Để giảm phụ thuộc vào nhựa, chúng ta có thể bắt đầu từ thứ rất nhỏ bé: Chai nước tương hình con cá.

Trong tuần qua, ở hai nơi khác nhau trên thế giới, người ta đã chứng kiến hai ví dụ về việc chúng ta thất bại trong xử lý vấn đề nhựa. Tại Geneva, nỗ lực đạt được một thỏa thuận toàn cầu về chấm dứt ô nhiễm nhựa lại đổ vỡ lần thứ hai trong chín tháng, khi Mỹ cùng nhóm các nước xuất khẩu dầu phản đối trần sản xuất và quy định với phụ gia độc hại. Đây là dấu hiệu cho thấy các cuộc đàm phán môi trường quốc tế ngày càng sa lầy vào thủ tục.

Ngược lại, tại Adelaide, chính quyền bang Nam Úc sắp cấm sử dụng chai nước tương hình cá – vật quen thuộc trong các hộp sushi trên toàn cầu. Đó là một hành động cụ thể chống nhựa. Tuy nhiên, giống như với túi nilon dùng một lần, biện pháp này có nguy cơ không đạt mục tiêu. Sau 5 năm Nam Úc triển khai luật cấm dần nhựa dùng một lần, dữ liệu cho thấy kết quả còn xa kỳ vọng. Vậy, cấm chai nước tương nhỏ bé liệu có tạo khác biệt?

Có thể có. Chỉ riêng việc thay chai nhựa cứng bằng gói tương mềm đã giúp tiết kiệm một lượng lớn polymer. Quan trọng hơn, những sáng kiến địa phương này cho thấy không thể chỉ trông chờ vào bộ máy Liên Hợp Quốc. Trao quyền giải quyết cho một cơ quan quốc tế có vẻ phù hợp cho một vấn đề toàn cầu, nhưng thực tế đã chứng minh là không hiệu quả.

Kể từ thập niên 1990, khi ngoại giao môi trường khởi đầu, nhiều quốc gia còn lúng túng, nhưng các hiệp định như Nghị định thư Kyoto đã chứng tỏ tác động thực tế. Sau Thỏa thuận Paris 2015, các nước sản xuất nhiên liệu hóa thạch lo ngại mất lợi ích nên nỗ lực cản trở các thỏa thuận tiếp theo.

Điều tích cực là nhận thức công chúng đã thay đổi. Người dân ngày càng quan tâm tới rác thải nhựa. Dù từng có phản ứng ngược như lệnh hành pháp của Tổng thống Donald Trump nhằm “chấm dứt việc sử dụng ống hút giấy”, nhưng nhiều bang của Mỹ lại đi theo chiều ngược lại với các biện pháp hạn chế nhựa. Ngay cả Amazon, dù ít quảng bá hình ảnh “xanh” hơn trước, cũng giảm được 16,4% lượng nhựa dùng một lần trong năm qua, tương đương 14.561 tấn.

Tác giả cho rằng chúng ta lo lắng quá nhiều về nhựa, trong khi tác hại khí thải carbon còn nghiêm trọng hơn. Nhưng nhựa thì dễ nhận thấy – nằm trong rác thải khắp nơi – nên các biện pháp hạn chế lại được ủng hộ rộng rãi. Điều này quan trọng, bởi thoát khỏi nhựa khó hơn nhiều so với từ bỏ nhiên liệu hóa thạch.

Thực tế, không nên bi quan. Dù chỉ 9% nhựa toàn cầu được tái chế, song tại châu Âu, tỷ lệ này là 27% tổng nhựa và 38% bao bì nhựa, trong khi lượng đưa đi chôn lấp chỉ còn 24% và 17%. Ở Anh, nhu cầu nhựa dường như đã đạt đỉnh ở mức 100 kg/người/năm. Với giả định dân số thế giới đạt đỉnh 10 tỷ người vào thập niên 2080, sản lượng nhựa có thể chỉ tăng gấp đôi thay vì gấp ba so với hiện nay.

Nhựa thấm sâu vào đời sống, nên để hạn chế, chúng ta phải chấp nhận những lựa chọn khó khăn. Nhưng các hành động nhỏ, như từ Nam Úc hay châu Âu, có thể tích lũy thành thay đổi lớn. Các chính phủ không cần chờ một hội nghị Liên Hiệp Quốc, mà chỉ cần đủ dũng khí chính trị để hành động.