Thật khó để đoán chính xác “cuộc tấn công” bất ngờ của Tổng thống Donald Trump vào chính sách nhập cư sẽ ảnh hưởng thế nào đến vị thế dẫn đầu toàn cầu của ngành công nghệ Mỹ. Nhưng có một điều rõ ràng: Ông Trump vừa đặt ra một thử thách khó khăn cho người bạn thân Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, chỉ vài ngày sau khi gửi lời chúc mừng sinh nhật lần thứ 75 đến ông.

Người Ấn hiện chiếm hơn 70% số visa H-1B được cấp hàng năm. Mức phí 100.000 USD Mỹ cho mỗi lao động theo chương trình này, do doanh nghiệp Mỹ chi trả, gần như khiến chương trình sụp đổ và buộc các tập đoàn gia công lớn như Infosys (trụ sở tại Bengaluru) phải tính lại toàn bộ chiến lược kinh doanh.

Điều đáng lo hơn với ông Modi là cách quy định được triển khai. Dù được giới thiệu dưới danh nghĩa một hạn chế đi lại, sắc lệnh của ông Trump trên thực tế lại giống một biện pháp trừng phạt kinh tế. Đây là bước leo thang mới trong chuỗi hành động trừng phạt mà Tổng thống Mỹ áp đặt lên một đồng minh thân cận chỉ trong vài tháng gần đây.

Trước tiên là mức thuế 50% đối với hàng xuất khẩu của Ấn Độ. Washington tuyên bố thuế suất trả đũa 25% của New Delhi sẽ bị tăng gấp đôi, với lý do việc Ấn Độ mua dầu từ Nga góp phần tài trợ cho cuộc xung đột tại Ukraine. Sau khi gần như mất quyền tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn nhất cho các mặt hàng dệt may, đá quý, trang sức, nuôi tôm và nhiều ngành thâm dụng lao động khác, Ấn Độ hy vọng sẽ xoa dịu cú sốc bằng một đợt cắt giảm thuế tiêu dùng trong nước, đúng vào dịp mùa lễ hội Hindu bắt đầu tuần này.

Nhưng chính sách visa mới của ông Trump đã dội một gáo nước lạnh vào chiến lược đó.

Sắc lệnh ban hành ngày 19.9 khiến nhiều gia đình trung lưu Ấn Độ hoang mang. Những người giữ visa H-1B nhưng đang ở nước ngoài công tác hay du lịch được công ty yêu cầu quay lại Mỹ trước 0:01 sáng ngày 21.9 theo giờ bờ Đông. Nếu không kịp, họ cùng vợ/chồng và con cái có thể bị mắc kẹt vô thời hạn.

Dù Thư ký Báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt làm rõ rằng khoản phí 100.000 USD chỉ áp dụng một lần cho vòng quay số visa tiếp theo và không ảnh hưởng đến người đang giữ visa hiện tại, thì mọi việc đã rồi. Với nhiều gia đình nhập cư, con đường định cư tại Mỹ vốn đã khó nay càng khó hơn. Không lạ khi nhiều lao động ở Mỹ bắt đầu đề nghị công ty điều chuyển sang nơi khác. Nhưng đi đâu giờ? Canada, Úc, Singapore, hay trở về một thành phố nào đó tại Ấn Độ?

Ngành công nghệ và tài chính Mỹ vẫn còn vài lựa chọn ngoài việc phải di dời nhân tài gốc nước ngoài. Các công ty có thể khởi kiện tính hợp pháp của mức phí mới hoặc vận động hành lang để xin miễn trừ. Chẳng hạn, Thung lũng Silicon và Phố Wall có thể đề nghị chính quyền miễn trừ cho những người nước ngoài đã tốt nghiệp đại học Mỹ trong các ngành STEM. Các bệnh viện cũng có lý do chính đáng để giữ quyền tiếp cận lao động nước ngoài nhằm đối phó tình trạng thiếu y bác sĩ.

Một số chiến lược khác cũng đang được cân nhắc. Nghiên cứu của các giáo sư quản trị thuộc Đại học Erasmus và Đại học Pennsylvania cho thấy rằng mỗi khi chương trình H-1B bị gián đoạn, doanh nghiệp thường thay thế nhân lực bằng các thương vụ mua lại. Cụ thể, họ đẩy mạnh thâu tóm, đặc biệt là các công ty nội địa nhỏ trong những lĩnh vực có nhiều lao động trình độ cao. Nếu luật visa không cho phép tuyển dụng, doanh nghiệp có thể mua lại công ty sở hữu nhân tài mình cần, dù họ là người trong nước hay nước ngoài.

Với Ấn Độ, vấn đề nghiêm trọng hơn nhiều. Khi mở rộng “chiến tranh thương mại” sang lĩnh vực dịch vụ, một nước đi mà chính phủ ông Modi không lường trước, ông Trump có thể đã gây tổn thất lớn hơn cả việc làm giảm biên lợi nhuận của các công ty gia công như Infosys.

Mối quan hệ đối tác chính trị kéo dài 25 năm giữa New Delhi và Washington vốn được xây dựng trên nền tảng kinh tế vững chắc. Giống như cách Apple góp phần biến Trung Quốc thành công xưởng của thế giới, nhiều tập đoàn Mỹ cũng đã nỗ lực biến Ấn Độ thành trung tâm xuất khẩu phần mềm toàn cầu. Thế nhưng, mô hình này đang đối mặt rủi ro sống còn mang tên trí tuệ nhân tạo (AI).

AI tạo sinh giúp lập trình viên hàng đầu tăng năng suất nhưng cũng lấy đi hàng loạt công việc đầu vào. Trong khi đó, các nghị sĩ Mỹ đang xem xét dự luật đánh thuế 25% lên các khoản thanh toán cho lao động nước ngoài cung cấp dịch vụ tại Mỹ.

Điều khiến đòn trừng phạt mới của ông Trump nguy hiểm hơn với ông Modi là nó diễn ra trong bối cảnh tỉ lệ thất nghiệp ở giới trẻ Ấn Độ đang ở mức cao, trong khi nhiều quốc gia láng giềng như Sri Lanka, Bangladesh và Nepal lại đang bất ổn trầm trọng.

Đây không phải thời điểm thích hợp để Washington đẩy New Delhi rời khỏi quỹ đạo chiến lược của mình, càng không phải lúc cắt giảm cơ hội phát triển của thế hệ trẻ đông đảo nhất thế giới. Trong bài phát biểu truyền hình hôm Chủ Nhật, ông Modi vẫn tỏ ra lạc quan. Việc giảm thuế hàng hóa và dịch vụ từ ngày thứ Hai (22.9), theo ông, “sẽ thúc đẩy câu chuyện tăng trưởng của Ấn Độ.” Nhưng khi thu nhập của công nhân và nhân viên văn phòng đều đang bị đe dọa, người tiêu dùng có lẽ sẽ dè dặt hơn với các khoản chi tiêu lớn. Và Tổng thống Trump dường như vừa đảm bảo điều đó sẽ xảy ra.