Một trong những trở ngại để hiểu thế giới là nỗi ám ảnh của chúng ta với tư duy kiểu thể thao: Ai đang thắng và ai đang phải đuổi bắt? Điều này từ lâu đã đúng với chính trị — chúng ta tập trung một cách ám ảnh vào cuộc đua tới Nhà Trắng trong khi phớt lờ núi nợ công có thể khiến toàn bộ hệ thống sụp đổ. Kiểu tư duy đấy cũng đang trở thành sự thật trong kinh doanh. Chúng ta có xu hướng nhìn vào cuộc đua giành vị trí số một mà không suy nghĩ rộng hơn về ý nghĩa của việc dẫn đầu, trong ngành này hay trong lĩnh vực hẹp kia.

Nếu nhìn qua lăng kính thể thao kiểu này, bức tranh đổi mới rất đơn giản. Mỹ vẫn đi trước rất xa. Mỹ là nơi diễn ra gần như mọi công nghệ đột phá định nghĩa kỷ nguyên hiện tại (AI, điện thoại thông minh, mạng xã hội), cũng như mọi công nghệ đột phá đã định nghĩa kỷ nguyên vừa qua (máy tính cá nhân, internet, chất bán dẫn). Ba trong số những công ty AI quan trọng nhất thế giới — OpenAI, Anthropic và Databricks — có trụ sở cách nhau chỉ hơn ba cây số ở San Francisco. Nvidia thống trị thị trường chip cao cấp đến mức một nhà bình luận nhận xét rằng “có một cuộc chiến đang diễn ra trong lĩnh vực AI ngoài kia, và Nvidia là nhà cung cấp vũ khí duy nhất.”

Tuy nhiên, Trung Quốc đang bám sát gót Mỹ — và trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như giám sát và tên lửa siêu thanh, họ đang dẫn trước. Nghiên cứu được trích dẫn nhiều nhất về AI, ResNet, là của bốn học giả Trung Quốc chưa từng học tập ở nước ngoài. Hơn 1.300 công ty nước ngoài đã mở phòng thí nghiệm nghiên cứu khoa học tiên tiến ở Trung Quốc để khai thác nguồn lực nhân tài đang lớn mạnh của nước này. Còn châu Âu thì sao? Tổng giá trị của tất cả các công ty công nghệ trên lục địa già thấp hơn nhiều so với giá trị của chỉ một công ty Mỹ, Microsoft.

Nhưng nếu chúng ta không chỉ tư duy theo lối thể thao thì sẽ thế nào? Cuốn sách mới của Mehran Gul thuộc diễn đàn Kinh tế Thế giới, The New Geography of Innovation (Địa lý mới của cách tân), cho thấy bức tranh thú vị hơn nhiều. Thực tế là đang diễn ra rất nhiều cuộc đua đổi mới khác nhau với điểm đến khác nhau và thước đo thành công khác nhau. Mỹ có thể giỏi đổi mới đột phá trong lĩnh vực tư nhân. Nhưng còn đổi mới tích tụ trong khu vực công thì sao? Đưa vào các thước đo khác nhau, bạn sẽ nhận được kết quả khác nhau.

Nếu bạn tập trung vào phổ biến ý tưởng mới thay vì phát minh ra chúng, Trung Quốc có lẽ đi trước Mỹ rất xa. Trung Quốc được ghi nhận rất rõ ràng xuất sắc trong vai trò người đi theo nhanh nhờ kết hợp giữa năng lực kỹ thuật và tinh thần làm việc. Trung Quốc có số km đường sắt cao tốc gấp đôi bất kỳ quốc gia nào. Công ty BYD đã bán gần 607.000 xe điện trong quý hai năm nay so với 384.000 của Tesla. Công ty SZ DJI Technology bán nhiều máy bay không người lái thương mại hơn tất cả những công ty khác cộng lại.

Nhưng ngày nay, đất nước đấy đang làm một chuyện còn thú vị hơn nữa — đưa những ý tưởng đã có trong phòng thí nghiệm vào thương mại hóa trước bất kỳ ai. Bắc Kinh và Thượng Hải có hàng trăm xe taxi không người lái chạy trên đường phố. Các công ty khổng lồ như Alibaba và Baidu phải được hiểu tốt nhất là những cỗ máy đổi mới và thực thi. Nếu Mỹ vẫn dẫn đầu thế giới trong phát minh ra tương lai, thì Trung Quốc dẫn đầu trong việc biến nó thành hiện thực.

Nhưng nếu tập trung vào khu vực công thay vì khu vực tư nhân, một nhà vô địch đổi mới khác sẽ xuất hiện: Singapore. Hầu hết các quốc gia đều coi mình là người chiến thắng trong cuộc đua cải cách chính phủ nếu họ có thể số hóa các chức năng chính phủ thông thường. Chính phủ Singapore thực hiện tất cả các tương tác với công dân trực tuyến, nhưng còn tiến xa hơn thế. Họ sử dụng cảm biến trên đường phố để giám sát và điều chỉnh luồng giao thông, máy bay không người lái để khảo sát các khu vực bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh và cảm biến chuyển động trong nhà ở công cộng để theo dõi sức khỏe người cao tuổi.

Chính phủ Singapore có một bộ não tập thể — tổ công tác Chính phủ Kỹ thuật số và Quốc gia Thông minh (SNDGG) — thu hút những công dân ưu tú nhất nước và tự coi họ là Google của khu vực công. Nếu hầu hết các quốc gia ký hợp đồng với khu vực tư nhân để thực hiện các hoạt động công nghệ cao, Singapore giữ các hợp đồng đó lại cho khu vực công, để phát triển những năng lực độc đáo; nếu hầu hết các chính phủ chơi trò đuổi bắt, SNDGG đóng vai trò người thiết lập tốc độ cuộc chơi. Người Mỹ, vốn ám ảnh với khu vực tư nhân, dễ coi sự xuất sắc của Singapore trong quản trị nhà nước chỉ là một màn phụ trong cuộc đua đổi mới đích thực. Nhưng khi lý thuyết gia chính trị vĩ đại Thomas Hobbes tự hỏi điều gì đã ngăn cuộc sống trở nên cô độc, nghèo khó, tồi tệ, tàn bạo và ngắn ngủi, ông trả lời rằng đó là nhà nước, hay Leviathan, chứ không phải Công ty Đông Ấn.

Gul thậm chí còn nói đôi lời về lục địa đang ngày càng bị coi là đã tụt hậu: châu Âu. Nước Đức xuất sắc trong hoạt động đổi mới sáng tạo “sâu” hoặc “có tính tích tụ”: Sức mạnh của họ nằm ở các công ty tầm trung — những mittelstand lừng lẫy — vốn sản xuất ra các sản phẩm chuyên biệt cao và tập trung toàn bộ năng lượng vào đảm bảo đó là những sản phẩm tốt nhất thế giới. Những công ty này, thường ẩn mình trong các thị trấn nhỏ, tập trung vào sự xuất sắc trong kỹ thuật đến mức ít có thời gian cho hoạt động PR: Herrenknecht chắc chắn là công ty đào hầm ấn tượng nhất thế giới, nhưng hầu như không được biết đến nếu so với, nói ví dụ, công ty được đặt tên rất thông minh của Elon Musk, The Boring Company (Công ty Chán ngắt).

Thụy Sĩ, nơi Gul sống, kết hợp nhiệt tình tương tự về các công ty mittelstand với tài năng thiên bẩm cho các dự án công lớn như hệ thống đường sắt Thụy Sĩ, chắc chắn là một trong những kỳ quan của thế giới, máy Va chạm hạt lớn (Large Hadron Collider), và CERN (tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân châu Âu). Do CERN, trang web đầu tiên trên thế giới không phải là một trang .com hay .net mà là .ch, viết tắt của Confederatio Helvetica, tên Latin của Thụy Sĩ.

Liệu trường hợp châu Âu có thể mở rộng hơn nữa ra ngoài một vài lĩnh vực xuất sắc đơn lẻ không? Lập luận kinh điển cho mô hình châu Âu là nó bền vững hơn nhiều so với mô hình Mỹ — rằng nó chú ý đến những thứ như tính bền vững và chất lượng cuộc sống, chứ không chỉ là những khoản lợi nhuận tỉ đô. Đi đầu thế giới trong lĩnh vực AI thì ích gì nếu AI đó được sử dụng để bán nhiều thức ăn cho mèo hơn hay nhận được nhiều lượt nhấp chuột hơn cho các video về mèo? Một số câu hỏi này thậm chí còn bắt đầu gây khó chịu cho những người ở ngay trung tâm của lĩnh vực công nghệ Mỹ: Một cuốn sách gần đây của Alex Karp, CEO của Palantir, và Nicholas Zamiska, cố vấn pháp lý của công ty, The Technological Republic (Nền cộng hòa công nghệ), lập luận rằng cỗ máy đổi mới của Mỹ đã tập trung quá nhiều vào những thứ phù phiếm như các ứng dụng giao hàng và chưa đủ vào những ý tưởng lớn sẽ thay đổi xã hội.

Vấn đề với cách tiếp cận đặt văn minh lên hàng đầu của châu Âu không phải là quá trình thai nghén không tốt, mà là thất bại của châu Âu trong việc tạo ra các công ty thay đổi thế giới hiện thân cho các giá trị của họ. Thất bại đó đồng nghĩa châu Âu không được coi trọng trên trường thế giới. Gul chắc chắn đúng khi cho rằng chúng ta cần đo lường đổi mới dựa trên nhiều thước đo khác nhau, chứ không chỉ giá trị vốn hóa thị trường. Nhưng đôi khi bạn phải được coi là người chiến thắng trên thị trường toàn cầu để có bất kỳ ảnh hưởng thực sự nào.