Bạn có biết “AI-dentity” của mình không? Tôi thì biết. Tôi đã làm vài bài trắc nghiệm và kết quả là: một người “lạc quan nhưng thận trọng.” Nghe cũng đúng đấy chứ. Thế nhưng, sự lạc quan ấy đã bị thử thách vào tuần trước.

Không, tôi không đọc If Anyone Builds It, Everyone Dies. Cũng không phải vì tôi lo chatbot sẽ nói dối, trả lời sai hay để lộ bản chất vô đạo đức. Tôi chỉ đơn giản là đang nghe một đồng nghiệp hướng dẫn cách sử dụng ChatGPT.

“Đừng lịch sự quá,” anh ấy nói khi xóa từ “please” khỏi câu lệnh gửi cho ChatGPT. “Nói ‘please’ chỉ làm nó phí tài nguyên thôi. Cứ nói thẳng ra.”

Tôi giật mình. Chết thật, nếu con người quen nói chuyện thô lỗ khi dùng trợ lý ảo, liệu họ có bớt lịch sự hơn khi nói chuyện với nhau không?

Lịch sự và cư xử đúng mực là những thói quen. Một khi đã hình thành, chúng trở thành phản xạ tự nhiên. Nhưng nếu việc sử dụng AI cũng trở thành phản xạ, như mọi công nghệ tốt cuối cùng đều trở thành, thì liệu những phép lịch sự tuy nhỏ nhưng cần thiết trong các mối quan hệ giữa người với người có biến mất không?

Khi ChatGPT trả về bản nháp đầu tiên, người hướng dẫn tôi kết thúc đoạn lệnh tiếp theo bằng dòng chữ: “LÀM TỐT HƠN ĐI. MÀY HOÀN TOÀN CÓ THỂ LÀM TỐT HƠN.”

Tôi sửng sốt. Gay gắt quá. Người ta thường ví chatbot như thực tập sinh giỏi nhưng cần được hướng dẫn cụ thể. Thế nhưng, câu lệnh ấy nghe như đang huấn luyện một con chó hay quát mắng một tiền đạo vừa bỏ lỡ cơ hội mười mươi.

Hãy tưởng tượng bạn viết email hay nhắn tin cho đồng nghiệp bằng toàn chữ in hoa với giọng điệu ra lệnh. Bạn có thể không vi phạm quy tắc nào, nhưng chắc chắn đó không phải là cách để trở thành “quản lý xuất sắc của năm.” Liệu việc giao tiếp với AI có khiến cách cư xử thô lỗ này trở nên bình thường hơn không?

Tôi cố gắng hỏi nhẹ nhàng nhất có thể: “Chatbot có hiểu việc dùng toàn chữ in hoa là biểu hiện của sự nhấn mạnh và khẩn cấp không?”

Người hướng dẫn đáp gọn lỏn: “Có. Tốt nhất là cứ hét thẳng vào mặt nó.”

Tôi thấy chán nản. Đã có quá nhiều tiếng quát tháo trong đời sống công cộng, giờ đến công nghệ mang tính cách mạng nhất của thời đại cũng khuyến khích điều đó sao?

Vài tiếng sau, tôi đi ăn tối cùng vợ ở Arturo’s Coal Oven Pizza, một tiệm pizza mở từ năm 1957 ở khu Greenwich Village. Chúng tôi ngồi ở quầy bar, nghe tiếng jazz nhẹ nhàng và tiếng lẩm bẩm của một người ăn một mình. Mọi thứ khá yên ả, cho đến khi tôi ngẩng đầu lên và thấy một robot hình người.

Tôi không ngờ sẽ bắt gặp cảnh tượng tương lai trong một quán pizza cổ. Nhưng nó ở đó, mặc đồ xám, đi lại cứng nhắc nhưng có chủ đích. Tôi không rõ nó từ đâu đến hay chuyện gì đang xảy ra. Tôi định hỏi người đàn ông cầm máy quay lớn đang ghi hình, nhưng anh ta mải quay, còn tôi thì mải ăn pizza xúc xích và hành.

Sau khi thấy robot chào người đi đường, tôi nhận được tin nhắn từ một người bạn trong câu lạc bộ sách làm tạp chí văn học. Gần đây tôi có tham gia chấm một cuộc thi do họ tổ chức. Ban giám khảo được biết có một truyện do AI hỗ trợ viết, nhưng không ai biết đó là truyện nào. Tin nhắn xác nhận điều tôi lo sợ nhất: Truyện tôi bình chọn là xuất sắc nhất lại chính là truyện được viết với sự hỗ trợ của AI.

Có thể đó là lý do để lạc quan, vì AI giúp con người sáng tạo dễ dàng hơn. Nhưng với tôi, điều đó thật đáng buồn. Lịch sử loài người là lịch sử tôn vinh những thiên tài sáng tạo. Vậy AI sẽ để lại điều gì cho thế giới nghệ thuật? Một cánh tay robot chăng?

Sau bữa tối, chúng tôi đi bộ qua vài dãy nhà để đến The Bitter End, một câu lạc bộ âm nhạc từng đón tiếp Bob Dylan, Stevie Wonder, Joni Mitchell và nhiều huyền thoại khác. Chúng tôi đến xem người bạn Xavier Cardriche biểu diễn. Giữa những bài hát, anh chào khán giả bằng nhiều thứ tiếng, rồi đọc vài từ ngữ ngẫu nhiên khiến tất cả mọi người, kể cả tôi, đều bối rối.

Xavier giải thích rằng ngoài “bia” và “nhà vệ sinh,” những từ quan trọng nhất khi đi du lịch chính là “làm ơn,” “cảm ơn,” và “xin lỗi.” Những từ ấy tuy ngắn nhưng lại có sức mạnh rất lớn.

Đó là bài học thứ hai trong ngày về trí tuệ, nhưng lần này là trí tuệ thật, đến từ trải nghiệm sống thật. Sự tôn trọng mà anh truyền tải bằng vài từ đơn giản là một phần không thể thiếu trong cách con người cùng chung sống và, trong một xã hội dân chủ, cùng tạo nên âm nhạc.

Sáng hôm sau, khi tôi rời tàu điện ngầm và đi lên cầu thang, người phụ nữ phía trước bất ngờ dừng lại rồi quay đầu, suýt nữa thì va vào tôi.

“Xin lỗi,” chị nói, giọng đầy áy náy.

“Không sao,” tôi trả lời, gần như theo phản xạ.

Có lẽ khi AI ngày càng tiến bộ, ta có thể dạy chatbot và robot cách đòi hỏi được đối xử một cách lịch sự hơn, thay vì để con người học cách quên đi điều đó.

Tôi vẫn lạc quan, dù cũng có phần thận trọng.