Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chững lại, những “vấn đề” mà Việt Nam đang đối mặt lại là điều đáng mơ ước. Thách thức lớn nhất hiện nay với quốc gia xuất khẩu hàng đầu Đông Nam Á là làm sao đạt được mục tiêu tăng trưởng đầy tham vọng trong năm nay.

Một trong những chuyên gia thống kê hàng đầu của Việt Nam thừa nhận rằng việc đạt mức tăng trưởng 8,5% như Chính phủ đề ra là “cực kỳ” khó, và trên thực tế, gần như không nền kinh tế lớn nào có thể đạt được con số này. Tuy vậy, Việt Nam đang có một khởi đầu thuận lợi. Tăng trưởng quý trước vượt kỳ vọng của hầu hết giới phân tích, và triển vọng hiện tại vẫn khả quan. Ngay cả khi không đạt mức 8,5%, chỉ cần tiến gần con số đó cũng đã có thể xem là thành công, nhất là khi Việt Nam đang phải đối mặt với các đòn thuế quan từ Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Chỉ số GDP trong ba tháng gần nhất tăng 8,2% so với cùng kỳ năm trước, mức cao nhất kể từ năm 2022. Số liệu quý II cũng vừa được điều chỉnh tăng. Lĩnh vực sản xuất tiếp tục là điểm sáng, tăng 10% từ đầu năm đến nay và vẫn duy trì đà tăng đến tận tháng 9. Một phần nguyên nhân là do các doanh nghiệp nỗ lực hoàn tất đơn hàng và giao đi trước thời điểm mức thuế mới của Mỹ có hiệu lực từ đầu tháng 8. Đến nay, chưa có dấu hiệu cho thấy hoạt động sản xuất và xuất khẩu đang hạ nhiệt.

Tuần này, Việt Nam chính thức được FTSE Russell nâng hạng lên nhóm thị trường mới nổi, cùng với Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia. Việc được xếp vào nhóm này có thể giúp thị trường Việt Nam thu hút thêm hàng tỉ USD vốn ngoại. Chỉ số chứng khoán VN-Index đã tăng 33% từ đầu năm, một phần nhờ kỳ vọng nâng hạng, đồng thời phản ánh lòng tin vào sức bật của nền kinh tế.

Tâm lý lạc quan hiện tại trái ngược hẳn với những lo ngại từng xuất hiện sau khi Nhà Trắng công bố áp thuế mới vào ngày 2.4. Dù mức thuế áp lên hàng xuất khẩu Việt Nam cao hơn trước, chính phủ đã đàm phán để hạ xuống còn 20%. Mức này hiện cũng là “chuẩn chung” của hầu hết các quốc gia Đông Nam Á. Ngay cả Philippines và Thái Lan, hai đồng minh thân cận của Mỹ, cũng chịu thuế 19%, tương tự Malaysia và Indonesia.

Nỗi lo rằng Việt Nam sẽ trở thành “mục tiêu đặc biệt” đã không thành hiện thực. Không phải vì Việt Nam miễn nhiễm với rủi ro, mà vì cấu trúc thương mại của nền kinh tế đã thích ứng tốt hơn. Hơn 1/4 GDP đến từ hàng xuất khẩu sang Mỹ, và tổng kim ngạch xuất khẩu tương đương 90% quy mô nền kinh tế. Việt Nam hiện sản xuất gần một nửa số giày Nike toàn cầu, trong khi Lululemon cũng gia công nhiều dòng sản phẩm tại đây. Ngành công nghệ đóng vai trò ngày càng lớn, với sự hiện diện của các tập đoàn như Intel và Apple.

Sự trỗi dậy nhanh chóng của Việt Nam kể từ khi mở cửa kinh tế sau Chiến tranh Lạnh có nhiều điểm tương đồng với Trung Quốc. Đây cũng là lý do Việt Nam cần thận trọng. Giống như láng giềng phương Bắc, Việt Nam bắt đầu bằng các ngành sản xuất giá rẻ, sau đó mở rộng sang hàng tiêu dùng, điện tử và bán dẫn phục vụ thị trường Mỹ. Sự tăng trưởng nhanh và thặng dư thương mại lớn khiến Washington khó thể bỏ qua. Tuy nhiên, khác với Bắc Kinh, Hà Nội chưa từng tuyên bố muốn dẫn đầu trong các lĩnh vực như xe điện hay công nghệ cao, và cũng không tìm cách cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ ở Tây Thái Bình Dương.

Nếu một ngày nào đó Việt Nam nuôi tham vọng như vậy, có lẽ tốt nhất nên giữ bí mật. Với một nền kinh tế mới nổi còn nhỏ và nhiều mục tiêu chưa hoàn thành, việc duy trì hiện trạng có thể là lựa chọn an toàn hơn. Tổng bí thư Tô Lâm, người đang thúc đẩy cải cách, gần đây đặt câu hỏi liệu Việt Nam có đang “mắc kẹt” ở tầng thấp nhất của chuỗi giá trị, chỉ làm thuê cho các tập đoàn đa quốc gia. “Chúng ta thực sự thu được gì?” ông nêu vấn đề trong một báo cáo của viện nghiên cứu Singapore. “Có lẽ chỉ là chi phí nhân công và ô nhiễm môi trường.”

Dấu ấn từ chiến lược phát triển của Trung Quốc vẫn hiện rõ trong hành trình của Việt Nam. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã âm thầm điều chỉnh tỷ giá, khiến Việt Nam đồng mất hơn 3% giá trị trong năm nay và giao dịch gần mức thấp kỷ lục so với USD Mỹ. Giới chức không có nhiều lý do để Việt Nam đồng tăng giá trong giai đoạn này.

Khi ông Trump áp thuế lên Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu, Việt Nam đã trở thành điểm đến hàng đầu cho các doanh nghiệp muốn mở rộng công suất tại châu Á. Vị trí gần Trung Quốc nhưng không phụ thuộc vào nước này, cùng chi phí thấp, giúp Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn. Lợi thế đó đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Trước đây, nhiều người từng hoài nghi danh xưng “kẻ thắng cuộc trong chiến tranh thương mại” dành cho Việt Nam vì cho rằng điều đó đồng nghĩa với việc không có rủi ro hay thách thức, và việc sao chép mô hình của Trung Quốc là quá dễ dàng.

Có lẽ sự hoài nghi ấy đã phần nào khắt khe. Những con số mới nhất thật sự đáng nể. Tuy nhiên, phía trước vẫn còn không ít vấn đề, từ tỷ lệ sinh giảm, hệ thống tài chính cần cải tổ, đến những bất ổn tại lưu vực sông Mekong. Chỉ riêng việc vượt qua được cuộc chiến thương mại này đã là một thành công đáng kể.