Tuần này, Bloomberg Economics vừa công bố “Export Potential Index” - một chỉ số mới nhằm đánh giá tiềm năng của các nền kinh tế có thể thay thế Trung Quốc trong vai trò trung tâm sản xuất toàn cầu. Kết quả? Trung Quốc vẫn là “ngọn núi khổng lồ” khó vượt, nhưng Việt Nam đang nổi lên như một trong những điểm sáng hiếm hoi ở châu Á.

Theo Chris Kennedy, chuyên viên phân tích tại Bloomberg Economics, “Trung Quốc duy trì lợi thế cấu trúc vượt trội so với các nền kinh tế mới nổi khác, thể hiện sức hút bền vững của nước này như một trung tâm sản xuất toàn cầu.” Trong chỉ số tổng hợp, Trung Quốc dẫn đầu ở hầu hết các hạng mục như năng lực sản xuất (0,12 điểm), kỹ năng lao động (0,15), và logistics thương mại (0,16). Dù vậy, Việt Nam gây chú ý khi đạt mức tương đương về năng lực sản xuất (0,12) và năng lượng (0,12) — cao hơn cả Hàn Quốc hay Malaysia trong một số khía cạnh.

So với các đối thủ mới nổi, tuy xếp sau Ấn Độ và Mỹ, Việt Nam vượt qua Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Việt Nam nổi bật nhờ chi phí lao động cạnh tranh (0,11) và môi trường đầu tư cải thiện (0,09). Trong bối cảnh các tập đoàn đa quốc gia tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng, “Made in Vietnam” đang trở thành một phần trong chiến lược “China + 1” của nhiều doanh nghiệp toàn cầu.

Nhìn từ góc độ khác, Wu Chongbo - giáo sư tại đại học Hạ Môn -  trong một bài viết chia sẻ trên Think China, cho rằng đà tăng trưởng của Việt Nam những năm qua là “một hiện tượng đáng chú ý của châu Á, nhưng còn quá sớm để nói rằng Việt Nam có thể thay thế Trung Quốc.” Ông nhấn mạnh: “So với Trung Quốc, Việt Nam vẫn gặp những hạn chế rõ rệt — từ năng suất lao động thấp, hạ tầng logistics chưa hoàn thiện, đến phụ thuộc lớn vào vốn đầu tư nước ngoài.”

Số liệu của Bloomberg Economics củng cố nhận định này: logistics vẫn là điểm nghẽn khi chi phí chiếm 16,8–17% GDP, cao hơn đáng kể so với mức của Trung Quốc. Trong khi đó, chỉ số hiệu quả logistics (LPI) của Việt Nam chỉ đạt 3,3 điểm năm 2023, kém Trung Quốc 0,4 điểm và xếp hạng 43 toàn cầu. Ngoài ra, việc thiếu chủ động trong chuỗi cung ứng nguyên liệu – đặc biệt ở các ngành công nghiệp nặng, hóa chất và điện tử – khiến Việt Nam vẫn phải nhập khẩu phần lớn đầu vào từ Trung Quốc và Hàn Quốc.

Nhìn tổng quát, có khoảng cách quá lớn để bất kỳ quốc gia nào có thể thay thế ““Made in China” trong tương lai gần. “Trung Quốc giờ là siêu cường sản xuất duy nhất của thế giới, với sản lượng công nghiệp vượt tổng của chín quốc gia đứng sau cộng lại,” ông Richard Baldwin, giáo sư kinh tế quốc tế tại IMD, nhận định. Ông ví von rằng nếu Mỹ là siêu cường quân sự, thì Trung Quốc là siêu cường sản xuất – và việc tách rời khỏi hệ thống sản xuất này sẽ “vừa tốn kém, vừa kéo dài, lại cực kỳ phức tạp.”

Vì vậy, tương lai không nằm ở việc “thay thế”, mà ở cách Việt Nam “bổ sung” cho Trung Quốc trong cấu trúc sản xuất mới của thế giới. Việt Nam có thể trở thành một mắt xích linh hoạt trong mạng lưới cung ứng châu Á – nơi các chuỗi giá trị được phân tầng: Trung Quốc dẫn đầu ở công nghệ cao, còn Việt Nam đảm nhiệm các khâu lắp ráp, gia công, và từng bước nâng cấp để tham gia sâu hơn vào chuỗi.

Khả năng Việt Nam tiến xa hơn sẽ phụ thuộc vào ba yếu tố then chốt: năng lực hạ tầng và logistics, chất lượng lao động và đổi mới công nghệ và mức độ nội địa hóa chuỗi cung ứng. Nếu Việt Nam có thể dịch chuyển từ mô hình “sản xuất thuê” sang “sáng tạo giá trị”, và biến FDI thành động lực lan tỏa cho doanh nghiệp trong nước, thì khi ấy câu hỏi trọng tâm tiếp theo cần phải đặt ra sẽ là: “Việt Nam sẽ giữ vị trí nào trong chuỗi giá trị toàn cầu?”