Các nhà hoạt động môi trường có lẽ nghĩ rằng họ chẳng có điểm chung nào với Tổng thống Donald Trump, người từng tuyên bố biến đổi khí hậu là “trò lừa bịp.” Thế nhưng, họ hoàn toàn có thể đứng cùng chiến tuyến ở một vấn đề: Chỉ trích Cục Dự trữ Liên bang (Fed).

Tại một phiên thảo luận trong khuôn khổ Tuần lễ Khí hậu ở New York tuần trước, nhà đầu tư Dave Burt, người từng cảnh báo rằng rủi ro thiên tai không được bảo hiểm đầy đủ có thể gây thiệt hại tới 2.700 tỉ USD cho thị trường nhà ở Mỹ, đã lên tiếng kêu gọi Fed hành động. Ít nhất, ông đề nghị cơ quan này nên giảm chi phí vay mượn.

“Fed cần chú ý đến khủng hoảng khí hậu đang ảnh hưởng đến lĩnh vực nhà ở,” Burt phát biểu. “Điều đó có nghĩa là cần hạ lãi suất.”

Đây có thể là một trong số ít lần ông Trump đồng tình với ai đó về biến đổi khí hậu, dù lý do lại hoàn toàn khác. Trong nhiều tháng, ông đã không ngừng chỉ trích Fed vì không hạ lãi suất đủ mạnh để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Dù vẫn lo ngại lạm phát dai dẳng sau đại dịch, các nhà hoạch định chính sách tại Fed đã bắt đầu nới lỏng chính sách tiền tệ. Gần đây nhất, họ đã giảm lãi suất điều hành về mức 4–4,25%, trong bối cảnh thị trường lao động bắt đầu suy yếu.

Tuy vậy, mức lãi suất đó vẫn quá cao theo quan điểm của ông Trump. Ông cho rằng lãi suất nên giảm về mức 2%. Ông đặt biệt danh cho Chủ tịch Fed Jerome Powell là “Quá Trễ,” và công khai tuyên bố muốn sa thải ông. Dù không dùng lời lẽ gay gắt, Burt cũng cho rằng lãi suất hiện tại là một trở ngại. Góc nhìn của ông về khí hậu nối tiếp nhiều ý kiến trước đó cho rằng Fed cần chủ động hơn trong việc đối phó với hậu quả ngày càng nghiêm trọng của hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Tuy nhiên, nhiệm vụ mà Quốc hội giao cho Fed không bao gồm chữ nào liên quan đến “khí hậu.” Cơ quan này có hai mục tiêu chính: Duy trì giá cả ổn định và thúc đẩy việc làm tối đa. Ngoài ra, Fed còn giám sát các ngân hàng và đảm bảo hệ thống tài chính hoạt động thông suốt. Nhiều người, đặc biệt là giới bảo thủ, phản đối việc Fed mở rộng vai trò sang các vấn đề như biến đổi khí hậu, vốn thường bị coi là biểu hiện của “chính trị thức tỉnh” (woke politics).

Vấn đề là biến đổi khí hậu đang ngày càng tác động trực tiếp đến cả giá cả và việc làm. Hạn hán, cháy rừng, lũ lụt và các thảm họa tự nhiên khác xảy ra với tần suất và mức độ nghiêm trọng lớn hơn khi Trái Đất nóng lên. Những hiện tượng này làm chậm tăng trưởng và đẩy giá nhiều loại hàng hoá leo thang, từ thực phẩm đến bảo hiểm. Thiệt hại nhà ở tiềm tàng lên tới 2.700 tỉ USD cũng là rủi ro trực tiếp đối với hệ thống ngân hàng. Chủ tịch Powell từng thừa nhận một số rủi ro đó, nhưng để tránh đối đầu với ông Trump và các nghị sĩ Cộng hoà, ông cũng từng khẳng định rằng Fed đang làm “ít nhất có thể” và “ít hơn nhiều so với những gì mọi người nghĩ” khi nói đến vấn đề khí hậu.

Vì vậy, không ngạc nhiên khi tổ chức phi lợi nhuận Green Central Banking chấm điểm D- cho Fed về cách xử lý các vấn đề liên quan đến khí hậu. Cơ quan này bị xếp ngang hàng với hai quốc gia xuất khẩu dầu mỏ lớn là Nga và Saudi Arabia.

Trái lại, Ngân hàng Trung ương châu Âu được chấm điểm B. Fed bị đánh giá thấp ở các tiêu chí như nghiên cứu và vận động, chính sách tài chính và vai trò dẫn dắt. Cơ quan này phản đối việc thiết lập các tiêu chuẩn toàn cầu về rủi ro khí hậu trong ngành ngân hàng, và năm nay đã rút khỏi Mạng lưới Ngân hàng Trung ương vì Môi trường (NGFS). Đáng chú ý, ở tiêu chí chính sách tiền tệ, tức khả năng điều tiết chi phí vay, Fed bị chấm điểm 0. Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản được đánh giá cao vì đã cấp vốn với lãi suất 0% cho các dự án xanh.

Ở một góc nhìn khác, cắt giảm lãi suất có thể là một trong những cách đơn giản và ít gây tranh cãi nhất để hỗ trợ môi trường. Lãi suất thấp giúp các dự án năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh dễ tiếp cận vốn hơn, do các dự án này thường cần đầu tư ban đầu rất lớn. Giai đoạn lãi suất gần 0 trước đại dịch từng tạo đà cho công nghệ xanh phát triển, đủ để tồn tại qua nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump dù ông tìm cách dập tắt làn sóng này. Tuy nhiên, khi Fed nâng lãi suất từ 0% lên 5,5% trong hai năm 2022–2023, đà phát triển ấy đã chững lại trước khi ông Trump quay lại Nhà Trắng.

Dù vậy, lãi suất vẫn chỉ là một công cụ thô sơ trong chính sách khí hậu. Nếu Fed nghe theo ông Trump và hạ lãi suất quá sâu, họ có thể đánh mất uy tín, đồng thời đối mặt với nguy cơ lạm phát quay trở lại. Giá nguyên vật liệu leo thang cũng có thể cản trở đầu tư xanh hơn cả chi phí vay. Và nếu điều đó xảy ra, Fed cuối cùng vẫn sẽ phải nâng lãi suất để kiểm soát lạm phát.

Trong một thế giới lý tưởng, tức không phải thế giới hiện tại, Fed, Tổng thống và toàn bộ hệ thống chính trị sẽ đồng thuận về những rủi ro kinh tế thực sự do khí hậu gây ra. Thay vào đó, ông Trump và Quốc hội lại đang nỗ lực đảo ngược chính sách khí hậu, dỡ bỏ các quy định về môi trường và phổ biến thông tin sai lệch.

Còn Fed thì chọn cách lùi lại một bước nữa. Nhưng thực tế là, nếu chúng ta đang trông chờ Fed đóng vai trò chính trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, thì đó là dấu hiệu cho thấy phần còn lại của xã hội đang chưa làm tròn trách nhiệm của mình.