Tuần trước tại Sotheby’s New York, những lời thì thầm về sự phục hồi của thị trường nghệ thuật dường như đã trở thành hiện thực. Sau cuộc đấu giá kéo dài 20 phút đầy căng thẳng giữa sáu bên, bức Chân dung Elisabeth Lederer (1914–1916) của Gustav Klimt được chốt với giá 236,4 triệu USD (bao gồm phí), trở thành tác phẩm đắt thứ hai từng được bán đấu giá công khai. Oliver Barker, người điều hành phiên đấu giá trong bộ tuxedo, thậm chí chưa kịp chúc mừng người mua giấu tên qua điện thoại thì cả khán phòng đã bùng nổ trong tiếng vỗ tay.

Nếu thị trường đang thực sự sống lại, thì nguyên nhân phần lớn nằm ở sự trở lại mạnh mẽ của nghệ thuật hội họa cổ điển. Niềm tin vào giá trị bền vững của các danh họa lịch sử đang gia tăng, trong khi làn sóng đầu cơ vào nghệ thuật siêu đương đại từng bùng nổ thời Covid đã dần nguội lạnh trong vài năm gần đây. Những tác phẩm của các nghệ sĩ trẻ từng gây sốt trên thị trường thứ cấp, có lúc đạt mức hàng triệu USD, giờ đây không còn thu hút sự chú ý. Trong khi đó, những gì từng bị coi là lỗi thời lại dần trở nên hấp dẫn hơn.

Tại hội chợ nghệ thuật Frieze London hồi tháng 10, một trong những tác phẩm nổi bật là bức tranh trầm lắng của Gabriele Münter năm 1909, được Hauser & Wirth bán với giá gần 3 triệu USD. Ở Paris, phòng tranh Gagosian phá lệ tại Art Basel khi trưng bày một bức Rubens thế kỷ 17, thay vì chỉ giới hạn từ thế kỷ 20 trở đi như thông lệ. Mức giá không được công bố, nhưng có thể tương đương với mức 7,1 triệu USD từng đạt tại Sotheby’s năm 2020.

Tại London, nhiều phòng tranh mới đang xuất hiện để đáp ứng xu hướng này. Nhà sưu tập Mattias Vendelmans, chuyên về tranh cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, đã mở một không gian cố định tại Bloomsbury trong năm nay. Ông cho biết khách hàng của mình, bao gồm nhà sưu tầm kiêm chủ viện bảo tàng Christian Levett, người vừa mua một bức tranh Dora Maar năm 1945 tại đây, đều mua tranh vì tình yêu nghệ thuật và không bị chi phối bởi mục tiêu đầu tư ngắn hạn.

Tâm lý đầu cơ từng khiến giới sưu tầm sẵn sàng chi mức cao cho các nghệ sĩ trẻ, với kỳ vọng tên tuổi và giá trị tác phẩm sẽ tăng vọt. Nhưng cách tiếp cận này không dễ áp dụng với tranh cổ. Vendelmans gần đây bán một bức chân dung tuyệt đẹp của họa sĩ Bỉ Alice Frey, vẽ từ năm 1936, với giá chỉ 5.500 bảng (7.249 USD). Trong khi đó, giá tranh Dora Maar hiếm khi vượt 20.000 USD trong suốt một thập kỷ qua.

“Chỉ với vài ngàn bảng, nhà sưu tầm đã có thể xây dựng một bộ sưu tập có giá trị học thuật cao, gồm những tác phẩm thực sự đáng trân trọng,” Vendelmans nói. “Thật khó tin là vẫn còn quá ít người đi theo hướng đó.”

Tại London, chuyên gia cố vấn nghệ thuật Daniel Malarkey cũng ghi nhận nhu cầu tranh cổ tăng rõ rệt. Ông thường xuyên nhận được yêu cầu tìm tranh của các nghệ sĩ đầu thế kỷ 20 như Gwen John và các thành viên nhóm Bloomsbury. Hiện ông đang săn lùng tác phẩm của những họa sĩ cùng thời với Vilhelm Hammershøi (sinh năm 1864), những cái tên mà ông cho rằng đang bị định giá thấp. “Tôi không thể tiết lộ hết đâu,” ông cười nói.

Theo Malarkey, xu hướng này là phản ứng tự nhiên trước một thế giới tràn ngập hình ảnh kỹ thuật số. Khi hình ảnh đẹp có thể tạo ra chỉ bằng một cú nhấp chuột, các nhà sưu tầm lại khao khát điều gì đó mang dấu vết con người, dù có đôi chút sai sót. “Họ muốn thấy vết cọ hằn trong lớp sơn, lớp nứt craquelure, chất sơn dày impasto,” ông nói. “Thế giới bóng bẩy kiểu chỉnh sửa bằng app không còn là điều xa xỉ hay đáng khao khát nữa.”

Dù vẫn hợp tác với các nghệ sĩ đương đại như Anna Calleja hay Celia Paul, Malarkey xem họ là hậu duệ trực tiếp của thế hệ trước. Ông và nhiều nhà sưu tầm khác đang chứng kiến sự hình thành của một nhóm sưu tầm mới, tìm cách kết nối nghệ sĩ đương đại với các bậc tiền bối lịch sử. “Tác phẩm của họ không sáng bóng, rực rỡ hay màu mè kiểu siêu đương đại,” ông nói.

Tại khu Mayfair, một số triển lãm thành công nhất năm qua của David Zwirner, một trong những phòng tranh lớn nhất thế giới, thuộc về các nghệ sĩ đương đại có tư duy cổ điển như Michaël Borremans hay Victor Man. Giám đốc cấp cao James Green cho biết ngày càng nhiều nhà sưu tầm lựa chọn tranh theo kiểu “xuyên thời đại”. Zwirner từng tổ chức một buổi triển lãm tại New York năm 2018 kết hợp nghệ sĩ đương đại với tác phẩm từ sáu thế kỷ trước. “Có lẽ lúc đó chúng tôi hơi đi trước thời đại,” Green nói.

Dù các bảo tàng không chạy theo nhịp thị trường vì lịch triển lãm thường được lên kế hoạch từ nhiều năm trước, một số định chế lớn đã bắt đầu mở rộng phạm vi để phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn tới việc kết nối giữa nghệ thuật xưa và nay. Bảo tàng Louvre ở Paris gần đây mua tác phẩm đầu tiên của một nữ nghệ sĩ đương đại, Marlene Dumas, vào tháng 11. Bảo tàng Quốc gia London cũng dỡ bỏ lệnh cấm trưng bày tranh sau năm 1900 từ tháng 9, thể hiện ý định nối kết quá khứ với hiện tại trong các triển lãm tương lai.

Interval, một phòng tranh mới tại khu Clerkenwell (London) do hai cha con David và Jacob Gryn điều hành, đã xây dựng toàn bộ chương trình trưng bày quanh ý tưởng liên kết lịch sử nghệ thuật. Họ kết hợp nghệ sĩ đương đại với các tác phẩm cổ được mượn từ các đại lý khác. Mới đây, David Gryn cho biết họ đã bán cùng lúc một bức tranh số năm 2025 của Petra Cortright và một trang bản thảo thế kỷ 15 của bậc thầy Budapest Antiphonary cho một cặp đôi trước đó chỉ quen sưu tầm tranh đương đại.

Với họa sĩ đương đại Glenn Brown, việc phát hiện điểm giao thoa giữa nghệ thuật cổ điển và hiện đại là điều hoàn toàn tự nhiên. Ông đưa tư duy này vào chính tác phẩm của mình, vào bảo tàng cá nhân The Brown Collection, nơi ông treo tranh của mình bên cạnh những tác phẩm tham chiếu, và gần đây là gian trưng bày do ông phụ trách tại hội chợ Frieze Masters cho Gagosian. “Dù là nghệ thuật trừu tượng hay hiện thực, dù được tạo ra từ thế kỷ 17 hay thời điểm hiện tại, cảm quan bố cục vẫn luôn nhất quán,” ông nói.

Không giống nhiều nghệ sĩ từng hưởng lợi từ làn sóng siêu đương đại rồi sau đó mất giá, như María Berrío với The Lovers 2, từng bán 1,27 triệu USD năm 2022 nhưng chưa đầy hai năm sau chỉ còn 274.999 USD, những nghệ sĩ đang thành công hiện nay thường thuộc về các dòng nghệ thuật đã tồn tại hàng thế kỷ và được bảo chứng bởi hệ thống bảo tàng. Dù điều này không đảm bảo giá thị trường, nó vẫn phản ánh một nguồn giá trị bền vững hơn hẳn sự rực rỡ ngắn hạn.

Tại Zwirner, Green cho biết ông rất vui khi người xem có thể vừa ghé triển lãm tranh mới, rồi đi vài bước tới National Gallery để thấy nguồn cảm hứng lịch sử. Theo ông, điều đó không chỉ mang lại trải nghiệm sâu sắc, mà còn góp phần tích cực cho thị trường nghệ thuật hiện nay.