Trước hết, tôi xin thành thật xin lỗi nhà văn Dickens, bởi đây mới là thời đại giàu có nhất, nhưng cũng là thời đại bất bình đẳng nhất. Khoảng cách giàu nghèo giữa nhóm 1% người Mỹ giàu nhất và phần còn lại thường thu hút nhiều sự chú ý, nhưng một trong những khoảng cách đáng kể hơn cả lại nằm ở giữa các thế hệ: Người Mỹ lớn tuổi giàu có hơn nhiều so với giới trẻ.

Tin tốt là phần lớn người Mỹ ở mọi độ tuổi chưa bao giờ có nhiều tài sản như hiện nay. Tuy vậy, nghiên cứu mới của Edward Wolff, nhà kinh tế học tại Đại học New York, cho thấy sự chênh lệch tài sản ròng giữa người Mỹ trên 75 tuổi và nhóm dưới 35 tuổi đang ngày càng lớn. Điều này lý giải vì sao thế hệ trẻ ngày nay thường bất mãn với thế hệ Boomer.

Một số xu hướng kinh tế đã góp phần tạo ra sự phân hóa này. Thứ nhất là sự gia tăng sở hữu cổ phiếu. Năm 1989, chỉ 32% người Mỹ (ở mọi độ tuổi) nắm giữ cổ phiếu; đến năm 2022, tỉ lệ này tăng lên 58%. Một nguyên nhân là do các kế hoạch hưu trí kiểu 401(k) ngày càng phổ biến, thay thế những hình thức tiết kiệm thanh khoản hơn nhưng lợi suất thấp hơn, như tài khoản séc.

Boomer là thế hệ đầu tiên tiếp cận chương trình 401(k) ngay từ khi còn trẻ, và điều này đã góp phần giúp họ giàu hơn khi về hưu. Vì 401(k) rẻ hơn cho doanh nghiệp so với quỹ hưu trí truyền thống, ngày càng nhiều người được hưởng lợi từ loại hình này. Theo nghiên cứu, tỉ trọng cổ phiếu trong danh mục hưu trí của người Mỹ đã tăng hơn gấp đôi từ năm 1983 đến năm 2022, chủ yếu nhờ thị trường chứng khoán tăng trưởng mạnh. Chỉ số S&P 500 đã tăng gần 20 lần kể từ năm 1989. Đây rõ ràng là thời kỳ thuận lợi để nắm giữ cổ phiếu.

Thứ hai là tỉ lệ sở hữu nhà tăng. Từ năm 1983 đến năm 2022, tỉ lệ này tăng thêm 5,2 điểm phần trăm, lên 67,4%. Nghiên cứu cho thấy tỉ lệ sở hữu nhà của nhóm dưới 35 tuổi hầu như không đổi, trong khi nhóm người Mỹ lớn tuổi lại sở hữu nhiều hơn. Riêng nhóm từ 65 tuổi trở lên, tỉ lệ này đã tăng hơn 7 điểm phần trăm.

Cùng với cổ phiếu, giá trị bất động sản cũng tăng kể từ thập niên 1980. Nguyên nhân một phần do nguồn cung nhà ở hạn chế so với tốc độ tăng dân số, một phần do chất lượng nhà được cải thiện với diện tích lớn hơn và nhiều tiện nghi hơn. Tuy nhiên, nợ thế chấp cũng tăng ở tất cả các nhóm tuổi, đặc biệt là nhóm người trẻ mua nhà lần đầu. Khoản nợ này đã góp phần nới rộng khoảng cách giàu nghèo giữa các thế hệ.

Bất bình đẳng thường được coi là vấn đề kinh tế lớn của thời đại. Nhưng khi xảy ra giữa người già và người trẻ, hay ngay trong một gia đình, nó có thể “nhẹ nhõm” hơn. Trước hết, người lớn tuổi không nhất thiết giàu lên bằng cách lấy đi phần của người trẻ. Thêm vào đó, sự chênh lệch này có thể đơn giản chỉ phản ánh một xã hội sở hữu, nơi ngày càng nhiều người tiết kiệm cho hưu trí và mua nhà. Trong xã hội như vậy, bất bình đẳng tăng vì người lớn tuổi có nhiều năm tích lũy tài sản và hưởng lợi từ lãi suất kép hơn.

Nói cách khác, rồi sẽ có một ngày những người trẻ sẽ giàu như thế hệ đi trước. Thời đại của họ, dù sớm hay muộn, sẽ đến. Không có gì đảm bảo 40 năm tới sẽ thịnh vượng như 40 năm qua, nhưng vẫn có lý do để tin vào điều đó. Dù sao thì một số người trẻ cũng sẽ thừa hưởng tài sản từ thế hệ đi trước.

Tôi thừa nhận rằng có một cách nhìn khá hấp dẫn về khoảng cách giàu nghèo này theo hướng “tổng bằng không.” Lập luận thường như sau: Người lớn tuổi hưởng lợi vì mua nhà khi giá còn rẻ, dù lãi suất thế chấp cao. Nhưng nguồn cung nhà có hạn, giá tăng đã đẩy người trẻ ra khỏi thị trường. Trong khi đó, phần lớn khối tài sản tích lũy được hình thành khi chính phủ vay nợ nhiều hơn để chi trả phúc lợi hoặc giảm thuế. Điều này khó có thể tiếp tục khi chi phí cho An sinh Xã hội và Medicare ngày càng tăng. Người Mỹ trẻ sẽ phải gánh số nợ này, hoặc nền kinh tế sẽ ì ạch. Và dù thế nào đi nữa, tuổi già của họ cũng sẽ khó khăn hơn nhiều so với thế hệ Boomer.

Tất nhiên, sự chênh lệch này cũng đặt ra câu hỏi vì sao người cao tuổi lại được hưởng nhiều ưu đãi từ chính phủ. Đồng thời, cũng cần lưu ý rằng, nếu so với người lớn tuổi, người trẻ hiện nay có thể ở vào vị thế bất lợi hơn bao giờ hết.

Dù vậy, xét theo giá trị tuyệt đối, người trẻ ngày nay vẫn khá hơn thế hệ trẻ trong quá khứ, đặc biệt là so với thế hệ Boomer khi họ còn trẻ. Tài sản ròng trung vị và trung bình đã tăng theo thời gian ở mọi nhóm tuổi, nhất là trong 5 năm gần đây. Dù điều này có thể không khiến bạn cảm thấy dễ chịu hơn sau khi bị chính bà ngoại bạn trả giá thắng căn nhà và “đuổi” khỏi khu phố vì giá nhà quá cao, thì trong kinh tế cũng như trong gia đình, điều quan trọng nhất là luôn giữ được cái nhìn đúng đắn.