Cứ năm người trẻ thuộc lứa “Z” của Trung Quốc thì có một người không tìm được việc làm, một thực trạng được hy vọng sẽ là “chất xúc tác” thúc đẩy chính phủ nước này hành động quyết liệt hơn. Đến hiện tại, Bắc Kinh phát ngôn thì nhiều, nhưng chi thì chưa tương xứng, trong bối cảnh nền kinh tế nước này đang có dấu hiệu lao dốc sau khi có những tăng trưởng ngắn ngủi hậu “Zero Covid.”

Thế nan giải mang tên "Gen Z"

Xét tận cùng, ổn định xã hội luôn là mục tiêu lớn nhất của chính quyền Trung Quốc. Năm 2008, trong cơn khủng hoảng tài chính thế giới, Trung Quốc đã tung gói kích thích kinh tế bốn ngàn tỉ NDT (khoảng 558 tỉ đô la Mỹ) để tạo công ăn việc làm cho khoảng 20 triệu lao động di cư (những người từ nông thôn lên thành thị làm việc) vừa bị mất việc trước đó. Vào thời điểm đó, lao động mất việc và mâu thuẫn về tiền lương đã làm nổ ra hàng loạt cuộc biểu tình và bãi công, đặc biệt trong khu vực “vành đai sản xuất” phía Đông nước này.

Và câu hỏi “giá tỉ đô” là thực trạng thất nghiệp của người trẻ Trung Quốc đang tệ đến đâu? Nỗi thất vọng của “thế hệ Z” Trung Quốc có đang ở mức nguy hiểm?

Để trả lời, cây viết Shuli Ren của Bloomberg News ước tính tỉ lệ thất nghiệp thực tế tại Trung Quốc đang cao hơn mức công bố 21,3%. Trung Quốc đang có khoảng 96 triệu người sống và làm việc tại thành thị ở độ tuổi từ 16 đến 24 tuổi. Trong số này, chỉ 33 triệu người đang tìm kiếm việc làm.

Vậy hai phần ba số người còn lại đang làm gì? 48 triệu đang theo học tại các trường, 16 triệu còn lại không rõ hiện trạng. Vậy nếu tính cả số lượng người “NEET” - viết tắt của “không học hành, không việc làm, không được đào tạo nghề” - thì tỉ lệ thất nghiệp thực ở người trẻ Trung Quốc có thể lên đến 46,5%, theo tính toán của Zhang Dandan, giảng viên tại đại học Bắc Kinh, Trung Quốc.

Những người trẻ thất nghiệp chưa được thống kê

Tỉ lệ thất nghiệp thực tế trong người trẻ Trung Quốc có thể cao hơn số liệu được công bố

Nói cách khác, khoảng 22 triệu người trẻ (thay vì sáu triệu như số liệu của chính phủ) đang không có việc làm. Con số này tương đương với tỉ lệ thất nghiệp năm 2008, một điều chính quyền Trung Quốc cần phải lo ngại một cách nghiêm túc. Dĩ nhiên, những người trẻ hiện tại về bản chất khác xa những công nhân di cư thất nghiệp của năm 2008, vốn luôn sống trong cảnh “ráo mồ hôi là hết tiền” và phải lập tức về quê ngay khi mất việc làm. Rất nhiều người trẻ của năm 2023 được học hành đầy đủ (theo số liệu chính thức, 2/3 số người thất nghiệp đều có bằng đại học) và được bố mẹ hỗ trợ. Nỗi lo lắng về sinh kế của họ nhiều khả năng không cấp thiết và nguy cấp như những lao động di cư vừa nêu.

Trên thực tế, rất nhiều người trẻ đang chọn cách “nằm thẳng,” một trào lưu văn hóa mà nội các của ông Tập Cận Bình không ưng thuận. Những người trẻ này vẫn sống chung cùng cha mẹ, chi tiêu tằn tiện và khôn ngoan, và đang nghĩ xem họ sẽ làm gì tiếp theo. Trước thực tế thị trường lao động cạnh tranh khắc nghiệt, và lương không như ý, rất nhiều người trẻ tại Trung Quốc hiện đang trì hoãn việc tiếp tục tham gia thị trường lao động nước này. Hiện số người tự nguyện nghỉ việc chiếm đến 68% tỉ lệ thất nghiệp ở người trẻ, so với chỉ 37% ở nhóm người từ 35 đến 59, theo niên giám thống kê lao động 2021 của chính phủ Trung Quốc.

Năm ngoái (2022), khoảng 20% số sinh viên tốt nghiệp từ các chuyên ngành dịch vụ công nghệ thông tin và tài chính, nhưng những mảng này chỉ chiếm khoảng 6% trong tổng số người lao động, theo ước tính của ngân hàng Barclays. Não trạng của lớp người trẻ này rất khác với những lao động di cư, những người vốn sẵn sàng làm bất cứ công việc gì, từ sản xuất hàng hóa đến xây dựng nhà cửa.

Và chúng ta có thể nhìn thấy những người trẻ như vậy ở khắp mọi nơi, ngay cả ở Hong Kong. Họ sống tằn tiện, có mặt ở thành phố tại những quán cà phê chuỗi thời thượng, chụp ảnh đăng Instagram trước khi quay trở lại đại lục nơi có giá chỗ ở rẻ hơn. Họ xem trọng trải nghiệm hơn hành vi mua sắm. 

Hiện tại, đa số họ đang “án binh bất động” để chờ thị trường việc làm biến chuyển tích cực hơn, và họ vui vì Zero Covid đã kết thúc, đồng nghĩa họ đã có thể di chuyển trở lại.

Tóm lại, 20 triệu người trẻ có ăn học đang không có việc làm là nguồn gây bất ổn xã hội tiềm năng. Đến giờ, Bắc Kinh đã cố gắng đưa ra vài giải pháp, chẳng hạn đề xuất việc làm tại chỗ như chăm sóc người già hoặc trông trẻ, cũng như giới thiệu những việc làm ở những khu vực nông thôn hẻo lánh. 

Tình trạng thất nghiệp ngày một tăng của người trẻ Trung Quốc có thể nhìn theo hai hướng. Thứ nhất, họ, thuộc “thế hệ Z” không có cùng mức độ lo lắng xã hội như những lao động di cư năm 2008, vì họ vẫn có thức ăn, chốn ở, và thậm chí tiền túi cung ứng bởi cha mẹ mình, nên họ không có nhiều động lực biểu tình hoặc bãi công. Mặt khác, họ “kén cá chọn canh” hơn trong vấn đề việc làm. Nên giải quyết bài toán lao động đối với lớp người này đòi hỏi nhiều sự sáng tạo hơn là tung ra một gói kích thích kinh tế nào đó (chẳng hạn chi tiền xây thêm cơ sở hạ tầng).