Haruhiko Kuroda, thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) trong suốt một thập kỷ đến năm 2023, mới đây tuyên bố rằng Nhật Bản “đã hoàn toàn thoát khỏi giảm phát.” Nhận định này phần nào mang tính tự khẳng định, xét đến chính sách kích thích kinh tế quy mô lớn mà ông đã triển khai. Tuy nhiên, với mức tăng giá tiêu dùng cốt lõi dự kiến đạt 3% trong tháng 1, tuyên bố của ông không phải không có cơ sở. Vậy tại sao vẫn còn tranh cãi?

Vấn đề nằm ở quan điểm trái ngược của chính phủ Nhật Bản, đặc biệt là Thủ tướng Shigeru Ishiba. Khi được hỏi về tình trạng kinh tế hiện tại, ông Ishiba không khẳng định Nhật Bản đã vượt qua hoàn toàn nguy cơ giảm phát.

“Nhật Bản không còn giảm phát,” ông nói, “nhưng cũng chưa thể khẳng định đã thoát khỏi nó hoàn toàn.” Khi nhậm chức vào tháng 10 năm ngoái, ông Ishiba đã kêu gọi triển khai chính sách tập trung trong ba năm nhằm đảm bảo nguy cơ giảm phát bị loại trừ hoàn toàn. Quan điểm của ông không chỉ đối lập với Kuroda mà còn với Thống đốc đương nhiệm BOJ, Kazuo Ueda, người cũng đồng ý rằng Nhật Bản đang chứng kiến giá cả gia tăng.

Hiện nay, bất kỳ ai từng đi siêu thị Nhật Bản, nơi một cây bắp cải có giá hơn 1.000 yên (6,50 USD), đều khó có thể tin rằng mối đe dọa thực sự đối với Nhật Bản vẫn là giảm phát. Chính phủ và các nhà hoạch định chính sách đã phải đối mặt với tình trạng này trong gần một thế hệ, với nhiều ý kiến cho rằng Nhật Bản là ví dụ điển hình về một nền kinh tế suy thoái dài hạn. Nhưng không có điều gì kéo dài mãi mãi. Lần gần nhất chỉ số giá tiêu dùng giảm là vào tháng 7.2021, thời điểm Nhật Bản tổ chức Olympic Tokyo trong bối cảnh quốc gia vẫn đóng cửa vì đại dịch. Trong gần ba năm qua, giá tiêu dùng cốt lõi không chỉ tăng mà còn vượt mức mục tiêu 2% của BOJ, với dự báo xu hướng này sẽ tiếp diễn ít nhất đến tháng 3.2027.

Dù vậy, vẫn có lý do để thận trọng trước những tuyên bố quá sớm về chiến thắng – bài học từ câu chuyện “Mission Accomplished” của cựu Tổng thống Mỹ George W. Bush vẫn còn nguyên giá trị. Giảm phát có thể xảy ra ở bất kỳ đâu, như bài học từ các cựu Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Alan Greenspan và Ben Bernanke. Đến năm 2003, lạm phát tại Mỹ đã được kiềm chế trong suốt một thập kỷ đến mức các nhà hoạch định chính sách bắt đầu lo ngại nguy cơ rơi vào tình trạng như Nhật Bản.

Greenspan từng viết trong cuốn The Age of Turbulence: “Chúng tôi muốn loại bỏ hoàn toàn nguy cơ giảm phát, sẵn sàng chấp nhận rủi ro rằng việc cắt giảm lãi suất có thể tạo ra một bong bóng hoặc bùng nổ lạm phát, vấn đề mà chúng tôi sẽ xử lý sau.”

Trước đó không lâu, Bernanke – người kế nhiệm Greenspan – cũng có một bài phát biểu quan trọng nhấn mạnh sự nguy hiểm của giảm phát. Dù đánh giá nguy cơ này khó xảy ra, ông vẫn cảnh báo rằng khi giá cả sụt giảm trên diện rộng, tác động có thể rất nghiêm trọng. Ngay cả Janet Yellen, người kế nhiệm Bernanke, cũng từng lo lắng về nguy cơ lạm phát quá thấp.

Quá khứ của Nhật Bản càng củng cố quan điểm thận trọng – phải mất nhiều năm quốc gia này mới chính thức thừa nhận tình trạng giảm phát vào năm 2001 sau một thời gian dài giá cả suy giảm. Chính điều này có thể đã tạo ra nỗi sợ hãi về việc tuyên bố chiến thắng quá sớm.

Nhưng sai lầm mà chính phủ Nhật Bản có nguy cơ lặp lại chính là việc không theo sát thực tế kinh tế – cũng như phớt lờ những vấn đề mà cử tri và người tiêu dùng đang phải đối mặt, khi họ đang vật lộn với giá thực phẩm và hóa đơn tiện ích ngày càng cao.

Dù vẫn cần thận trọng với tương lai, Nhật Bản nên thừa nhận rằng ít nhất vào thời điểm hiện tại, cuộc chiến chống giảm phát đã được giải quyết. Nếu không, vấn đề này sẽ trở thành một cuộc tranh luận kéo dài vô tận như những chủ đề khác ở Nhật Bản – từ vai trò của năng lượng hạt nhân, việc sử dụng họ kép cho các cặp vợ chồng, đến tranh cãi hiện nay về việc miễn giảm thuế thu nhập ở mức “vừa phải” hay “thật sự vừa phải.”

Trong khi thế giới đang thay đổi nhanh chóng – từ sự bùng nổ của công nghệ AI đến những sắc lệnh hành pháp liên tiếp từ chính quyền Trump – việc Nhật Bản vẫn còn sa lầy vào các cuộc tranh luận cũ càng trở nên khó chấp nhận.

Chúng tôi không đồng tình với quan điểm cho rằng cần duy trì nguy cơ giảm phát như một cái cớ để tăng chi tiêu. Ông Ishiba có thể dễ dàng lập luận rằng dù giá cả đã tăng trở lại, tăng trưởng kinh tế vẫn trì trệ. Trái ngược với chủ trương cắt giảm chi tiêu công của Elon Musk, dư luận Nhật Bản không có hứng thú với chính sách thắt lưng buộc bụng; Đảng Dân chủ Nhân dân, lực lượng bất ngờ nổi lên trong cuộc bầu cử năm ngoái, lại tập trung vào tăng lương và giảm thuế.

Có lẽ ông Ishiba đang tìm cách tạo dựng chiến thắng cho tương lai – tuyên bố rằng giảm phát vẫn là một vấn đề, để sau đó vào thời điểm thích hợp, khẳng định đã giải quyết được nó. Nhưng có hai vấn đề: không ai thực sự tin rằng giảm phát còn là một mối đe dọa, và dù chuyến thăm Mỹ của ông thành công, vẫn khó có khả năng ông sẽ tiếp tục nắm quyền trong ba năm tới để nhận công lao.

Dù sự thận trọng của ông xuất phát từ những kinh nghiệm trong quá khứ, đã đến lúc giới lãnh đạo Nhật Bản cần bước tiếp. Nếu đã có một chiến thắng, dù bằng cách nào, hãy thừa nhận nó. Đây là lời khuyên hữu ích cho bất kỳ nhà lãnh đạo nào – và cũng là một thông điệp định hướng quan trọng.