Trước khi kế hoạch áp phí hàng trăm ngàn USD lên các doanh nghiệp muốn tuyển dụng lao động nước ngoài kịp ráo mực, Tổng thống Donald Trump có thể đã vô tình đóng lại cánh cửa giúp thị trường lao động Mỹ thu hút tài năng trẻ từ nước ngoài: Giáo dục đại học.

Tuần trước, sắc lệnh hạn chế nhập cảnh đối với một số lao động không định cư được ban hành vội vã đã mở ra một mặt trận mới trong cuộc chiến thương mại ngày càng gay gắt giữa Washington và New Delhi. Các kỹ sư và bác sĩ Ấn Độ, chiếm hơn 70% số visa theo diện này, xem đó như một “lệnh trục xuất” khỏi công việc và cuộc sống tại Mỹ. Trước phản ứng dữ dội, Nhà Trắng phải đính chính rằng khoản phí 100.000 USD chỉ áp dụng với doanh nghiệp tuyển lao động mới, và các bác sĩ có thể được miễn trừ.

Nhưng đó là chuyện của tuần trước. Đến thứ Ba tuần này (23.9), chính quyền ông Trump tiếp tục công bố đề xuất cải tổ toàn bộ hệ thống rút thăm H-1B bằng cách thay thế cơ chế ngẫu nhiên hiện tại bằng quy tắc dựa trên mức lương. Thay đổi này không chỉ nhắm vào Ấn Độ hay mức phí 100.000 USD. Một khi được thực thi, nó có nguy cơ làm suy yếu sức hút của visa du học F-1, vốn là nguồn cung nhân lực chiến lược và bền vững hơn nhiều so với hạn ngạch 85.000 suất H-1B mỗi năm. Dù lần này ông Trump không nhắm trực tiếp vào các đại học Mỹ, họ chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng.

Bộ An ninh Nội địa cho biết họ sẽ chuyển sang cơ chế xét chọn có trọng số, “ưu tiên cấp visa H-1B cho những lao động tay nghề cao và có mức lương cao.” Nghe qua có vẻ hợp lý, nhưng trên thực tế nhu cầu visa này đã vượt xa nguồn cung suốt hơn một thập kỷ qua, và cách phân bổ hạn ngạch mới lại cực kỳ phức tạp. Hiện phần lớn visa được cấp ở California, nơi các tập đoàn công nghệ lớn như Amazon hay Tata Consultancy Services (Ấn Độ) đăng ký ráo riết.

Thế độc tôn của Thung lũng Silicon có thể sẽ không thay đổi, cũng như tình trạng “lách luật” của các công ty gia công. Tuy nhiên, những sinh viên mới tốt nghiệp chuyên ngành STEM sẽ mất đi cơ hội tiếp cận thị trường duy nhất có khả năng đánh giá đúng năng lực và giá trị của họ.

Trước đây, sau khi nhận được lời mời làm việc, sinh viên tốt nghiệp ngành khoa học máy tính có cùng tỉ lệ trúng tuyển với các kỹ sư giàu kinh nghiệm đến từ Ấn Độ. Giờ đây, họ phải đối mặt với cơ chế loại trừ ngầm dựa trên tuổi nghề. Để được đưa vào danh sách rút thăm H-1B cho vị trí phát triển phần mềm tại San Francisco, doanh nghiệp phải trả cho ứng viên mới mức lương tối thiểu 136.000 USD. Trong khi đó, một ứng viên giàu kinh nghiệm làm AI, nhận lương hơn 214.000 USD mỗi năm, sẽ có xác suất trúng cao gấp bốn lần.

Kết quả là sinh viên mới tốt nghiệp dễ bị “đá” khỏi khu vực Bay Area, hoặc thậm chí là khỏi nước Mỹ. Ví dụ: Một kiến trúc sư cảnh quan nước ngoài có thể giành suất H-1B với mức lương 97.000 USD ở Las Vegas. Nhưng để có cơ hội tương tự, một lập trình viên mới ra trường, nếu không có quốc tịch hay thẻ xanh Mỹ, sẽ phải được trả 164.000 USD ở Vegas hoặc 139.000 USD ở Des Moines. (Hệ thống chấm điểm sẽ tính theo ngành nghề và địa lý.)

Mỹ có thể cần những sân golf đẹp và tiệm nail giá rẻ, nhưng quan trọng hơn là phải tạo điều kiện cho tài năng công nghệ trẻ. Đó là lời hứa ngầm mà mỗi kỹ sư máy tính trẻ đưa ra khi đến Mỹ học tập và bắt đầu sự nghiệp qua H-1B, để rồi trở thành CEO, nhà sáng lập startup hoặc nhà nghiên cứu. Giờ đây, lời hứa ấy bị phá vỡ. Khi phần lớn sinh viên quốc tế phải tự chi trả toàn bộ học phí bậc cử nhân, tấm bằng STEM đắt đỏ tại Mỹ sẽ mất đi sức hút.

Đó là một điều đáng tiếc. Trong số hơn 7 triệu người theo đuổi nghề STEM tại Mỹ, cứ năm người thì có một người nước ngoài. Nguồn nhân lực này đến từ khắp nơi trên thế giới, đặc biệt là Mexico, Ấn Độ, Trung Quốc, Philippines và Việt Nam. Không phải ai cũng học tại Mỹ bằng visa F-1, nhưng rất nhiều người từng đi theo con đường này.

Tất nhiên, tình hình có thể thay đổi. Cánh hữu theo chủ nghĩa dân tộc tại Mỹ đang ủng hộ việc chấm dứt chương trình thực tập OPT, vốn là con đường để sinh viên nước ngoài ở lại Mỹ sau khi học xong và tìm việc. Thế hệ sinh viên tương lai sẽ chùn bước, trong khi những người đang học sẽ bắt đầu cân nhắc cơ hội từ nơi khác.

Đại sứ Đức tại Ấn Độ thậm chí đã lên mạng xã hội để “quảng bá” chính sách nhập cư của nước mình: “Chính sách di trú của chúng tôi cũng giống như xe hơi Đức: Đáng tin cậy, hiện đại và có thể dự đoán trước.” Liệu các bậc phụ huynh ở Mumbai hay New Delhi, vốn đã lo sợ về các cuộc truy quét của cơ quan di trú Mỹ, có nhắn nhủ điều này cho con mình đang học tại Brown hay Berkeley không?

Niềm tin của thế giới vào đồng USD đang lung lay vì chiến tranh thương mại. Và nếu có một tờ giấy nào khác đang giữ nước Mỹ ở vị trí dẫn đầu, thì đó chính là visa F-1, tấm vé dẫn đến H-1B, thẻ xanh và quốc tịch. Chính quyền ông Trump không nên làm mất giá trị của nó.