Kinh tế toàn cầu cho đến nay vẫn trụ vững trước đợt đánh thuế lớn nhất từ Mỹ kể từ thập niên 1930. Người tiêu dùng Mỹ tiếp tục chi tiêu, doanh nghiệp chấp nhận chi phí cao hơn, và làn sóng AI đã khơi dậy tinh thần đầu cơ mới trên thị trường.

Tuy nhiên, lời đe dọa mới nhất từ Tổng thống Donald Trump về việc áp thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc đang làm dấy lên lo ngại về một cú sốc kinh tế mới. Nỗi lo càng lớn hơn khi đi kèm với tình trạng nợ công tăng vọt và dấu hiệu bong bóng cổ phiếu công nghệ ngày càng rõ rệt.

Những vấn đề này sẽ là trọng tâm trong tuần họp của các bộ trưởng tài chính và thống đốc ngân hàng trung ương tại Washington, trong khuôn khổ các cuộc họp thường niên của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB). Bên lề, các lãnh đạo cũng sẽ thảo luận về gói hỗ trợ 20 tỉ USD từ Washington dành cho Argentina nhằm bảo vệ đồng peso, cùng đề xuất sử dụng tài sản Nga bị đóng băng để hỗ trợ Ukraine.

Hội nghị diễn ra giữa lúc căng thẳng thương mại Mỹ – Trung bùng phát trở lại, còn chính trường tại nhiều quốc gia như Pháp và Nhật đang rơi vào bất ổn.

Hồi tháng 4, khi các nhà hoạch định chính sách họp tại Washington, triển vọng kinh tế toàn cầu ảm đạm hơn rất nhiều. Tuyên bố của ông Trump về việc áp thuế trong “Ngày Giải phóng” đã khiến thị trường chao đảo, làm dấy lên lo ngại về một đợt suy thoái toàn cầu do trả đũa thương mại, lạm phát tăng vọt và dòng vốn đầu tư cạn kiệt.

Thế nhưng sáu tháng qua, phần lớn các bất ngờ lại mang tính tích cực, đặc biệt tại Mỹ.

GDP Mỹ tăng với tốc độ nhanh nhất trong gần hai năm trong quý II. Ngay cả sau khi ông Trump đe dọa áp thuế mới vào thứ Sáu, chỉ số S&P 500 vẫn tăng 32% kể từ mức đáy hồi tháng 4. Nhân tố thúc đẩy cả thị trường chứng khoán lẫn nền kinh tế thực là làn sóng đầu tư kỷ lục vào trung tâm dữ liệu phục vụ AI và điện toán đám mây.

Trước các mức thuế mới, doanh nghiệp vẫn cố xoay xở bằng cách tăng lượng hàng tồn kho ngắn hạn và chấp nhận biên lợi nhuận thấp hơn, thay vì đẩy chi phí sang người tiêu dùng.

“Tình hình hiện nay rất đáng khích lệ, nhưng tôi không nghĩ nó sẽ kéo dài lâu,” giáo sư kinh tế Karen Dynan tại Đại học Harvard, đồng thời là cố vấn cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, phát biểu trong một cuộc họp báo tuần trước. “Kinh tế toàn cầu sẽ chững lại.”

Vào thứ Sáu, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ áp mức thuế bổ sung 100% với hàng hóa Trung Quốc từ ngày 1.11, nhưng để ngỏ khả năng rút lại nếu Bắc Kinh hủy kế hoạch hạn chế xuất khẩu đất hiếm.

Bloomberg Economics dự báo kinh tế toàn cầu sẽ tăng chậm lại trong năm sau, với GDP thực tế chỉ tăng 2,9%, giảm so với mức 3,2% của năm nay.

Nợ công tăng vọt

Một chủ đề lớn khác tại Washington là tình trạng nợ công leo thang ở cả các nền kinh tế phát triển lẫn mới nổi. Theo Viện Tài chính Quốc tế (IIF), tổng nợ toàn cầu trong nửa đầu năm nay đã tăng hơn 21.000 tỉ USD, lên gần 338.000 tỉ USD, mức tăng tương đương giai đoạn đại dịch.

Nỗ lực của chính quyền Trump nhằm vực dậy nền kinh tế Argentina trước kỳ bầu cử giữa nhiệm kỳ cuối tháng này cũng thu hút nhiều chú ý. IMF đã đồng ý giải ngân thêm cho Argentina hồi tháng 4, dù vấp phải nhiều phản đối nội bộ. Tổng giám đốc IMF Kristalina Georgieva hiện vẫn đang đàm phán với giới chức Mỹ và Argentina.

Tuy nhiên, dữ liệu thị trường lao động cho thấy kinh tế vẫn còn nhiều điểm yếu. Số việc làm mới tại Mỹ tăng trưởng thấp hơn dự kiến khi doanh nghiệp giảm tuyển dụng. Ngành sản xuất Mỹ đã mất việc làm bốn tháng liên tiếp.

Tại Trung Quốc, chỉ số hoạt động nhà máy tháng 9 tiếp tục giảm tháng thứ sáu liên tiếp, chuỗi sụt giảm dài nhất kể từ năm 2019. Kinh tế Đức cũng suy giảm mạnh hơn dự báo trong quý II, trong bối cảnh ngành công nghiệp ô tô phụ thuộc xuất khẩu đang gặp khó.

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) ngày 7.10 cho biết thương mại hàng hóa toàn cầu sẽ tăng trưởng chậm lại đáng kể trong năm sau do tác động trễ từ các đợt áp thuế của Mỹ. Dự kiến tổng khối lượng thương mại chỉ tăng 0,5% trong năm 2026, giảm mạnh so với mức 2,4% năm nay.

“Những cơn gió ngược đang mạnh dần lên với kinh tế toàn cầu,” Frederic Neumann, kinh tế trưởng khu vực châu Á tại ngân hàng HSBC ở Hong Kong nhận định. “Sẽ là sai lầm nếu cho rằng thương mại toàn cầu có thể miễn nhiễm với thuế quan của Mỹ, vì tác động trễ từ việc gom hàng sớm chắc chắn sẽ đến.”

Một trong những câu hỏi lớn nhất hiện nay là liệu giá cả tăng cao có khiến người tiêu dùng Mỹ chùn bước, và nếu điều đó xảy ra, tác động dây chuyền sẽ lan ra toàn cầu ra sao. Dù ảnh hưởng từ thuế quan lên kinh tế thế giới đến nay có phần nhẹ hơn và ngắn hơn so với những lo ngại hồi đầu năm, giới chuyên gia cảnh báo rủi ro vẫn còn.

“Vẫn còn một cú nữa,” Nathan Sheets, kinh tế trưởng toàn cầu tại Citigroup, nhận định. “Thuế quan đang ngày càng nặng, và điều này có thể khiến tiêu dùng và nhu cầu nhập khẩu của Mỹ suy yếu.” Trong một ghi chú gần đây, Sheets và các cộng sự dự báo tăng trưởng toàn cầu sẽ giảm xuống dưới 2% trong nửa cuối năm nay, trước khi phục hồi lên mức 2,5% vào năm sau.

Stephen Jen, giám đốc điều hành tại Eurizon SLJ Capital, cho rằng tác động của cú sốc thuế quan lần này sẽ không đến ngay, mà có thể mất 6 đến 8 quý mới bắt đầu ảnh hưởng rõ rệt đến tiêu dùng và kéo tăng trưởng kinh tế Mỹ về gần 0. Ông dựa trên những trường hợp tương tự trong quá khứ liên quan đến các đợt tăng giá nhập khẩu. “Thay vì một cơn sóng thần 13%, cú sốc lần này được chia nhỏ thành nhiều đợt tăng giá khoảng 2%,” Jen viết trong một báo cáo gần đây.

Mike Brundidge, người điều hành công ty Acme Food Sales có trụ sở tại Seattle, cũng cảnh báo rằng cú sốc thuế vẫn chưa kết thúc. Công ty của ông chuyên nhập khẩu thực phẩm như cá ngừ hộp và nước dừa cho các chuỗi bán lẻ lớn tại Mỹ. Cho đến nay, ông vừa tự hấp thụ một phần chi phí, vừa chuyển phần còn lại sang người tiêu dùng. Nhưng ông khẳng định rằng giá sẽ tiếp tục tăng.

“Không gì là chắc chắn, nhưng tôi dám đảm bảo rằng giá trên kệ hàng siêu thị sẽ tăng. Không thể nào khác được,” ông nói.

Bong bóng công nghệ?

Một lo ngại khác trong ngắn hạn là khả năng làn sóng hưng phấn với AI sẽ đảo chiều đột ngột.

“Định giá thị trường hiện nay đang tiến đến mức từng thấy trong thời kỳ lạc quan thái quá về Internet cách đây 25 năm,” giám đốc điều hành IMF Kristalina Georgieva phát biểu hôm thứ Tư, hàm ý nhắc đến bong bóng dot-com năm 2000. “Nếu xảy ra một cú điều chỉnh mạnh, điều kiện tài chính sẽ thắt chặt, tăng trưởng toàn cầu sẽ đi xuống, các điểm yếu bị bộc lộ, và những nền kinh tế đang phát triển sẽ gặp khó khăn nhất.”

Theo mô phỏng của Oxford Economics, nếu lĩnh vực công nghệ tại Mỹ suy yếu, nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể rơi vào một đợt suy thoái nhẹ. Khi đó, tăng trưởng toàn cầu trong năm 2026 sẽ chỉ đạt 2%, thấp hơn mức dự báo cơ sở là 2,5%, và có thể còn giảm thêm nếu tình hình xấu hơn.

Chính vì vậy, ngày càng nhiều nhà kinh tế bắt đầu theo dõi sát các dấu hiệu bất ổn trong lĩnh vực công nghệ, bên cạnh các rủi ro liên quan đến thuế quan. Theo Alexis Crow, kinh tế trưởng tại PwC Mỹ, làn sóng đầu tư mạnh tay vào AI hiện nay chưa chắc sẽ tạo ra tăng trưởng bền vững về lâu dài.

“Vẫn còn quá sớm để khẳng định liệu làn sóng đầu tư này có thực sự giúp cải thiện năng suất một cách lâu dài và trở thành động lực tăng trưởng hay không,” bà nhận xét.

— Với sự hỗ trợ của Malcolm Scott