Vào năm 2019, khi chính quyền Trump đưa Huawei Technologies vào danh sách đen, hầu hết doanh nghiệp Mỹ lập tức cắt đứt quan hệ với tập đoàn công nghệ Trung Quốc, một trong những hãng sản xuất điện thoại thông minh lớn nhất thế giới ở thời điểm đó. 

Một ngoại lệ đáng chú ý là Seagate Technology, nhà sản xuất ổ đĩa cứng hàng đầu. Suốt nhiều năm, Seagate vẫn tiếp tục xuất khẩu sang Huawei, và đã bán khoảng 7,4 triệu ổ đĩa trị giá hơn một tỉ đô la Mỹ cho hãng này.

Vào tháng 4.2023, bộ Thương mại Mỹ tuyên bố Seagate đã đồng ý trả khoản tiền phạt lớn nhất trong lịch sử với một công ty Mỹ nhằm dàn xếp cáo buộc vi phạm lệnh hạn chế xuất khẩu. Khoản tiền phạt 300 triệu đô la Mỹ là dấu hiệu cho thấy tầm quan trọng ngày càng lớn của những lệnh cấm xuất khẩu trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Và đây luôn là trọng tâm then chốt trong phản ứng của chính quyền Biden với cuộc chiến Ukraine của Nga, cũng như nỗ lực gây sức ép lên Trung Quốc.

"Danh sách đen" của bộ Thương mại Mỹ là một loạt cá nhân và tổ chức mà các doanh nghiệp Mỹ không được phép xuất khẩu công nghệ sang nếu không được phép. Trong quá khứ, danh sách này gồm các nhà khoa học và công ty bình phong nước ngoài, được sử dụng nhằm ngăn chặn hoạt động bán hàng cho các nhóm khủng bố.

Những năm gần đây, danh sách này đã mở rộng bao gồm hơn 600 pháp nhân Trung Quốc, bao gồm những công ty lớn như hãng sản xuất máy chủ vi tính Inspur Group và sản xuất chip Semiconductor Manufacturing International.

Sau khi Mỹ bắn hạ một khí cầu của Trung Quốc vào tháng 2.2023, danh sách có thêm sáu công ty Trung Quốc được cho là liên quan tới chương trình khí cầu do thám của quốc gia châu Á.

Chính quyền Biden đã phát đi tín hiệu rằng những hãng nào tìm cách né tránh các lệnh cấm sẽ phải đón nhận hậu quả. Cục Công nghiệp và An ninh (BIS), cơ quan của bộ Thương mại phụ trách danh sách này, đã công bố nhiều khoản phạt trong năm nay với các công ty cung cấp công nghệ cho Nga.

Ngày 16.5.2023, chính quyền Biden cũng tuyên bố những vụ bắt giữ đầu tiên từ hoạt động của cơ quan mới được thành lập gần đây: Lực lượng Đặc nhiệm Công nghệ Đột phá. Trong số những người bị bắt có một người đàn ông mà chính quyền cáo buộc ăn cắp công nghệ quân sự với hy vọng tiếp thị cho các khách hàng Trung Quốc, và hai người quốc tịch Nga sống ở Florida bị cáo buộc bán bộ phận máy bay cho các doanh nghiệp Nga đang bị trừng phạt. 

"Chủ đạo đang là những biện pháp kiểm soát xuất khẩu," Matthew Axelrod, trợ lý bộ trưởng bộ Thương mại phụ trách thực thi luật pháp xuất khẩu, phát biểu tại một hội thảo an ninh quốc gia ở Washington ngày 17.5.2023.

Khi sự chuyển dịch bắt đầu với những biểu hiện ngày một hung hãn hơn dưới thời Trump, chính sách hạn chế xuất khẩu vẫn được duy trì dưới thời Biden, như trung tâm trong chính sách đối ngoại của Mỹ với Nga.

Từ khi Nga phát động chiến tranh với Ukraine, số lượng pháp nhân Nga trong "danh sách đen" tăng lên tổng cộng gần 900 cái tên. Mỹ cũng phối hợp với khoảng 40 quốc gia đồng minh để siết chặt hơn nữa những biện pháp kiểm soát xuất khẩu hiện có, khiến Nga khó chuyển sang những nhà cung ứng khác hơn.

Kể từ khi cuộc chiến nổ ra tới tháng 3.2023, tổng lượng hàng hóa vận chuyển từ Mỹ sang Nga đã giảm khoảng 90% về giá trị. Nhưng thực tế những gì đang diễn ra cho thấy sự khó khăn của việc ngăn chặn dòng chảy thương mại. Chẳng hạn, những vi xử lý, phụ tùng máy bay, và các hàng hóa công nghệ cao trị giá hàng triệu đô la Mỹ với đến được Nga, khi các doanh nghiệp tìm cách "lách" lệnh cấm xuất khẩu, thường là tuồn hàng cho một bên thứ ba như Kazakhstan hay Kyrgyzstan.

Nỗ lực kiểm soát xuất khẩu với Trung Quốc thậm chí còn tỏ ra khó khăn hơn. Vào năm 2021, trước thời điểm hiệu lực của các biện pháp kiểm soát, Mỹ xuất khẩu lượng hàng hóa trị giá 6,4 tỉ đô la Mỹ vào Nga so với 154 tỉ đô la Mỹ xuất khẩu vào Trung Quốc. Rất nhiều doanh nghiệp Mỹ xem Trung Quốc như thị trường sống còn. Và các công ty Mỹ có thể gặp bất lợi nếu Trung Quốc trả đũa bằng cách đưa ra những quy định siết chặt từ phía họ, chẳng hạn vào ngày 21.5.2023, Trung Quốc cảnh báo những đơn vị đang vận hành các hạ tầng then chốt rằng việc mua vi xử lý của Micron Technologies (Mỹ) sẽ "gây ra nguy cơ an ninh nghiêm trọng."

Một rủi ro khác: Quy định càng phức tạp, bản thân chính quyền càng khó thực thi, nhất là với những công nghệ ứng dụng cho cả quân sự lẫn dân sự (thương mại). "Tình hình trở nên khó khăn trong địa hạt hàng hóa song dụng (dual-use) và hàng hóa thương phẩm," Martin Chorzempa, thành viên cấp cao tại viện Kinh tế quốc tế Peterson ở Washington cho biết. "Xin dẫn lại lời của Frederick Đại đế: 'Kẻ nào muốn bảo vệ mọi thứ sẽ không bảo vệ được thứ gì sất.'"

Những nhân vật "diều hâu" như Michael McCaul, chủ tịch ủy ban Đối ngoại của Hạ viện, thuộc đảng Cộng hòa, muốn chính quyền phải mạnh tay hơn nữa. Ông cho rằng các giấy phép xuất khẩu hàng hóa trị giá 23 tỉ đô la Mỹ mà BIS đã cấp cho các doanh nghiệp Mỹ được bán hàng cho Trung Quốc trong "danh sách đen" riêng trong quý I.2022 cho thấy chính quyền còn quá nương tay.

Năm 2022, một số Hạ nghị sĩ, người của đảng Cộng hòa, đã giới thiệu một dự luật đòi chuyển trách nhiệm xuất khẩu từ bộ Thương mại sang bộ Quốc phòng, điều họ cho là sẽ "quyết liệt" hơn. Dẫu vậy, vẫn còn đó tranh luận về việc các biện pháp kiểm soát xuất khẩu có hiệu quả hay không, hay thậm chí mục đích chính xác của các biện pháp này là gì. Mỹ đang hy vọng ngăn Trung Quốc phát triển những công nghệ mà Mỹ (cùng đồng minh) đang có? Hay đơn giản Mỹ chỉ đang cố trì hoãn điều đó càng lâu càng tốt?

Cordell Hull, từng lãnh đạo BIS dưới thời Trump, cho biết tuy kiểm soát xuất khẩu có thể làm chậm những bước tiến công nghệ của Trung Quốc, việc ngăn nước này tự phát triển năng lực của chính họ trong mọi lĩnh vực là điều bất khả thi. Theo thời gian, bằng cách tự nghiên cứu, nước này nhiều khả năng sẽ có công nghệ sánh ngang với những gì đang được xem là hiện đại nhất ở Mỹ.

"Ví dụ như điện thoại di động của sáu năm trước so với ngày hôm nay," ông nói. "Công nghệ sẽ luôn tìm cách tiến về phía trước."

- Hỗ trợ đưa tin bởi Daniel Flatley