Chỉ năm ngày sau khi Tổng thống Donald Trump châm ngòi cho cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và phần còn lại của thế giới, khiến thị trường cổ phiếu và trái phiếu toàn cầu rơi vào hỗn loạn, ông bất ngờ hoãn việc áp thuế. Quyết định này giúp ổn định lại hệ thống tài chính toàn cầu, vốn đang đứng trước nguy cơ sụp đổ.

Sau thông báo hoãn thuế, chỉ số S&P 500 đã tăng gần 10% trong phiên giao dịch, sau khi mở đầu ngày với mức giảm. Nasdaq Composite ghi nhận mức tăng mạnh nhất kể từ năm 2001. Đồng thời, giá trái phiếu ngắn hạn giảm trở lại, do nhà đầu tư không còn kỳ vọng Cục Dự trữ Liên bang sẽ cắt giảm lãi suất. Trong khi đó, đồng đô la Mỹ tăng giá so với các đồng tiền trú ẩn khác như yên Nhật và franc Thụy Sĩ.

Thị trường tài chính trải qua biến động lớn chưa từng thấy. Chỉ số VIX — công cụ đo mức độ lo ngại của nhà đầu tư — giảm mạnh nhất trong lịch sử. Lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 2 năm và 30 năm cùng dao động hơn 0,3 điểm phần trăm vào thứ Hai và thứ Tư. Đây là mức biến động chưa từng xảy ra từ khi dữ liệu được thống kê vào năm 1998.

Sự đảo chiều đột ngột của thị trường kéo dài suốt bốn phiên giao dịch tại các trung tâm tài chính lớn như Tokyo, London và New York. Nguyên nhân xuất phát từ chính Tổng thống Trump.

Vào trưa ngày 9 tháng 4, ông tuyên bố tạm hoãn các mức thuế trừng phạt vừa áp dụng đối với hàng hóa từ hàng chục quốc gia trong 90 ngày, dù căng thẳng thương mại với Trung Quốc vẫn tiếp tục leo thang.

Trước khi Trump thay đổi quyết định áp thuế của mình, làn sóng bán tháo dữ dội đã khiến thị trường chứng khoán toàn cầu bốc hơi hơn 10 nghìn tỷ USD và gây áp lực lớn lên thị trường trái phiếu tại các nền kinh tế phát triển như Mỹ, Anh và Úc. Lợi suất đồng thời tăng vọt khi các nhà đầu tư đổ xô bán trái phiếu chính phủ để thu gom tiền mặt.

Những biến động như vậy, cùng với cú đảo chiều hôm thứ Tư vừa qua, thường chỉ xuất hiện trong các cuộc khủng hoảng như thời điểm đại dịch năm 2020 hoặc khi Bear Stearns và Lehman Brothers sụp đổ trong khủng hoảng nhà đất tại Mỹ.

Tuy nhiên, lần này, nguyên nhân lại xuất phát từ một vị tổng thống Mỹ khó đoán, người đang đơn phương thay đổi luật chơi thương mại toàn cầu. Điều này khiến niềm tin của giới đầu tư suy giảm nghiêm trọng, vì họ lo rằng chỉ một bài đăng trên mạng xã hội của ông cũng có thể nhanh chóng thổi bay đợt phục hồi kinh tế vốn còn mong manh này.

“Nó hoàn toàn điên rồ,” Thomas Thornton, nhà sáng lập Hedge Fund Telemetry, nhận xét.

Khủng hoảng bắt đầu khi Trump khiến dư luận bất ngờ bằng tuyên bố sẽ áp dụng mức thuế cao nhất của Mỹ trong hơn 100 năm trở lại đây. Ông cho rằng điều này sẽ buộc các doanh nghiệp phải đưa hoạt động sản xuất đã chuyển ra nước ngoài quay trở lại Mỹ, qua đó tạo thêm việc làm trong nước. Tuy nhiên, quyết định đó của Trump cũng đặt ra nguy cơ phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu, làm giảm hoạt động thương mại xuyên biên giới và đẩy giá hàng hóa nhập khẩu tăng cao, gây thêm áp lực lạm phát cho người tiêu dùng Mỹ. Các chuyên gia kinh tế và chiến lược gia Phố Wall nhanh chóng hạ dự báo thị trường và cảnh báo về nguy cơ suy thoái.

Dù Trump tạm thời rút lại quyết định, rủi ro vẫn chưa hoàn toàn biến mất. Chính sách khó đoán của ông, cùng những nghi ngờ về mục tiêu thực sự qua loạt hành động vừa qua, khiến các doanh nghiệp không thể lên kế hoạch ổn định nào. Người tiêu dùng Mỹ cũng trở nên bất an hơn. Đồng thời, Trump vẫn tiếp tục leo thang căng thẳng với Trung Quốc — nền kinh tế lớn thứ hai thế giới — khi tăng thuế nhập khẩu hàng hóa từ nước này lên 125% vào thứ Tư vừa qua.

Lập trường đơn phương và thay đổi liên tục của ông Trump khiến nhà đầu tư dè chừng và cảnh giác hơn, dù họ vẫn hoan nghênh quyết định tạm thời dừng áp thuế của Tổng thống Mỹ.

“Tôi đang tranh thủ bán ra trong lúc thị trường đang phục hồi,” Michael Purves, nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Tallbacken Capital Advisors, cho biết. “Mức độ biến động hiện nay rất lớn, nhưng không hiếm thấy trong một thị trường đang suy giảm. Đây chưa phải là dấu hiệu cho thấy thị trường đã chạm đáy.”

Tuần trước, ban đầu thì Trump cùng các quan chức trong chính quyền phớt lờ phản ứng tiêu cực từ thị trường chứng khoán. Điều này khiến nhà đầu tư lo ngại, vì trước đây họ tin rằng những thiệt hại lớn như vậy sẽ buộc ông phải điều chỉnh chính sách — điều mà họ gọi là “Trump put.” Ông Trump thậm chí còn đăng lại một video trên TikTok, trong đó cho rằng chính ông đã cố ý làm giảm giá cổ phiếu để lãi suất đi xuống, giúp người tiêu dùng được giảm bớt gánh nặng về tài chính.

Tuy nhiên, khi thiệt hại tài chính lan rộng trên toàn cầu trong tuần này, thị trường trái phiếu bắt đầu lao dốc. Nhà đầu tư bán tháo trái phiếu, khiến lợi suất trái phiếu Mỹ kỳ hạn 30 năm tăng mạnh nhất kể từ khi thời điểm đại dịch COVID-19, đẩy chi phí vay vốn lên cao và làm gia tăng rủi ro đối với nền kinh tế toàn cầu.

Tốc độ và quy mô bán tháo trái phiếu khiến nhiều người lo ngại rằng các nhà đầu tư lớn ở nước ngoài, như Trung Quốc, có thể bán trái phiếu Mỹ để trả đũa. Đồng thời, thị trường đang đứng trước nguy cơ tê liệt khi các nhà đầu tư đồng loạt tháo chạy do chuỗi biến động gần đây. Nhiều ý kiến cho rằng Cục Dự trữ Liên bang sẽ phải can thiệp để bình ổn thị trường.

Khi thị trường cổ phiếu có dấu hiệu hồi phục vào ngày 9 tháng 4, Trump đăng lên mạng xã hội dòng chữ: “ĐÂY LÀ THỜI ĐIỂM TUYỆT VỜI ĐỂ MUA!!!” — một phát ngôn thể hiện rõ sự lo ngại phần nào của ông trước tình trạng thị trường lao dốc do chính cuộc chiến thương mại mà ông đã khơi mào, đồng thời cũng được xem là dấu hiệu cho thấy vị Tổng thống sắp có động thái can thiệp mới.

Khoảng 1 giờ chiều cùng ngày, Nhà Trắng thông báo ông Trump sẽ tạm ngừng áp thuế đối với nhiều mặt hàng vừa bị đánh thuế. Thông tin này lập tức khiến nhà đầu tư phấn khởi, tạo ra đợt phục hồi mạnh và đảo chiều xu hướng giảm trên thị trường.

Đến khi phiên giao dịch kết thúc, chỉ số S&P 500 tăng vọt, trong khi Nasdaq Composite bật tăng tới 12%. Trên thị trường trái phiếu, tình hình cũng thay đổi rõ rệt: trái phiếu kỳ hạn 30 năm tăng giá trở lại, xóa sạch phần thiệt hại trước đó, kéo theo là lợi suất giảm nhẹ. Trái phiếu kỳ hạn hai năm thì giảm giá, đẩy lợi suất tăng 20 điểm cơ bản, lên mức 3,92%.

“Rất nhiều người đang hoảng loạn ngoài kia đang cố tìm kiếm một tín hiệu tích cực nào đó để bấu víu vào,” Eric Diton, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Wealth Alliance, nói. “Tôi không nghĩ thị trường đã chạm đáy. Chỉ khi các thỏa thuận thực sự được ký kết, chúng ta mới có thể xác nhận điều đó.”

— Với sự hỗ trợ của Esha Dey, Michael Mackenzie, Liz Capo McCormick, Isabelle Lee, và Natalia Kniazhevich