rõ ràng cho nhà sản xuất, vẫn còn nhiều bất ổn. Trump dự kiến sẽ công bố thuế riêng với dược phẩm, chip bán dẫn, khoáng sản chiến lược, các sản phẩm công nghiệp chủ chốt khác trong vài tuần tới. Các tòa án Mỹ vẫn đang đánh giá tính hợp pháp của thuế “đáp trả”.

Theo mô hình của Fed, Bloomberg Economics ước tính mức tăng trung bình 12,8 điểm phần trăm kể từ khi Trump trở lại có thể khiến GDP Mỹ giảm 1,8%, giá lõi tăng 1,1% trong 2–3 năm tới.

Xuất khẩu phụ thuộc vào nhu cầu từ Mỹ cũng đối mặt rủi ro suy giảm.

Bloomberg Economics cho rằng Canada và Mexico, được thêm 90 ngày đàm phán, “có vị thế tốt” nhờ các ngoại lệ trong hiệp định USMCA. EU, Nhật Bản, Hàn Quốc với mức thuế 15% cũng không bị ảnh hưởng nặng như lo ngại.

Ngược lại, Thụy Sĩ bị ảnh hưởng nặng nề với mức thuế 39%. Đồng franc Thụy Sĩ đã giảm nhẹ.

Thông báo hôm thứ Năm không áp dụng cho Trung Quốc. Trump sẽ quyết định có kéo dài thỏa thuận đình chiến thương mại không sau cuộc đàm phán tại Stockholm tuần này. Một quan chức Trung Quốc cho biết hai bên đã đồng ý giữ mức thuế hiện tại như một phần của thỏa thuận ngừng leo thang sau khi Trung Quốc ngừng xuất khẩu nam châm đất hiếm để đáp trả các mức thuế ngày 2/4.

Bloomberg Economics sử dụng dữ liệu thương mại năm 2024 để tính toán, bao gồm tất cả các mức thuế công bố ngày 31/7, các thỏa thuận theo ngành với Hàn Quốc, Nhật Bản, EU trong lĩnh vực ô tô.

Trump cũng đưa vào điều khoản áp thuế bổ sung 40% với hàng hóa bị nghi ngờ “tránh thuế bằng trung chuyển”, nhắm vào Trung Quốc, nhưng thiếu chi tiết về cách xác định hành vi này.

“Điều này mang lại phần nào minh bạch, nhưng vẫn còn nhiều bất định với nhà sản xuất,” Jonathan Kearns, Kinh tế trưởng tại Challenger Ltd. ở Sydney, nhận định. “Chúng ta đã chứng kiến rất nhiều thay đổi trong chính sách thuế của Mỹ, có thể sẽ còn nữa. Các công ty sẽ dè chừng khi đầu tư, lập kế hoạch.”

Ông Kearns, cựu quan chức ngân hàng trung ương, cho rằng tác động tới người tiêu dùng Mỹ sẽ tăng lên trong các tháng tới.

Chính quyền Trump kỳ vọng chế độ thuế mới sẽ tăng nguồn thu, giảm thâm hụt thương mại, thúc đẩy các công ty mở nhà máy tại Mỹ, tất cả mà không gây lạm phát hay giảm cầu.

“Thương mại toàn cầu giờ đang được tổ chức theo các nguyên tắc công bằng, cân bằng, tất cả nhằm phục vụ cho an ninh kinh tế và quốc gia của các nước,” Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer viết. “Hệ thống mới sẽ giúp giảm thâm hụt, mang lại kết quả tốt hơn cho người lao động Mỹ, gia đình họ, cộng đồng.”

Tuy nhiên, kể từ cuộc họp báo tại Vườn Hồng vào tháng 4, Trump bị chỉ trích vì hứa quá nhiều trong các thỏa thuận thương mại, bao gồm lời hứa "90 thỏa thuận trong 90 ngày". Các nhà kinh tế cũng cảnh báo rằng các hộ gia đình Mỹ sẽ phải gánh chịu, tùy thuộc vào việc ai chịu chi phí, nhà xuất khẩu chấp nhận giảm lợi nhuận hay nhà nhập khẩu tại Mỹ.

Bài toán khó cho Fed

“Không giống với Chiến tranh thương mại lần 1, khi nhà xuất khẩu Trung Quốc, đồng nhân dân tệ gánh chịu phần lớn tác động, lần này do mức thuế áp dụng phổ quát từ 10% trở lên, sẽ có phần tác động rõ hơn tới người tiêu dùng Mỹ,” Selena Ling, nhà kinh tế tại Ngân hàng OCBC, Singapore, nhận định. “Điều này có thể khiến tình hình phức tạp hơn với Fed.”

Chủ tịch Fed Jerome Powell tuần này đã bác bỏ sức ép từ Nhà Trắng, bác các đề xuất giảm lãi suất từ hai quan chức, nói rằng ngân hàng trung ương cần tiếp tục cảnh giác với rủi ro lạm phát.

“Một kịch bản cơ sở hợp lý là tác động đến lạm phát chỉ là tạm thời, phản ánh một lần thay đổi trong mức giá, nhưng cũng có khả năng là tác động sẽ kéo dài hơn, và đó là một rủi ro cần được đánh giá, kiểm soát,” ông Powell nói hôm thứ Tư.

Cũng cần theo dõi xem liệu mức thuế mới của Mỹ có thúc đẩy các hàng rào thuế mới trên toàn cầu hay không. Dù EU đã áp thuế lên xe điện Trung Quốc, một số nước khác đang cân nhắc hành động tương tự, phần lớn vẫn chưa đi theo xu hướng bảo hộ của Trump.

“Dù chúng ta chưa hoàn toàn trở lại với ‘luật rừng’ trong thương mại toàn cầu, nhưng đã lùi lại một bước lớn theo hướng đó,” Stephen Olson, cựu đàm phán thương mại của Mỹ, hiện là chuyên gia tại Viện ISEAS Yusof Ishak nhận định.

“Đừng nghĩ đây là hồi kết,” ông nói thêm. “Trump xem đây là một show truyền hình thực tế kéo dài, sẽ còn nhiều thỏa thuận hoặc đợt tăng thuế tiếp theo gần như là chắc chắn.”

— Với sự hỗ trợ từ Jennifer A Dlouhy và Anup Roy