Nhu cầu tín chỉ carbon Việt Nam lớn hơn nguồn cung trong nước

Bạn có bao giờ nghĩ đến việc “khí thải” cũng có thể trở thành một loại hàng hóa được mua bán như cà phê hay thép? Đó chính là cách mà thị trường tín chỉ carbon hoạt động – nơi mỗi tín chỉ đại diện cho việc giảm đi một tấn khí CO₂. Và sắp tới, Việt Nam sẽ chính thức bước vào sân chơi này với hệ thống giao dịch phát thải (ETS) nội địa.

Nhưng trước hết hãy cùng nhìn lại bức tranh cung – cầu tín chỉ carbon tại Việt Nam. Theo dữ liệu của BloombergNEF, trong giai đoạn 2015 - 2025, tổng số tín chỉ phát hành từ các dự án trong nước mới đạt 26,9 triệu tấn CO₂. Trong khi đó, nếu doanh nghiệp trong ba ngành phát thải lớn (nhiệt điện, thép và xi măng) tận dụng tối đa mức 30% hạn ngạch có thể bù bằng tín chỉ carbon, nhu cầu trung bình mỗi năm sẽ lên tới 53,3 triệu tấn CO₂. Nói cách khác, nguồn cung tích lũy trong cả 10 năm qua chỉ đủ cho nhu cầu của ba ngành lớn trong…nửa năm.

Việc vận hành ETS nội địa vì thế đóng vai trò quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách cung – cầu này. Trong giai đoạn thí điểm (2025–2028), khoảng 208 cơ sở sản xuất điện, sắt thép và xi măng sẽ tham gia, được phân bổ hạn ngạch dựa trên cường độ phát thải. Doanh nghiệp có thể sử dụng tín chỉ trong nước hoặc quốc tế để bù đắp tối đa 30% hạn ngạch. Tuy nhiên, với nguồn cung trong nước hạn chế, nhiều khả năng phần lớn doanh nghiệp sẽ phải tiếp tục tìm tới thị trường quốc tế, kéo chi phí tuân thủ tăng lên.

Lộ trình ETS tại Việt Nam được thiết kế theo ba bước: chuẩn bị (2021–2027), thí điểm (2025–2028) và vận hành chính thức sau năm 2028. Vậy ai sẽ quan tâm tới thị trường carbon Việt Nam? Rõ ràng nhất là các doanh nghiệp xuất khẩu sang châu Âu, vốn đang đối mặt với cơ chế thuế carbon biên giới (CBAM). Năm 2020, riêng ngành thép Việt đã xuất sang liên minh Châu Âu 7,87% sản lượng sắt thép sản xuất nội địa trị giá 850 triệu USD. ETS có thể giúp giảm bớt gánh nặng thuế, dù giá carbon trong nước dự kiến khó đạt ngang EU (73 euro/tấn vào 2025), theo chuyên viên nghiên cứu thị trường môi trường Joy Foo của BloombergNEF.

“Khi đến gần thời hạn 2050 – mốc chung của Việt Nam – nhiều doanh nghiệp sẽ phải đẩy mạnh mua tín chỉ carbon để đáp ứng yêu cầu. Trong bối cảnh đó, tín chỉ carbon không chỉ còn là một công cụ thị trường, mà sẽ dần mang tính chất của một loại tài nguyên quốc gia, gắn liền với cả mục tiêu khí hậu lẫn sức cạnh tranh của nền kinh tế,” ông Đặng Bùi Khuê, giám đốc bền vững của TUV NORD nhận định.

Khoảng trống cung – cầu tín chỉ carbon vì vậy sẽ là thách thức lớn khi ETS bước vào thí điểm, đặt doanh nghiệp trước áp lực chi phí ngày càng tăng. Nhưng chính khoảng trống này cũng mở ra cơ hội cho những ai tiên phong phát triển dự án xanh, tạo thêm nguồn cung cho thị trường thời gian tới.