Tuổi thọ của các “kế hoạch tổng thể” (master plan) do Elon Musk công bố cho Tesla ngày càng rút ngắn. Kế hoạch đầu tiên kéo dài một thập kỷ, trong khi kế hoạch thứ ba, vốn vừa bị thay thế bởi “Master Plan Part IV”, thậm chí còn chưa tròn ba năm tuổi.

Một số cổ đông lạc quan có thể xem điều này là tín hiệu cho thấy “tương lai” đang đến nhanh hơn dự kiến, buộc công ty phải liên tục điều chỉnh kế hoạch. Tuy nhiên, thực tế lại phản ánh rằng Tesla không thể hiện thực hóa tương lai đúng như kỳ vọng, và công ty buộc phải định nghĩa lại mục tiêu một lần nữa.

Bằng chứng rõ ràng nhất là Master Plan Part IV không thực sự là một kế hoạch. Nói đúng hơn, và tôi xin mượn lại cụm từ ưa thích của một trong những “đối thủ” lớn nhất của Musk, đây chỉ là “khái niệm của một kế hoạch”. Tài liệu này không đưa ra chiến lược cụ thể cho tương lai mà chủ yếu nhắc lại quá khứ và vẽ ra một viễn cảnh mơ hồ. Những gì tài liệu này trình bày giống như sản phẩm người dùng có thể tạo ra trên Grok chỉ trong chưa đầy 30 phút. Bản kế hoạch được công bố trên nền tảng X của Musk, thay vì trang web chính thức của Tesla.

Kế hoạch tổng thể đầu tiên từng là một chiến lược rõ ràng: xây dựng một mẫu xe điện cao cấp, sau đó dùng lợi nhuận để phát triển mẫu xe rẻ hơn và mở rộng thị trường. Tesla phần lớn đã làm được điều này. Tuy nhiên, tuyên bố mới đây rằng công ty đã dùng lợi nhuận từ các mẫu xe đầu tiên để phát triển sản phẩm mới lại bỏ qua một thực tế: vào thời điểm đó, Tesla không có lãi và chỉ sống nhờ dòng vốn linh hoạt từ thị trường suốt thập niên 2010.

Khi công bố “phần hai” của bản kế hoạch vào năm 2016, tôi từng nhận xét rằng tài liệu này giống một bản tuyên ngôn hơn là kế hoạch thực tế. Tham vọng phát triển năng lượng bền vững vẫn hiện diện, nhưng các bước đi để đạt được mục tiêu trở nên mơ hồ hơn. Khi đó, Tesla bắt đầu nhắc đến mái nhà tích hợp năng lượng mặt trời và lưu trữ điện, xe tải và xe buýt điện, cùng với xe tự lái. Đến năm 2023, trong kế hoạch thứ ba, Musk tiếp tục lặp lại thông điệp về năng lượng bền vững, lần này theo phong cách một buổi TED Talk kéo dài. Tâm điểm khi ấy là mẫu xe điện giá rẻ đầy bí ẩn sắp ra mắt.

Tham vọng càng lớn thì thành tựu của Tesla càng ít. Cam kết về mái nhà tích hợp năng lượng mặt trời xuất hiện đúng lúc Musk tìm cách thuyết phục cổ đông thông qua thương vụ mua lại SolarCity, một công ty đang gặp khó khăn và có liên hệ với ông. Hiện nay, Tesla thậm chí không còn báo cáo số liệu lắp đặt điện mặt trời. Xe tải điện cỡ lớn thì giống như loài mực khổng lồ trong ngành giao thông: Ai cũng biết nó tồn tại nhưng hiếm khi thấy ở ngoài đời.

Mẫu Cybertruck nhỏ hơn thì gây thất vọng, còn xe buýt điện vẫn chỉ tồn tại trên giấy tờ. Tesla cũng đã huỷ bỏ mẫu xe điện giá rẻ chỉ khoảng một năm sau khi giới thiệu. Sau đó, công ty chuyển toàn lực sang phát triển xe robotaxi. Tuy nhiên, gần 18 tháng đã trôi qua, và nhiều năm kể từ khi Musk lần đầu cam kết sẽ tung ra xe tự lái, Tesla mới chỉ triển khai một dịch vụ giới hạn tại một góc nhỏ của thành phố Austin cùng một dịch vụ tương tự Uber ở khu vực Bay Area. Công ty cũng vừa thua trong một vụ kiện lớn liên quan đến hệ thống hỗ trợ lái Autopilot.

Đó chính là bối cảnh cho bản kế hoạch tổng thể mới nhất. Dù những phần tiếp theo ngày càng thiếu tính sáng tạo, chúng vẫn giúp nhà đầu tư duy trì niềm tin vào sản phẩm quan trọng nhất của Tesla: cổ phiếu. Dù đã giảm 18% từ đầu năm đến nay, hệ số định giá theo lợi nhuận dự báo năm 2025 của cổ phiếu Tesla vẫn vừa vượt mốc 200 lần. Mảng kinh doanh xe điện cốt lõi của công ty đã thu hẹp từ năm 2023, cũng là năm Tesla tuyên bố sẽ bán 20 triệu xe vào năm 2030, tức hơn 10 lần so với dự báo năm nay.

Vì thế, bản kế hoạch mới tiếp tục nhấn mạnh năng lực tự hành chưa được kiểm chứng của Tesla, nhưng lần này chuyển trọng tâm sang robot hình người. Tài liệu mô tả hình ảnh Optimus đang phục vụ đồ uống và tưới cây. Mục tiêu lần này là hoàn toàn tái định nghĩa khái niệm lao động và xã hội loài người. Khẩu hiệu được chọn là “thịnh vượng bền vững”, đi kèm các tuyên bố như “tăng trưởng là vô hạn” và “mọi sự thành công đều bắt đầu từ một bước đi đầu tiên.”

Ai cũng đồng ý rằng một tương lai nơi robot đảm nhận các công việc tay chân sẽ mang tính đột phá. Điều đó tất nhiên sẽ mang lại một số lợi ích, cùng với các vấn đề tiềm tàng. Nhưng những lời hoa mỹ như vậy, nếu không đi kèm đột phá thực sự, thời hạn rõ ràng hoặc bất kỳ con số cụ thể nào, thì không thể xem là một kế hoạch đúng nghĩa.

Không lâu trước đây, một trong những nhà phân tích lạc quan nhất về Tesla từng định giá hàng trăm tỉ USD cho nỗ lực phát triển chip AI nội bộ mang tên Dojo. Hiện tại, dự án này đã bị giải thể. Dù vậy, với bản kế hoạch “vô nghĩa” nhất từ trước đến nay, Musk tuyên bố robot Optimus sẽ chiếm “khoảng 80% giá trị Tesla.” Từ “khoảng” này khiến người đọc phải bật cười.

Điều quan trọng hơn là, dù những người lạc quan có thể hào hứng với viễn cảnh Tesla trở thành công ty robot hàng đầu, họ đang phớt lờ hàng loạt điều mà công ty từng hứa sẽ trở thành nhưng vẫn chưa bao giờ thành hiện thực.