Faith Smith đang không biết làm sao để “xoay” được khoản ngân sách nhu yếu phẩm 500 đô la Mỹ mỗi tháng. Rồi bỗng nhiên điện thoại của cô gợi ý một giải pháp, dù nó không hoàn hảo.

Theo tin nhắn này, tập đoàn siêu thị Target cho phép cô sử dụng app “mua trước, trả sau,” dành cho khách hàng mua hàng theo gói lớn trong vài tuần hoặc vài tháng. Smith, 34 tuổi, nhân viên văn phòng, đã quá quen với chuyện này: Cô từng dùng app đó để mua quần áo và dụng cụ học tập cho con gái.

“Tôi không thể dùng tiền mặt mua nhu yếu phẩm như trước nữa,” Smith nói. Cô đã dùng hết hạn mức cho vay của những dịch vụ tương tự như Afterpay, Klarna và PayPal. “Chỉ được một tới hai tuần rồi người ta lại mắc kẹt với hóa đơn tạp hóa của hai tháng.”

Thực tế, người tiêu dùng Mỹ đang ngày càng tìm đến những ứng dụng cho vay trả dần như vậy để đáp ứng nhu cầu thiết yếu hằng ngày, cho thấy hệ quả của đợt lạm phát tồi tệ nhất suốt 40 năm qua. Giá nhu yếu phẩm đã tăng 8,4% vào tháng 3.2023 so với cùng kỳ năm ngoái, theo cục Thống kê lao động Mỹ.

Gần một nửa người Mỹ đã sử dụng các ứng dụng mua trước trả sau, và 1/5 trong số này dùng chúng để mua thực phẩm, theo thăm dò gần đây của LendingTree. Khoảng 27% người vay tiền từ các ứng dụng chỉ để sống qua ngày.

Ngành “mua trước, trả sau” đã tăng trưởng mạnh mẽ suốt những năm đại dịch: 24,2 tỉ đô la Mỹ là tổng các khoản vay do năm hãng cho vay ở Mỹ đưa ra trong năm 2021, so với hai tỉ đô la trong năm 2019, theo cục Bảo vệ người tiêu dùng tài chính Mỹ (CFBP).

Mô hình này về cơ bản cho phép người mua kéo dài các khoản chi mà không phải chịu lãi tích lũy, giúp nó hấp dẫn hơn thẻ tín dụng, nhất là khi lãi suất ở Mỹ đang ở mức cao nhất kể từ năm 2007. Các ứng dụng này cũng trở nên phổ biến hơn khi một số phúc lợi ban hành thời dịch (chẳng hạn Medicaid) nay đã không còn.

Với người tiêu dùng, mua trước trả sau có thể là lựa chọn cuối cùng, hoặc là lựa chọn khả thi nhất với ai không thể tiếp cận các kênh tín dụng truyền thống.

Người tiêu dùng có thể mở tài khoản nhanh chóng, thường là ngay lập tức, và thường khâu kiểm tra lịch sử tín dụng cũng khá sơ sài. Người Mỹ đang dùng những ứng dụng này để thanh toán cho hầu hết mọi thứ, từ quần áo, đồ điện tử, đến nhu yếu phẩm, thậm chí cả súng ống. Nhưng những khoản vay mượn có thể chuyển từ tiện ích sang thảm họa, nếu người dùng không trả kịp phí trễ hạn tích tụ, vốn sẽ làm tổn hại đến điểm tín dụng của họ.

Và đây là tình huống đặc biệt rủi ro cho người tiêu dùng trẻ, người da màu, nhóm không có nhiều tài sản tích lũy. “Bạn sẽ tự đẩy mình vào một chu kỳ nợ nần rất khó thoát ra,” Terri Bradford, chuyên gia tài chính tại ngân hàng Dự trữ Liên bang ở thành phố Kansas, cảnh báo.

Với Smith, “chu kỳ” này đã xảy ra từ lâu. Từ năm 2022 cô đã dùng ứng dụng mua trước trả sau để không làm gia tăng khoản nợ thẻ tín dụng 900 đô la Mỹ. Theo Smith, tiền thuê nhà, điện nước, và nhu yếu phẩm “tăng chỉ sau một đêm” tại nơi cô sống là thị trấn Huntsville, bang Alabama. Những mặt hàng thiết yếu như bánh mì, phômai, và thịt lúc trước giá 10 đô la nay tăng thành 30 đô la.

Người dùng những ứng dụng như vậy, đặc biệt là cộng đồng da đen và gốc Latin, nhiều khả năng gặp khó khăn tài chính từ trước đó, theo CFPB. Gần 70% nợ thẻ tín dụng, và họ có ít hơn 12 ngàn đô la Mỹ tiền tiết kiệm so với người không dùng ứng dụng.

Nếu không trả kịp, một khoản mua sắm 400 đô la cũng có thể tích lũy thành một khoản rất lớn. Marco Di Maggio, kinh tế gia tại trường Kinh doanh Harvard từng nghiên cứu hình thức tiêu dùng này, cho biết những chương trình mua trước trả sau có thể khiến người ta mua nhiều hơn.

“Họ có thể chỉ chú ý đến khoản mua sắm 100 đô la mà quên mất 300 đô la còn lại - và họ sẽ gặp rắc rối,” ông nói. Vì ngay cả với người cẩn trọng trong chi tiêu nhất, họ vẫn dễ tích luỹ nợ khi mua sắm thực phẩm theo cách đó.

Để đảm bảo dinh dưỡng trong bữa ăn hằng ngày, một gia đình bốn người phải chi tối thiểu 1.000 đô la mỗi tháng cho nhu yếu phẩm, tăng mạng so với mức 675 đô la của hai năm trước, theo ước tính của bộ Nông nghiệp Mỹ.

Mọi chuyện có thể sáng sủa hơn trong thời gian tới: Tháng 3.2023 ghi nhận mức giảm giá đầu tiên của nhu yếu phẩm kể từ tháng 9.2020. Các doanh nghiệp ngành cho vay thì cho rằng giải pháp của họ linh hoạt và tốt hơn thẻ tín dụng.

“Dù bạn mua gì đi nữa, mua trước trả sau là lựa chọn lành mạnh và bền vững hơn so với những thẻ tín dụng đắt đỏ lúc nào cũng khuyến khích người ta chi tiêu ở mức tối thiểu, với lãi suất cắt cổ,” phát ngôn viên của công ty Klarna cho biết.

Kiểu chi trả này đã giúp được Amber Kincade, cô đang sử dụng dịch vụ vay trả góp giao nhận thực phẩm của ứng dụng Instacart. Kincade, 31 tuổi, đang sống tại Little Rock (Arkansas), nói ban đầu cô nghĩ mua trước trả sau là chuyện “ngớ ngẩn,” nhưng giờ cô đang dùng ứng dụng này để quản lý ngân sách hiệu quả hơn.

Cô muốn nhìn thấy các khoản tiền mặt rút từ tài khoản ngân hàng mỗi tháng phải nhỏ hơn. “Đằng nào cũng phải mua nhu yếu phẩm, nên tôi rất sợ nếu phải trả mỗi lần tận 250 đô la,” cô nói. “Giờ tôi kiểm soát tài chính hiệu quả hơn, và dư ra chút đỉnh trong tài khoản.”

Còn với bà mẹ đơn thân Smith, tuy công nhận mua trước trả sau quả có ích về mặt tài chính, nhưng cô nghĩ những app này chỉ là giải pháp tạm thời cho vấn đề lớn hơn trong tương lai. Do tiền thuê nhà đã tăng thêm 100 đô la mỗi tháng, chỉ cần mua thêm dăm ba hộp trứng ngoài dự kiến là đủ đe dọa ngân sách của cô.

“Tôi lo lắm. Giờ tôi kiếm đồng nào xào hết đồng nấy, và lẽ ra không nên như vậy,” cô nói. “Nhưng tôi phải dùng dịch vụ này vì đó là cách duy nhất để sống qua ngày.” — với Reade Pickert