Không ai biết chính xác trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ định hình lại cuộc sống con người ra sao. Giới nghiên cứu vẫn tranh luận về khái niệm “trí tuệ nhân tạo tổng quát” (AGI) và liệu các mô hình mạng nơ-ron như ChatGPT có thể tiến hóa đến mức đó hay không. Tuy nhiên, với giới đầu tư, việc cố đoán trước bước đột phá của một công nghệ còn đang trong quá trình phát triển là điều thiếu khôn ngoan.

Thay vì lao vào các thương vụ chuyển nhượng cổ phần đắt đỏ của OpenAI, nhà đầu tư có thể tiếp cận chủ đề AI theo cách truyền thống hơn: Nhìn vào chuỗi cung ứng. Đây là một hệ thống kéo dài, phức tạp và dễ xảy ra tắc nghẽn. Ở mỗi “nút cổ chai”, luôn có một số doanh nghiệp sở hữu lợi thế cạnh tranh rõ rệt, hay còn gọi là “hào kinh tế” theo cách Warren Buffett mô tả, giúp mang lại lợi nhuận vượt trội, nhanh chóng và ổn định hơn so với những công ty đang tiêu tốn hàng tỉ USD để phát triển mô hình ngôn ngữ lớn.

Nút thắt nổi tiếng nhất hiện nay nằm ở khâu thiết kế chip. Nhu cầu dành cho sản phẩm của Nvidia cao đến mức OpenAI phải tìm nguồn cung thay thế. Gần đây, hãng này đã ký một thỏa thuận lớn với đối thủ AMD để cung cấp chip phục vụ giai đoạn suy luận (inference), tức là khi mô hình đã huấn luyện được dùng để tạo nội dung cho người dùng. Giai đoạn này không đòi hỏi chip quá cao cấp, nhưng lại mở ra một thị trường khổng lồ.

Nếu đi sâu hơn, vẫn còn nhiều cơ hội khác đang hình thành trong sự bùng nổ của trung tâm dữ liệu, đặc biệt là tại Mỹ. Trong tháng 7, chi tiêu xây dựng trung tâm dữ liệu đã đạt mức 41 tỉ USD mỗi năm, tương đương gần một nửa tổng vốn đầu tư cho văn phòng. Tuy nhiên, các nhà phát triển đang đối mặt với nhiều điểm nghẽn, từ thiếu chip đến thiếu điện.

Chẳng hạn, hãy thử mua tua-bin khí, thiết bị đốt khí tự nhiên để phát điện. Trước đây chỉ cần chờ khoảng hai năm để nhận hàng, nay thời gian có thể kéo dài tới năm năm hoặc lâu hơn.

Nguyên nhân là thị trường này gần như nằm trong tay ba tập đoàn lớn: GE Vernova (Mỹ), Siemens Energy (Đức) và Mitsubishi Heavy Industries (Nhật). Sau chu kỳ tăng trưởng rồi suy thoái hồi đầu thập niên 2000, các hãng này trở nên thận trọng, không muốn mở rộng công suất vì lo ngại nhu cầu từ các trung tâm dữ liệu có thể không duy trì được lâu dài. Trong khi đó, các startup gần như không thể chen chân vào do rào cản công nghệ quá cao. Nhiều dòng tua-bin phải mất hàng chục năm để phát triển hoàn chỉnh.

Một ví dụ khác là thị trường bộ nhớ băng thông cao (HBM), thành phần thiết yếu cho các hệ thống AI như của Nvidia. Hiện tại, SK Hynix của Hàn Quốc đang dẫn đầu ngành, tiếp theo là Samsung Electronics và Micron Technology của Mỹ. Công nghệ này phức tạp đến mức Huawei, dù đang nỗ lực nội địa hóa, vẫn phải mua HBM từ Hàn Quốc để trang bị cho bộ xử lý AI Ascend cao cấp của mình.

Không có gì ngạc nhiên khi OpenAI cũng đã ký hợp tác chiến lược với Samsung và Hynix để bảo đảm chuỗi cung ứng, đồng thời mở rộng quy mô nhanh hơn đối thủ. Cổ phiếu của cả ba công ty này đều tăng mạnh trong năm nay.

Tất nhiên, việc xác định “người thắng cuộc” trong kỷ nguyên AI không đơn giản như nghiên cứu rào cản kỹ thuật hay phân tích cấu trúc thị trường. Chẳng hạn, ASML Holding (Hà Lan), nhà cung cấp gần như độc quyền thiết bị quang khắc để sản xuất chip hiệu năng cao, lại không được hưởng lợi từ đợt tăng giá cổ phiếu AI gần đây. Một phần nguyên nhân là do cơ cấu khách hàng quá tập trung. Bị hạn chế bán hàng sang Trung Quốc, ASML phụ thuộc nhiều vào hãng sản xuất chip TSMC của Đài Loan. Tuy nhiên, TSMC không mặn mà với việc mua thêm các máy EUV siêu đắt đỏ vào lúc này.

Với các nhà đầu tư không có nền tảng khoa học máy tính, việc xác định điểm nghẽn trong chuỗi cung ứng AI dễ hơn nhiều so với việc dự đoán xem AI có thể tiến hóa đến mức thông minh như con người hay không. Giống như thời kỳ bùng nổ smartphone, nhiều quỹ đầu tư đã từng đi theo hướng này khi theo dõi các nhà cung cấp linh kiện trên toàn cầu để tìm kiếm cơ hội.

Ngoài ra, làn sóng cổ phiếu AI không chỉ giới hạn trong phạm vi Mỹ hay Trung Quốc. Chuỗi cung ứng AI quá rộng và phức tạp để một quốc gia có thể kiểm soát toàn bộ.

Nhiều người lo ngại về nguy cơ bong bóng AI, đặc biệt khi cổ phiếu một số tập đoàn như Oracle hay AMD có thể tăng hơn 20% chỉ trong một phiên. Nhưng sự chênh lệch rõ rệt giữa diễn biến cổ phiếu của các hãng sản xuất tua-bin khí và ASML cho thấy thị trường vẫn còn lý trí. Không phải cái tên nào dán nhãn “AI” cũng sẽ tỏa sáng.

Quan trọng hơn cả, trong cuộc đua AI hiện nay, phần lớn lợi nhuận có thể đến từ “thượng nguồn”, nơi tồn tại những nút cổ chai lớn nhất. Đến năm 2029, khi OpenAI mới bắt đầu hòa vốn, các công ty kỹ thuật tua-bin tưởng như “nhàm chán” có lẽ đã kịp kiếm được cả núi tiền.