Vụ việc dấy lên nguy cơ tác động đáng kể tới thương mại, du lịch và đầu tư giữa hai nền kinh tế lớn ở châu Á.

Căng thẳng leo thang khi Yuyuantantian, tài khoản mạng xã hội liên kết với đài truyền hình trung ương Trung Quốc, đăng bài bình luận cuối tuần qua cảnh báo Bắc Kinh đã chuẩn bị các biện pháp trả đũa thực chất.

Các phương án có thể bao gồm áp đặt chế tài, đình chỉ quan hệ kinh tế, ngoại giao và quân sự, cùng với hạn chế thương mại. Vài giờ sau, Nhật báo Giải phóng quân đăng bài bình luận của một học giả nhà nước, nhấn mạnh rằng nếu quân đội Nhật can dự vào eo biển Đài Loan, Nhật Bản có thể biến thành chiến trường.

Phát biểu của bà Takaichi đầu tháng này nêu rằng bất kỳ hành động quân sự nào nhằm Đài Loan đe dọa sự tồn vong của Nhật Bản đều có thể kích hoạt phản ứng hợp pháp, một quan điểm mà các chính quyền trước đây tránh đề cập công khai để không khiêu khích Bắc Kinh. Trung Quốc đặc biệt nhạy cảm trước các phát biểu về Đài Loan.

Căng thẳng diễn ra chỉ vài tuần sau khi bà Takaichi gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và nhất trí cải thiện quan hệ song phương. Việc này cũng làm dấy lên lo ngại về tác động kinh tế, khi Trung Quốc cảnh báo công dân và du học sinh về rủi ro tại Nhật. Du khách Trung Quốc chiếm khoảng một phần tư tổng lượng khách quốc tế đến Nhật mỗi năm, khiến cổ phiếu các doanh nghiệp du lịch và bán lẻ chịu áp lực giảm.

Ngay trong ngày thứ hai sau cảnh báo, cổ phiếu Shiseido giảm 9%, Isetan Mitsukoshi mất hơn 10% và Japan Airlines giảm hơn 4,4%. Hong Kong cũng cập nhật khuyến cáo du lịch với Nhật Bản.

Nhật Bản đã phản ứng ngoại giao, cử ông Masaaki Kanai, Vụ trưởng Vụ châu Á – châu Đại Dương Bộ Ngoại giao, sang Bắc Kinh trong tuần này gặp người đồng cấp Liu Jinsong. Ông Kanai dự kiến giải thích rằng phát biểu của Takaichi không đồng nghĩa với thay đổi chính sách an ninh và kêu gọi Trung Quốc tránh các hành động làm tổn hại quan hệ song phương. Nhiều kênh liên lạc vẫn mở, theo Chánh văn phòng Nội các Minoru Kihara, và Nhật Bản đã yêu cầu Bắc Kinh thực hiện các bước phù hợp.

Ngoài ra, hội nghị thượng đỉnh G20 tại Nam Phi từ thứ sáu có thể tạo cơ hội để bà Takaichi gặp Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, dù người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói chưa có kế hoạch gặp.

Căng thẳng cũng có bối cảnh địa chính trị rộng hơn. Châu Âu gần đây đón tiếp một phó lãnh đạo Đài Loan lần đầu tiên từ năm 2002, làm Bắc Kinh tức giận. Nhà lãnh đạo Đài Loan Lại Thanh Đức cáo buộc Trung Quốc tiến hành một cuộc tấn công nhiều mặt nhằm vào Nhật Bản và kêu gọi cộng đồng quốc tế chú ý, đồng thời yêu cầu Bắc Kinh kiềm chế, hành xử như một cường quốc có trách nhiệm.

Tình hình còn phức tạp với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở biển Hoa Đông. Ngày chủ nhật, bốn tàu hải cảnh Trung Quốc đi vào vùng biển tranh chấp do Nhật kiểm soát nhưng Trung Quốc tuyên bố chủ quyền. Lực lượng bảo vệ bờ biển Nhật Bản đã xua đuổi các tàu này. Tranh chấp năm 2012 từng khiến du khách Trung Quốc giảm khoảng 25 %, ảnh hưởng hơn 10% xuất khẩu trong vài tháng, khiến các chuyên gia kinh tế ước tính cảnh báo du lịch hiện nay có thể làm GDP Nhật giảm 0,36%, tương đương 2.200 tỉ yen.

Theo các chuyên gia, các ngành bán lẻ, giải trí, bất động sản và hàng không gắn với khách Trung Quốc sẽ chịu ảnh hưởng nặng. Trong quá khứ, Trung Quốc đã áp dụng các biện pháp kinh tế để trừng phạt Hàn Quốc năm 2017 liên quan hệ thống phòng thủ tên lửa THAAD, khiến tăng trưởng GDP Hàn Quốc giảm 0,4%.

Đối với Nhật Bản, đây là thách thức đối ngoại lớn đầu tiên của bà Takaichi kể từ khi nhậm chức hồi tháng 10 năm nay, trong bối cảnh dư luận nội địa chia rẽ về việc tham gia xung đột Đài Loan. Một khảo sát cho thấy 48,8% ủng hộ quyền phòng vệ tập thể, trong khi 44,2% phản đối. Bất kỳ leo thang nào, đặc biệt các biện pháp kinh tế trả đũa từ Bắc Kinh, sẽ càng làm khó chính quyền Takaichi trong việc kiểm soát lạm phát và hỗ trợ tăng trưởng.

(Tổng hợp từ Bloomberg News và Reuters)