Nếu muốn quan sát một trật tự toàn cầu đang thay đổi, hãy đến Singapore. Tôi đã làm điều đó vào tháng trước với tư cách Giáo sư Nghiên cứu Chiến lược S. Rajaratnam tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Rajaratnam, nơi tôi có nhiều cuộc gặp với các học giả hàng đầu và quan chức chính phủ.

Singapore là một câu chuyện thành công đáng kinh ngạc. Quốc đảo này cho thấy dự án toàn cầu của Mỹ sau Thế chiến II từng hiệu quả đến mức nào, đối lập hoàn toàn với sự bất ổn mà một nước Mỹ đơn phương và cứng rắn hơn đang mang đến cho các quốc gia nhỏ.

Năm 1965, Singapore giành độc lập một cách bất đắc dĩ sau khi bị loại khỏi Liên bang Malaysia. Khi đó, nước này ngay lập tức đối mặt với nguy cơ bị cuốn vào các phong trào cực đoan trong khu vực. Tuy nhiên, Singapore đã vươn lên trở thành trung tâm thương mại và công nghệ với mức sống thuộc hàng cao nhất thế giới. Một quân đội tuy nhỏ nhưng tinh nhuệ, cùng giới tinh hoa có tư duy chiến lược, đã giúp đảo quốc có sức ảnh hưởng vượt trội so với quy mô. Thành công này khiến nhiều quốc gia khác muốn trở thành “Singapore của” một nơi nào đó, tức những nước tuy nhỏ nhưng vẫn có thể thành công vượt bậc.

Sự trỗi dậy của Singapore dựa vào nhiều lợi thế. Quốc gia này có vị trí chiến lược gần eo biển Malacca, nơi nối liền Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Nền quản trị ổn định được xây dựng trên sự kết hợp độc đáo giữa truyền thống Đông và Tây. Quan trọng hơn cả, tầm nhìn chiến lược của Thủ tướng lập quốc Lý Quang Diệu đã định hình đường hướng phát triển. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Singapore luôn hiểu rằng quốc gia khó có thể tồn tại, chứ chưa nói đến thịnh vượng, nếu không có một hệ thống toàn cầu do Mỹ dẫn đầu.

Ông Lý từng lập luận rằng cuộc chiến của Mỹ tại Việt Nam là một “thành công đẫm máu.” Bằng cách giữ vững chiến tuyến suốt một thập kỷ, Mỹ đã cho Singapore và các nước láng giềng thời gian quý báu để ổn định cả kinh tế lẫn chính trị. Không chỉ vậy, Mỹ còn đảm bảo tự do hàng hải, ngăn chặn xung đột, hậu thuẫn thương mại tự do và toàn cầu hóa, đồng thời cung cấp các lợi ích công cộng mà một quốc gia siêu nhỏ khó có thể tự lo liệu.

Khi Lầu Năm Góc mất quyền sử dụng căn cứ tại Philippines vào những năm 1990, Singapore đã âm thầm tiếp nhận lực lượng Mỹ. Mối quan hệ quốc phòng chặt chẽ với Washington đến nay vẫn là trụ cột trong chính sách đối ngoại của Singapore và là đối trọng với ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc.

Giữ thế cân bằng này không hề dễ dàng. Phần lớn dân số Singapore là người gốc Hoa, trong khi Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất. Trong chuyến thăm gần đây, tôi thấy rất nhiều xe điện BYD xuất hiện trên đường phố. Những thay đổi trong chính sách của Mỹ khiến việc duy trì thế cân bằng này càng thêm phức tạp.

Singapore từng chịu tác động từ các mức thuế do Tổng thống Donald Trump áp đặt, dù Mỹ có thặng dư thương mại với nước này. Quốc đảo cũng lo ngại trước những phát ngôn đe dọa thu hồi lãnh thổ nhắm vào các quốc gia yếu thế. Nhiều nhà quan sát Singapore cảm thấy khó hiểu trước một vị Tổng thống nói về việc đưa nước Mỹ “vĩ đại trở lại” nhưng lại tấn công vào hệ thống đại học, thể chế quản trị và cơ chế kiểm soát quyền lực — những nền tảng làm nên sức mạnh của Mỹ.

Tháng 4 vừa qua, bộ trưởng quốc phòng Singapore tuyên bố rằng Mỹ đã chuyển từ vai trò “người quản lý hệ thống” sang hành xử như “một chủ nhà đòi tiền thuê.” Trong bài phát biểu nhân dịp kỷ niệm 60 năm lập quốc hồi tháng trước, Thủ tướng Lawrence Wong cũng thẳng thắn nhận định rằng thế giới hiện nay là một thế giới “thân ai nấy lo.”

Các nhà lãnh đạo Singapore nhất trí rằng trật tự quốc tế do Mỹ dẫn dắt đã kết thúc. Vấn đề là chưa ai biết chắc chắn điều gì sẽ thay thế nó.

Một kịch bản dễ chấp nhận là nước Mỹ, dù đặt lợi ích lên hàng đầu, vẫn tiếp tục cạnh tranh với các cường quốc khác, từ đó để lại không gian tồn tại cho các quốc gia nhỏ. Một kịch bản tệ hơn là nước Mỹ trở nên hung hăng, phá bỏ các chuẩn mực quốc tế như cấm chiếm đoạt lãnh thổ, làm suy yếu hệ thống thương mại dựa trên luật lệ mà Singapore vốn quen thuộc, và dùng quyền lực để trục lợi trắng trợn hơn. Cũng có khả năng Mỹ quay lưng với thế giới, nhường lại sân chơi cho các thế lực khác, đẩy châu Á vào vòng xoáy xung đột và nguy cơ hạt nhân. Dù kịch bản nào xảy ra, các nhà lãnh đạo Singapore đều chuẩn bị tâm thế để đối mặt với một thế giới rất khác.

Tuy vậy, Singapore không hề yếu. Ngay cả một nước Mỹ thực dụng hơn cũng cần duy trì quan hệ đối tác với đảo quốc này, bởi Singapore có những yếu tố mà Mỹ cần như quyền tiếp cận quân sự và vai trò trong chuỗi cung ứng dược phẩm, bán dẫn. Hiện nay, quốc gia này chi khoảng 3% GDP cho quốc phòng, mức cao vượt trội trong khu vực.

Chính phủ cũng đang tận dụng làn sóng công nghệ bằng cách tích hợp trí tuệ nhân tạo vào hoạt động điều hành, đồng thời đào tạo lực lượng lao động có kiến thức AI thuộc nhóm hàng đầu thế giới. Singapore còn tăng cường hợp tác khu vực, với một khu kinh tế đặc biệt tại bang Johor giúp các tập đoàn đa quốc gia đặt trụ sở tại Singapore tiếp cận nhân công và mặt bằng từ Malaysia. Tuy vậy, dù triển vọng ngắn hạn khá tích cực, Singapore vẫn đối mặt với nhiều nỗi lo dài hạn.

Quốc gia này là ví dụ điển hình cho tình trạng suy giảm dân số. Tỉ suất sinh (TFR) của Singapore từ lâu đã thuộc nhóm thấp nhất thế giới. Nhập cư phần nào giúp giải quyết vấn đề nhưng cũng tạo ra căng thẳng xã hội. Khi phần lớn người nhập cư gần đây đến từ Trung Quốc, tình hình còn kéo theo những hệ lụy địa chính trị phức tạp.

Rốt cuộc, một thế giới từng giúp Singapore cất cánh đang dần lùi vào quá khứ, và giai đoạn tiếp theo có thể sẽ khó khăn hơn nhiều. Câu chuyện Singapore vẫn là một kỳ tích, nhưng trong một thế giới liên tục dịch chuyển, chương tiếp theo có lẽ sẽ không còn tươi sáng như trước.