Phòng cháy hơn chữa cháy ở một thành phố Mỹ

C

ây bách xù (juniper) là một kỳ tích về mặt sinh thái. Chúng có thể sống hàng ngàn năm và đã tồn tại ở vùng Boulder, Colorado khoảng 40 triệu năm. Các loài chim làm tổ trên chúng, ăn quả của chúng, tương tự lũ thỏ, gấu trúc Mỹ và sói hoang. Cáo rừng thường trú ngụ dưới tán cây bách xù trong mỗi chuyến săn mồi, tương tự bọn nhím cũng thích ngủ ở đó. Về mặt cảnh quan, người ta cũng yêu thích cây bách xù. Chúng vừa đủ dày để bảo vệ riêng tư mà còn có khả năng chống hạn tốt, vì lá bách xù với lớp dầu bên trên giống san hô hơn là các loài cây lá kim.

Tuy nhiên, đã đến lúc loại bỏ chúng.

Tất cả đặc điểm giúp cây bách xù cứng rắn, vững chãi cũng khiến chúng trở thành mối nguy về kinh tế và an toàn trong một thế giới đang nóng lên. Khi bén lửa, cây bách xù không chỉ cháy mà còn nổ được, khi bắn ra vô vàn vụn lửa có thể bay xa nhiều dặm khi gặp gió mạnh. “Chúng tôi gọi chúng là xăng xanh,” Steve Orr, chuyên gia giảm thiểu rủi ro cộng đồng thuộc đội Cứu hỏa Boulder, nói. “Chúng đơn giản là bãi lửa trại hoàn hảo.”

Loài cây bách xù phủ khắp Canada, nhưng những nhánh, rễ dày đặc của chúng lại kéo dài tận về phương Nam ở những khu vực đồi núi của miền Tây nước Mỹ và sinh trưởng đặc biệt mạnh mẽ tại Boulder, một thị trấn nằm gần dãy Rocky cách Denver 40 phút về phía Tây Bắc. Vào thời điểm bài viết này được thực hiện, Boulder đang đẩy mạnh một chính sách mới: Tiễu trừ cây bách xù. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng nguy cơ cháy rừng ở miền Tây nước Mỹ, hàng ngàn cộng đồng đang phải vận dụng các biện pháp có phần cực đoan và tốn kém, với hy vọng tránh được những vụ cháy thảm khốc. Năm ngoái, Boulder tăng chi tiêu cho công tác chống chọi biến đổi khí hậu từ bốn lên 6,5 triệu đô la Mỹ một năm – tương đương gần 2% ngân sách hoạt động của thành phố, trong đó một phần tư dành cho giảm thiểu nguy cơ cháy rừng.

Nỗi lo của thành phố Boulder bắt nguồn từ ngày 30.12.2021, khi vụ cháy Marshall (có mức độ tàn phá khốc liệt nhất lịch sử toàn bang Colorado) bùng phát. Mùa Xuân năm đó mưa nhiều, giúp cỏ dại và cây cối mọc um tùm và dày đặc trước khi lâm vào cảnh vắng mưa gần sáu tháng trời. Thông thường, tuyết sẽ dập tắt các vụ cháy vào cuối Thu, nhưng năm đó cũng không có tuyết nốt.

Khi vụ cháy Marshall được khống chế xong sau sáu ngày, nó đã kịp thiêu rụi hơn 2.400 héc ta rừng cùng 1.084 ngôi nhà, hầu hết nằm ở hạt Boulder, ở Đông Nam rìa thành phố cùng tên. Cùng giai đoạn đó, thành phố ngập trong 500 yêu cầu đánh giá nhà: Là những biên bản chi tiết về những gì người dân địa phương có thể làm để giảm thiểu nguy cơ cháy, chẳng hạn dọn máng xối hoặc chặt bỏ cây cối gần các tòa nhà và hàng rào.

“Chúng tôi đã nói về chủ đề này hằng bao thập niên qua rồi,” Brian Oliver, trưởng ban Phòng cháy hoang dã thuộc sở Cứu hỏa Boulder, cho biết, “rồi sau một đêm người ta mới đủ lo lắng để hỏi liệu nguy cơ đó có thể xảy ra ở đây không?”

Alisa Koenigsberg gần đây vừa hoàn thành việc xây lại ngôi nhà của mình, vốn bị thiêu rụi trong vụ cháy Marshall. “Cả cộng đồng đang bị PTSD (rối loạn căng thẳng hậu sang chấn),” cô nói. “Vào những ngày gió mạnh, sự căng thẳng của chúng tôi lên tới đỉnh điểm.”

Ngoài loại bỏ cây bách xù, các nhóm cứu hỏa còn đốt sạch các không gian mở bất cứ khi nào có thể, giảm thiểu diện tích cây chết khô và những tán rừng sinh sôi vô tổ chức trong suốt nhiều thập niên qua. Cùng lúc đó, mối nguy từ lửa này đang thúc đẩy một ngành kinh doanh nhỏ về dịch vụ giảm thiểu cháy rừng (cả truyền thống lẫn thử nghiệm), chuyên phục vụ khách hàng giàu có đang tìm kiếm giải pháp chống cháy rừng mới mẻ.

Chính phủ liên bang Mỹ ước tính đang có khoảng 72 ngàn cộng đồng tiếp giáp với các cánh đồng và khu rừng có nguy cơ cháy, gọi đây là “giao diện hoang dã trong đô thị” (wildland-urban interface). Rất nhiều thị trấn trong số này đang ra sức cập nhật các kế hoạch giảm thiểu cháy rừng đã có từ nhiều thập niên trước.

SWCA, một hãng tư vấn quốc tế về môi trường, đang giúp cập nhật kế hoạch Bảo vệ cộng đồng khỏi cháy rừng của Boulder, một bộ tài liệu dày hơn 100 trang dành cho quan chức và cư dân. Trong suốt 43 năm hoạt động, công ty đã thực hiện khoảng 100 chương trình như vậy, hiện họ đang làm 10 chương trình.

“Không chỉ là miền Tây nước Mỹ nữa đâu,” Amato, một chuyên gia hoạch định kế hoạch cháy rừng của SWCA, cho biết. “Chúng tôi đang nhận được các cuộc gọi từ Maine, Pennsylvania, khu bán đảo Thượng Michigan.”

Khi nói đến cây cối, Boulder xưa nay luôn là nơi yêu cây hơn là đốn bỏ cây. Thành phố này luôn thu hút giới yêu môn leo núi, trượt tuyết và đạp xe, những người đã xây dựng cuộc sống của họ quanh những môn vận động ngoài trời. Vào năm 2007, thành phố đã áp dụng thuế carbon đầu tiên trên toàn nước Mỹ, và ở đại học Naropa địa phương có chương trình thạc sĩ về tâm lý học môi trường (ecopsychology).

Tất cả những điều biến Boulder thành thiên đường cho người yêu thiên nhiên cũng làm thành phố này thành điểm đến lý tưởng cho giới “tị nạn” công nghệ và người giàu có: Không gian mở miên man, núi rừng nguyên sinh và mật độ dân cư thưa thớt. Google có khoảng 1.500 nhân viên trong khu vực, họ chi tiêu tại các nhà hàng thuộc sở hữu của Kimbal Musk, anh trai Elon Musk.

Thu nhập hộ gia đình trung bình tại hạt Boulder đã tăng lên 97 ngàn đô la, cao hơn gần ⅓ toàn quốc. Giá trị bất động sản ở đây cũng tăng vọt: Năm năm qua, giá nhà đã tăng trung bình 39%, theo Fed. Giá niêm yết trung bình trên Zillow là 1,24 triệu đô la.

Hiện các nỗ lực giảm thiểu cháy rừng không hề gặp phải sự phản kháng nào (điều có thể đã xảy ra cách đây một thập niên). Giá nhà và nỗi lo cháy luôn song hành cùng nhau, vì người dân phải cân nhắc chi phí bảo hiểm cho không chỉ ngôi nhà của họ mà còn cả chi phí xây lại (nếu bị cháy). Nhưng tiền không thì chưa đủ, công tác chuẩn bị còn cần lòng cam kết lẫn thời gian. Ryan O’Malley và Maya Ward-Karet sở hữu hơn 14 héc ta đất, cách trung tâm thành phố Boulder 12 phút lái xe là minh chứng cho thấy việc giảm thiểu cháy rừng đòi hỏi công sức lao động nhiều đến mức nào.

Ngôi nhà gỗ của hai vợ chồng, do họ tự tay xây, nằm trên một ngọn đồi đã được phát quang sạch sẽ, phía trên hẻm núi dốc với các rặng cây hoàn toàn không có cây chết khô. Rải rác khắp nơi là hàng trăm gốc cây nhỏ, minh chứng cho mức độ dày đặc của mật độ cây cối trước kia.

O’Malley dành hầu hết quỹ thời gian trong ngày để chăm đất: Chặt nhánh, tỉa cành, kéo rễ, nâng gốc, đốn hạ và đốt bỏ. Ông làm việc này gần sáu năm trời và mới chỉ bắt đầu cảm thấy mình đang nhìn thấy thành quả hữu hình.

“Đây thật sự là việc cả đời, nó không bao giờ hết,” ông nói. Boulder bắt đầu phát động chiến dịch chặt bỏ cây bách xù cách đây khoảng một năm và vào tháng Năm, họ bắt đầu cắt tỉa những rặng cây quanh rìa các không gian mở của thành phố. Các quan chức lập một lịch trình quyết liệt trong việc đốt bỏ có kế hoạch và thuê một đội nhóm đánh giá nguy cơ cháy cho các ngôi nhà và doanh nghiệp trong thành phố. Làm xong một lượt, họ lại bắt đầu lại từ đầu.

Nguy cơ cháy rừng cũng giúp nuôi dưỡng tinh thần doanh chủ trong khối tư nhân, tạo ra các giải pháp thay thế cho chặt và đốt đơn thuần. Jacob Austin là sinh viên năm cuối tại đại học Colorado, phân khu học xá Boulder vào thời điểm bùng phát vụ cháy Marshall. Theo đó, sáng kiến Chống cháy Flatiron (Flatiron Fire Defense) của anh được phát triển từ một bài tập cho lớp kinh doanh. Năm  nay, đội nhóm của anh sẽ cung ứng dịch vụ giảm thiểu nguy cơ cháy cho khoảng 100 ngôi nhà ở Boulder, giúp thực hiện nhiều khuyến nghị từ chính quyền thành phố gồm loại bỏ cây cối, trải sỏi làm các lớp đệm ngăn cháy, lắp đặt tấm ốp kim loại và bảo vệ lỗ thông gió cùng máng xối. Một gói dịch vụ như vậy từ Flatiron có giá trung bình 2.500 đô la.

Tom Pietrykowski, một nhà hóa học sở hữu hai ngôi nhà ở phía Tây Boulder, đang trong danh sách khách hàng chờ dùng gói Ember Defense của Flatiron, một mạng lưới vòi phun tưới nước và bọt lên ngôi nhà nếu có đám cháy tiến gần. Mỗi lần triển khai sẽ tiêu tốn từ 25 ngàn đến 50 ngàn đô la, cộng thêm phí định kỳ hằng năm.

Hầu hết các ngôi nhà bị cháy rừng thiêu rụi không phải do ngọn lửa chính, mà bởi các tia lửa nhỏ. Máng xối, chân tường và lỗ thông hơi trên nóc và mái hiên là những điểm đặc biệt dễ bắt lửa: “Những gì bạn có thể làm trong 1,5m quanh nhà có thể cứu tài sản của bạn,” Amato, nhà tư vấn môi trường cho biết.

Theo tính toán của Flatiron, nếu tất cả thứ này được nhúng ướt từ đầu, các tia lửa sẽ không tìm được điểm bám. “Chắc chắn bạn không mất gì cả,” Pietrykowski nói. “Nếu nóc và mái hiên nhà bạn được làm ướt trước, bạn sẽ có thêm một cơ hội (cứu tài sản).”

Trong lúc đó, Zach Hedstrom lại có giải pháp tự nhiên hơn. Anh thành lập Boulder Mushroom (Boulder Nấm) vào năm 2020 để bán nấm thực phẩm cho các nhà hàng, nhưng vụ cháy Marshall đã khiến anh thay đổi kế hoạch kinh doanh của mình một năm sau đó. “Khoảnh khắc bừng sáng trong tôi là nhận ra cách thiên nhiên tự nó giải quyết đống cây chết khô,” Hedstrom nói. “Có hai cách: Lửa và nấm.”

Anh bắt đầu dùng mycelium, một loại nấm bén rễ sâu rộng để xử lý dăm gỗ. Trên khắp sinh khối, nấm lan ra, sinh sôi nảy nở như một mạng nhện dày đặc, hút ẩm sau đó từ từ giải phóng lại chính nó. “Bạn có thể xem nó như một dạng bọt biển sinh học,” anh nói. Dăm gỗ đã qua xử lý bằng nấm giữ được độ ẩm nhiều gấp bốn lần bình thường và phân hủy trong chưa đầy hai năm thay vì khoảng 50 năm trong môi trường khô hạn của Boulder.

Trong một nhà kho nhỏ nằm ở phía Bắc thành phố, Hedstrom đang nấu các thùng lớn chứa nấm mycelium (anh gọi là “súp nấm”) để dùng phun lên dăm gỗ, lý tưởng nhất là tại một điểm phân phối giữa thành phố để chủ nhà đến mua đổ đầy xe tải về phun khắp nhà họ. Nếu đủ mưa, các dăm gỗ sẽ mọc ra nấm ăn được – một hệ quả không ngờ.

Giải pháp này vẫn trong giai đoạn thử nghiệm. Hedstrom đang bận cố gắng xác định chủng nấm nào hoạt động tốt nhất trên loại gỗ nào. Nhưng giới quan chức chính quyền vẫn rất lạc quan: Họ cấp Hedstrom khoản tài trợ 100 ngàn đô la để mở rộng quy mô hoạt động nghiên cứu nấm.

Tuy nhiên, tất cả nỗ lực này, từ các cấp chính quyền, các chủ hộ gia đình cho đến các doanh nhân trẻ như Austin và Hedstrom có thể vẫn chỉ là giải pháp tình thế trong một điều kiện môi trường đang vô cùng nóng và khô. Suốt tám năm qua, các đám cháy rừng đã thiêu rụi hơn bốn triệu héc ta rừng, mỗi năm ba lần – là ngưỡng chưa từng có tiền lệ suốt ba thập niên trước đó, theo trung tâm Phòng cháy rừng liên ngành quốc gia. Brett KenCairn, cố vấn chính sách cao cấp cho chính quyền thành phố về vấn đề khí hậu, cho biết dựa trên những nghiên cứu chuẩn nhất, nguy cơ cháy rừng ở Boulder sẽ tăng sáu lần trong những năm tới.

Dù Oliver (thuộc đội cứu hỏa Boulder) nói trung tâm đô thị của thành phố cuối cùng cũng đang “khá ổn” sau các biện pháp giảm thiểu cháy, nhưng những khu rừng rộng lớn lan rộng đến tận các ngọn núi phía Tây lại là câu chuyện khác. Suốt gần 100 năm qua, phản ứng chính thống với cháy rừng là làm sao dập tắt nó nhanh nhất có thể. Kết cục là theo các quan chức, các cánh rừng dày đặc gấp 10 đến 100 lần mức cần thiết.

Trên khu đất rộng lớn của mình, ông O’Malley đang lắp đặt một máy băm gỗ lên thanh ray của một máy thổi tuyết đã được tháo rời. Ông quan ngại về khu rừng quốc gia dày đặc ở phía Tây. Lực lượng kiểm lâm Mỹ và những người hàng xóm sống ở phía đó không siêng năng như ông và ông còn rất nhiều việc phải làm. “Lửa đang đến. Chúng tôi biết điều đó,” ông nói. “Có thể là mai, có thể là vài năm nữa. Tôi chỉ mong nó không đến trước khi tôi làm xong phần lớn công việc này.”