Phiên thảo luận có sự tham gia của ông Nguyễn Minh Khôi (Giám đốc tư vấn và chuyển đổi, Viện Tony Blair vì thay đổi toàn cầu), ông Nguyễn Tú Anh (Giám đốc Chính sách, Đại học VinUniversity) và bà Lê Nguyễn Duy Oanh (Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Doanh nghiệp TP.HCM).

Linh hoạt nhưng "chật vật vươn lên"

Nhận định về chân dung khối doanh nghiệp vừa và nhỏ, các diễn giả đều thống nhất đây là một nhóm doanh nghiệp có quy mô áp đảo nhưng nội lực còn hạn chế. Ông Nguyễn Tú Anh đưa ra con số ấn tượng: nếu tính cả doanh nghiệp siêu nhỏ, doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm tới "99,9%” tổng số doanh nghiệp Việt Nam.

Ông Tú Anh miêu tả doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam bằng hai cụm từ: "linh hoạt và chật vật vươn lên". Sự "chật vật" này thể hiện rõ qua việc Chính phủ phải bỏ mục tiêu hai triệu doanh nghiệp vào năm 2025 vì không đạt được, và gần như chưa thấy được sự gia nhập đáng kể của doanh nghiệp vừa và nhỏ vào chuỗi giá trị của các tập đoàn lớn bao gồm FDI lẫn trong nước.

Bà Lê Nguyễn Duy Oanh, đại diện cho nhóm hỗ trợ doanh nghiệp, cũng xác nhận rằng "Khối doanh nghiệp vừa và nhỏ đúng là rất là chật vật nếu như họ không có sự thay đổi này." Tuy nhiên, bà cũng chỉ ra tiềm năng lớn, đặc biệt là nhóm sản xuất công nghiệp hỗ trợ, khi họ đã bắt đầu sẵn sàng tham gia vào các ngành có giá trị gia tăng cao hơn như "công nghiệp vi mạch bán dẫn," "y tế và công nghiệp cho ngành mỹ phẩm."

Chuẩn hóa để nói chung một ngôn ngữ

Lý giải nguyên nhân của sự chật vật, ông Tú Anh cho rằng: "để gia nhập hay muốn gì, chúng ta hãy cùng nói cùng một ngôn ngữ." Theo ông, trong kỷ nguyên AI và công nghệ số, doanh nghiệp vừa và nhỏ chỉ có thể kết hợp được với nhau nếu "cùng một tiêu chuẩn, cùng nói một ngôn ngữ," nhưng hiện tại, ông có cảm tưởng "doanh nghiệp vừa và nhỏ của chúng ta đang có quá nhiều ngôn ngữ nên đến khi nói chuyện nó cũng khó hiểu với nhau."

Để giải quyết vấn đề này, cả ông Tú Anh và bà Duy Oanh đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thay đổi mô hình quản trị theo hướng chuẩn hóa và minh bạch.

Bà Duy Oanh đề xuất: "Mô hình quản trị của họ phải đặt ra hai chữ đó là chuẩn hóa. Chuẩn hóa từ hoạt động sản xuất, dòng hàng hóa, đến chuẩn hóa trong các hoạt động quản trị về dòng tiền." Làm được như vậy sẽ mang lại ba lợi ích then chốt. Thứ nhất, cơ hội tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu khi doanh nghiệp FDI kiểm soát được hệ thống sản xuất của nhà cung cấp. Tiếp đó là cơ hội tiếp cận tài chính. Cuối cùng là giúp doanh nghiệp vừa và nhỏ chuyển từ sản xuất chi tiết đơn chiếc sang sản xuất "cụm chi tiết/linh kiện" có giá trị gia tăng cao hơn.

Ông Tú Anh bổ sung rằng, doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể nghiên cứu, tổ chức theo mô hình công ty cổ phần, nhằm quản trị minh bạch, tăng trách nhiệm giải trình. Ông khẳng định: "Chúng ta cần minh bạch, minh bạch, chuẩn hóa. Khi đó, nhà nước muốn bảo lãnh, muốn hỗ trợ, thì nhà nước có căn cứ để đưa ra hỗ trợ."

Hợp tác Công – Tư: Chìa khóa khác biệt

Ông Nguyễn Minh Khôi đưa ra so sánh quá trình phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam với Hàn Quốc những năm 1970 hay các nước láng giềng như Philippines, Malaysia. Ông nhận định doanh nghiệp vừa và nhỏ ở các nước đó không quá "chật vật" như ở Việt Nam, và lý do chính nằm ở liên kết công tư (PPP).

"Doanh nghiệp vừa và nhỏ không có đủ nội lực để tự bơi, tự chật vật và tự vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu,” ông Khôi nhấn mạnh. “Họ cần có sự hỗ trợ của nhà nước.”

Ông Khôi dẫn chứng các mô hình thành công ở Malaysia hay Philippines, nơi họ thành lập các trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ gắn kết với việc số hóa và tiêu chuẩn hóa thông tin về tài chính, đóng thuế, và tín dụng.

Để mô hình PPP thành công tại Việt Nam, ông Khôi đưa ra hai yếu tố tiên quyết. Đầu tiên là Nhà nước dẫn dắt các sáng kiến. Cuối cùng là chia sẻ đều lợi ích (sharing) để khu vực tư nhân được khuyến khích tham gia lâu dài.

Tựu trung, các diễn giả đều kỳ vọng nhóm sản xuất sẽ mạnh mẽ thay đổi mô hình quản trị theo hướng chuẩn hóa và minh bạch. Đồng thời, các chính sách triển khai của Nhà nước cũng cần được minh bạch để cộng đồng doanh nghiệp có niềm tin, từ đó mở rộng sản xuất và giúp Việt Nam giành được vị thế tốt hơn trong các phân khúc giá trị gia tăng cao.