Trước khi quan hệ Mỹ-Trung trở nên hoàn toàn thù địch, ít ai có thể tưởng tượng ra một trong những chiến trường chính của hai nước sẽ liên quan đến một ứng dụng mạng xã hội đăng những phim ngắn thời lượng chỉ 60 giây về ảo thuật, nhảy múa, hay những con thú biết làm trò.

Dẫu vậy, cách nước Mỹ đối phó với TikTok có thể quyết định liệu nước này có thể làm chủ được cuộc cạnh tranh với Trung Quốc mà không phải hy sinh những nguyên tắc, hoặc bị sa lầy vào những xung đột.

Một dự luật mới được trình trước Thượng viện sẽ giúp chính quyền Mỹ cấm TikTok (do hãng công nghệ chưa niêm yết ByteDance của Trung Quốc sở hữu) dễ dàng hơn. Thành viên đảng Cộng hòa tại Hạ viện đã tự khởi xướng điều luật riêng của họ, và hơn một nửa số bang tại Mỹ đã cấm hoặc hạn chế sử dụng TikTok trên thiết bị nhà nước.

Những tiếng nói chỉ trích thường lo sợ trước việc TikTok là ứng dụng cho chính quyền Trung Quốc sở hữu, cùng với sự lan rộng của ứng dụng này ra phạm vi toàn cầu. Hiện TikTok đã được tải xuống 2,6 tỉ lần và 1 tỉ người dùng, trong đó 138 triệu ở Mỹ.

Trên lý thuyết, chính quyền Trung Quốc có khả năng thu thập dữ liệu người dùng tại Mỹ với mục đích do thám hoặc tống tiền. Thêm một lý do nữa được giới ủng hộ việc cấm TikTok sử dụng là lo ngại chính quyền Trung Quốc sẽ dùng ứng dụng này làm nền tảng truyền bá thông tin sai lệch và các nội dung tuyên truyền, nhất là khi ngày càng có nhiều người trẻ Mỹ chọn TikTok làm nơi đọc tin tức.

Giải pháp lý tưởng có lẽ là sự thay thế của một ứng dụng Mỹ. Năm 2020, dưới áp lực dưới thời tổng thống Donald Trump, ByteDance gần như phải bán toàn bộ hoạt động của họ tại Mỹ cho một nhóm khách hàng bao gồm Oracle và Walmart.

Sau đó, chính quyền Biden đã trì hoãn thương vụ này vào năm 2021 sau khi thực hiện tiến trình đánh giá riêng, vốn vẫn đang tiếp tục. Trước những căng thẳng hiện tại, khả năng Trung Quốc chấp nhận bàn giao một trong những ứng dụng mạng xã hội thành công nhất thế giới cho một doanh nghiệp Mỹ là gần như bất khả thi.

Tuy chính quyền tổng thống Biden đã tham gia nhiều thảo luận dài hơi cùng TikTok để soạn ra một loạt các biện pháp an ninh có tính ứng dụng thực tiễn để giải quyết các lo ngại về quyền riêng tư, an ninh, và thông tin sai lệch, giới cầm trịch an ninh Mỹ như bộ Quốc phòng, CIA, và FBI vẫn chưa đủ lòng tin. Họ cho rằng những đề xuất từ TikTok, bao gồm kế hoạch lưu trữ dữ liệu người dùng Mỹ tại Mỹ và thành lập một bộ phận độc lập chuyên kiểm duyệt nội dung là chưa đủ để loại bỏ mọi rủi ro.

Điều đó có thể đúng, mà cũng có thể là một tiêu chuẩn cao quá mức. Trước "nguy cơ" của việc cho phép TikTok tiếp tục hoạt động, giới hoạch định chính sách Mỹ cũng phải cân nhắc đến những phí tổn không nhỏ của một lệnh cấm đối với ứng dụng này.

Giới đầu tư mạo hiểm, cùng các doanh nghiệp tư nhân đã rót nhiều tỉ đô la Mỹ vào ByteDance, và họ sẽ mất rất nhiều nếu giá trị công ty này sa sút sau lệnh cấm. Viễn cảnh tương tự cũng xảy đến cho hàng trăm ngàn người Mỹ đang kiếm sống dựa vào TikTok với tư cách người tạo ảnh hưởng (influencer), chưa kể nhiều triệu người dùng thông thường khác của ứng dụng này.

Quan trọng hơn cả, một lệnh cấm phủ đầu nhằm vào một trang truyền thông xã hội chỉ vì lo ngại rủi ro gián điệp và thông tin sai lệch sẽ không chỉ gây hại cho danh tiếng nước Mỹ với tư cách là nơi luôn bảo vệ quyền tự do ngôn luận, cũng như nơi mà doanh nghiệp được tự do phát triển, mà nó còn tạo tiền đề xói mòn quyền lợi của người dân Mỹ đã được quy định trong Tu chính án thứ nhất thuộc Hiến pháp nước này. Và hiện chưa rõ liệu lệnh cấm có được chấp thuận hoặc không bởi các tòa án Mỹ, vốn từng chặn một sắc lệnh tổng thống với nội dung chặn TikTok dưới thời Donald Trump vào năm 2020.

Và TikTok không phải ứng dụng duy nhất hứng chịu căng thẳng này. Dẫu đã có rất nhiều cuộc nói chuyện về việc "chia tay," tuy nhiên Mỹ hiện vẫn duy trì nhiều quan hệ kinh tế lẫn xã hội cùng Trung Quốc. Nền kinh tế khổng lồ châu Á này đã đầu tư 190 tỉ đô la Mỹ vào Mỹ, thương mại song phương vượt qua mốc 690 tỉ đô la Mỹ vào năm 2020, gần 300 ngàn sinh viên Trung Quốc đang theo học tại các trường đại học Mỹ, và hơn 05 triệu người Mỹ gốc Hoa đang sinh sống tại Mỹ.

Nhìn từ góc độ nhất định, tất cả những mối liên kết này đều tạo ra rủi ro. Gia tăng nhập khẩu từ Trung Quốc tạo ra những sự lệ thuộc nguy hiểm. Vốn đầu tư của Mỹ có thể đẩy mạnh tiến bộ công nghệ có ích cho quân đội Trung Quốc. Những liên doanh chẳng hạn như nhà máy pin trị giá 3,5 tỉ đô la Mỹ mà Ford Motor định xây bằng công nghệ đến từ hãng CATL (China's Contemporary Amperex Technology) có thể làm gia tăng lợi thế kiểm soát của Trung Quốc đối với lĩnh vực năng lượng sạch quan trọng.

Tuy nhiên, việc không chấp nhận bất cứ rủi ro nào có thể đe dọa đến các giá trị và lợi ích của chính nước Mỹ. Chẳng hạn như nỗi lo sợ bị thổi phồng quá mức về việc người Trung Quốc thu mua đất nông nghiệp Mỹ đã khiến nhiều người Mỹ gốc Hoa bị kỳ thị ở bang Texas. Những hàng rào thuế quan được cựu tổng thống Trump ban hành đã gây thương tổn cho các doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng Mỹ. Những hạn chế về đầu tư của Mỹ vào ngành công nghệ Trung Quốc (mà nhiều khả năng sớm được Nhà Trắng công bố) có thể cắt đứt cơ hội của giới đầu tư Mỹ nếu nội dung soạn thảo của nó được viết quá rộng. Và trên tất cả, một chính sách kiểm duyệt tuyệt đối (vào quan hệ với Trung Quốc) có thể làm leo thang căng thẳng với Trung Quốc lên mức khó kiểm soát.

Nếu Mỹ muốn cho thế giới thấy họ có khả năng cân bằng giữa tự do và an ninh, họ sẽ cần chấp nhận các giải pháp vừa đủ tốt (nếu không phải những giải pháp hoàn hảo). Theo một số báo cáo, chính phủ Biden có thể đang làm thế bằng cách hạn chế dần những hạn chế trong đầu tư ra nước ngoài.

Ngoài ra, nước Mỹ cũng nên cân nhắc lùi một bước trước TikTok. Một thỏa thuận được các chuyên gia an ninh mạng độc lập thông qua, cùng với những định giá định kỳ (về cơ bản là biện pháp "thử thách" công ty này) có thể giúp giảm thiểu đáng kể rủi ro. Nếu TikTok vẫn cố tình vi phạm, họ sẽ phải hứng chịu những trừng phạt nặng nề, bao gồm bị buộc ngưng hoạt động tại thị trường Mỹ.

Tương tự như với Liên Xô, một trong những thách thức lớn nhất Mỹ phải đối mặt trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc là đạt được sự cân bằng giữa bảo vệ các lợi ích an ninh hợp pháp và duy trì các giá trị quan trọng như tự do ngôn luận và quy trình pháp lý công bằng.

Bắt đầu với TikTok, Mỹ nên cho thế giới thấy rằng các thủ đoạn chính trị sẽ không bao giờ thắng thế trước những giá trị quan trọng của quốc gia này.