Các startup thường trồi lên rồi lại biến mất, nhưng Builder.ai lại là một trường hợp đặc biệt.

Công ty công nghệ có trụ sở tại Anh này vừa bắt đầu thủ tục phá sản trong tuần này, sau khi một chủ nợ lớn rút 37 triệu USD khỏi tài khoản của hãng, khiến công ty chỉ còn lại 5 triệu USD. Trước đó, Builder.ai đã huy động được 445 triệu USD từ các nhà đầu tư, bao gồm Microsoft và SoftBank.

Cựu nhân viên của công ty nói với Bloomberg News rằng công ty từng thổi phồng số liệu bán hàng khi trình bày với các nhà đầu tư, buộc họ phải giảm kỳ vọng doanh thu vào tháng 3. Tuy nhiên, đây không phải là thứ duy nhất bị phóng đại: khi tôi điều tra Builder.ai vào năm 2019, nhân viên đã tiết lộ rằng công nghệ cốt lõi giúp tạo ứng dụng bằng trí tuệ nhân tạo (AI) thực ra chủ yếu do các lập trình viên ở Ukraine và Ấn Độ thực hiện.

Công ty lúc đó phủ nhận thông tin này. Sau đó, họ cũng đổi tên từ Engineer.ai thành Builder.ai.

Trong năm qua, nhiều công ty khác cũng bị cơ quan chức năng Mỹ đưa vào tầm ngắm vì đã âm thầm sử dụng con người thay cho công nghệ “AI”. Các cơ quan tham gia điều tra bao gồm Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC), Bộ Tư pháp và Ủy ban Thương mại Liên bang.

Một chiêu trò tinh vi hơn là các công ty sẽ phóng đại mức độ tiên tiến của công nghệ của mình. Trong cả hai trường hợp, nhà đầu tư và khách hàng dễ bị cuốn theo do không kiểm tra kỹ, và vì khái niệm “AI” vẫn còn quá mơ hồ và khó hiểu với những người không có chuyên môn. Nhờ đó mà nhiều công ty dễ dàng gắn mác AI cho những phần mềm bình thường. Ít nhất, mọi thứ từng là vậy.

Chúng ta có thể đang bước vào giai đoạn kết thúc của thời kỳ các công ty lợi dụng “AI” để đánh bóng sản phẩm. Một nguyên nhân là do công nghệ AI tạo sinh (generative AI) hiện nay đã tạo ra những bước đột phá đủ mạnh, khiến việc bí mật thuê nhân viên con người không còn cần thiết như trước.

Một công ty AI khác mà tôi từng điều tra cách đây năm năm đã thuê nhân viên để rà soát một cách thủ công nội dung trên mạng xã hội vì thuật toán của họ không đủ khả năng làm việc đó. Công ty này buộc nhân viên ký cam kết bảo mật và dùng chức danh không rõ ràng trên hồ sơ LinkedIn của mình. Nhưng hiện nay, các mô hình ngôn ngữ lớn đã đủ khả năng thực hiện công việc đó, nên chỉ cần một nhóm nhỏ người giám sát thay vì để con người làm phần lớn lượng công việc như trước.

Các cơ quan quản lý đang đẩy mạnh điều tra, và xu hướng này dự kiến sẽ được tiếp tục dưới thời Tổng thống Trump. Tháng 1 năm 2025, SEC đã đạt thỏa thuận xử lý với Presto Automation, một công ty có trụ sở tại San Carlos, California, vì bị cáo buộc phóng đại năng lực công nghệ nhận diện giọng nói “hỗ trợ AI” trong hệ thống đặt món tại các chuỗi cửa hàng ăn nhanh ở Mỹ như Carl’s Jr. và Hardee’s.

Theo SEC, Presto từng tuyên bố rằng hệ thống của họ có thể thay thế hoàn toàn nhân viên nhận đơn. Tuy nhiên, trên thực tế, “phần lớn đơn hàng” vẫn cần người điều phối từ nước ngoài xử lý. Công ty sau đó nói với Bloomberg News rằng họ đã dùng lực lượng lao động từ xa để hỗ trợ việc huấn luyện hệ thống AI.

Nhiều doanh nhân thành công ở Thung lũng Silicon thường áp dụng chiến lược “giả giả thành thật”, nhưng khi áp dụng điều đó vào lĩnh vực AI, họ sẽ dễ bị phát hiện hơn. DoNotPay, một startup tại Midvale, bang Utah, từng quảng bá họ là “luật sư robot đầu tiên trên thế giới”, đã bị FTC phạt 193.000 USD vào tháng 9 năm 2024 vì quảng cáo sai sự thật. AI của công ty này không thể cung cấp dịch vụ pháp lý nếu không có sự can thiệp của con người.

Nhiều khả năng các công ty kiểu này sẽ tiếp tục bị nhắm đến. SEC gần đây cho biết sẽ tăng cường giám sát cách các công ty tài chính tiếp thị và sử dụng AI. Người phát ngôn nói với trang Ars Technica rằng khiếu nại chỉ liên quan đến “vài trăm khách hàng từ vài năm trước (trong tổng số hàng triệu người), với dịch vụ đã bị dừng từ lâu.”

Ngay cả các tập đoàn công nghệ lớn cũng không tránh khỏi nghi vấn. Tuần này, Alphabet – công ty mẹ của Google – đã công bố loạt sản phẩm đáng chú ý, trong đó có công nghệ tạo video siêu thực với hình ảnh con người đang nói và hát. Nhưng Google từng bị chỉ trích vì che giấu mức độ can thiệp kỹ thuật trong các bản demo. Tháng 12 năm 2023, Google đăng video giới thiệu mô hình AI Gemini lên YouTube, cho thấy hệ thống có thể “trò chuyện” và trả lời các câu hỏi về hình ảnh theo thời gian thực. Tuy nhiên, khi tôi liên hệ, Google thừa nhận video demo đó đã được chỉnh sửa và chỉ dựa trên ảnh tĩnh.

Việc ngăn chặn các công ty thổi phồng năng lực AI đã diễn ra quá muộn. Tuy nhiên, nếu cơ quan quản lý tiếp tục siết chặt, dòng vốn có thể sẽ chảy về và hỗ trợ những đổi mới thực sự. Nhưng trách nhiệm không chỉ thuộc về chính phủ. Nhà đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp cũng cần nâng cao khả năng đánh giá các nhà cung cấp AI để tránh rót tiền vào các sản phẩm “giả danh AI” — những chiêu trò chưa có dấu hiệu biến mất hoàn toàn.

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt, việc thẩm tra kỹ lưỡng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Một nghiên cứu công bố vào tháng 2 năm 2025 của công ty nghiên cứu độc lập Tech.co cho thấy 58% doanh nghiệp sử dụng AI chỉ vì áp lực từ đối thủ. Đó chính là lý do các doanh nghiệp càng cần cảnh giác hơn trước những lời quảng cáo thổi phồng, đặc biệt là về công nghệ AI tiên tiến.